Hunlar

Hunlar
Hunlar
352-469
	Hunların sancağı
	M.S. 450 yılı civarında Hunların kontrol ettiği bölgeler
Başkent	Etzelburg
Yaygın dil(ler)	Hunca ; Gotça
Hükûmet	Aşiret Konfederasyonu
Kağan, Han
• 352 - 361
• 352 - 361	Kama Tarkan - İlk yönetici
• 361 - 375	Balamir
• 445 - 454	Attila - En önemli yönetici
Tarihçe
• Kuruluşu
• Kuruluşu	352
• Dağılışı	469
Öncüller	Ardıllar
	Alanlar
	Gotlar
	Pannonia
Gepidler
Rugiland
Ostrogot Krallığı
Suevi

Hunlar, MS 4-6. yüzyıllar arasında Orta Asya, Kafkaslar ve Doğu Avrupa'da yaşayan göçebe bir halktır. İlk olarak Volga'nın doğusunda, o zamanlar İskitya'nın bir parçası olan bir bölgede yaşadıkları tahmin edilmektedir. MS 370 yılına gelindiğinde Hunlar Volga bölgesine varmış ve 430 yılına gelindiğinde ise Avrupa'da kısa ömürlü de olsa geniş bir hakimiyet kurmuşlardır. Gotları ve Roma sınırları dışında yaşayan diğer birçok Cermen halkını fethetmiş ve diğerlerinin Roma topraklarına kaçmasına neden olmuştu. Hunlar, özellikle Attila döneminde Doğu Roma İmparatorluğu'na sık ve yıkıcı baskınlar yaptılar. 451'de Hunlar, Batı Roma eyaleti Galya'yı işgal ettiler ve burada Katalonya Tarlaları Savaşı'nda Romalılar ve Vizigotlardan oluşan birleşik bir orduyla savaştılar ve 452'de İtalya'yı işgal ettiler. 453'te Attila'nın ölümünden sonra Hunlar Roma için büyük bir tehdit olmaktan çıkmış ve Nedao Savaşı'ndan sonra imparatorluklarının çoğunu kaybetmişlerdir (454?). Hun isminin varyantları Kafkasya'da 8. yüzyılın başlarına kadar kaydedilmiştir.

Kökenler[değiştir | kaynağı değiştir]

Hunların kökeni ve diğer eski antik topluluklar ile ilişkileri hâlâ kesinlik kazanmamış tartışmalı bir konudur.^[1]^[2] Akademisyenler genellikle Hunların kökenlerini Orta Asya'ya dayandırmakla beraber hangi kavimden türedikleri konusunda ortak bir fikre sahip değillerdir. Klasik kaynaklar Hunları 370 yılı civarında Avrupa'da birden ortaya çıkan bir kavim olarak tanımlamaktadır.^[3] Pek çok Romalı yazar Hunların köklerini diğer bozkır göçebe toplumları ile bağdaştırmaya çalışmıştır.^[4] Romalı yazarlar aynı zamanda Hunların Avrasya stepleri olarak adlandırılan bölgeden Kırım'a gelerek Gotlar'a saldırmalarını konu alan hikâyelerden bahsetmektedirler.^[5] Jordanes'in Getika eseri Gotların Hunları kötü ruhların ve cadıların soyundan gelen bir halk olarak gördüklerini belirtmiştir^[6]^[7]^[8]

Hiung-nular ile ilişkileri[değiştir | kaynağı değiştir]

Hiung-nu etkisi altındaki bölgeler, M.Ö. 205 yılı.

Joseph de Guignes ilk defa 18. yüzyılda 4. ve 5. yüzyılda yaşamış Avrupa Hunları ile M.Ö. 3. yüzyıl ile M. S. 2 yüzyıl arasında Çin ve Moğolistan'da yaşamış Hiung-nu halkı arasında kökensel bir bağ olduğu iddiasını öne sürmüştür.^[9] İlerleyen yıllarda Hiungnuların (Türk tarih literatüründe Büyük Hun İmparatorluğu) kuzey kolunun Çin ile yaptıkları savaşı kaybetmelerinden ötürü kuzey batıya göç etmesi ve Avrupa Hunlarının kısmende olsa göç eden bu halkların kökensel, kültürel ve genetik açıdan bir devamı olduğu fikri yaygınlaşmaya başladı.^[10] Akademisyenler aynı zamanda Eftalitler'in ve Kidaritlerin'de Hunlar ile akraba bir kavim olduğunu düşünmeye başlamışlardır.^[11]

Otto J. Maenchen-Helfen bu geleneksel fikrin birincil kaynak olarak arkeolojik bulgulara dayanmak yerine yazılı kaynaklara dayandığı gerekçesini öne sürerekten güvenilmez olduğunu savunan ilk kişi olmuştur.^[12] Maenchen-Helfen'in çeşitli çalışmaları sonucunda Xiongnu ve Hunların aynı kavim veya aynı ataya sahip olan akraba kavimler olması fikri tartışmalı bir konu olmaya başlamıştır.^[10]^[13]^[14]^[15]^[16] Buna ek olarak daha önce Hunlar ile bağdaşlaştırılmış Eftalitler'in (Akhunlar) ve Kidarite Krallığı'nın da Hunlardan farklı bir kavim olduğuna dair çalışmalar yürütülmüştür.^[14]^[17] Walter Pohl ise hiçbir savaşçı bozkır konfederasyonunun etnik olarak tek bir milletten oluşmadığını, tarihte görülen farklı gruplarca kurulmuş benzer isimli devletlerin bu isimleri ismin prestiji yüzünden seçtiklerini veya diğer devletler tarafından kan bağına bakılmaksızın sadece geldikleri yer veya yaşayış tarzları yüzünden onlara bu isimlerin verildiklerini söylemiş ve Hiung-nular, Akhunlar ve Avrupa Hunları arasında bir köken ya da kan ilişkisi olmadığını savunmuştur.^[18]

Dil[değiştir | kaynağı değiştir]

Hunların İtalya'yı işgal etmesini tasvir eden bir resim.

Hunca, M. S. 4. ve 5. yüzyıllarda konuşulmuş ölü bir dildir.Ayrıca bazı kaynaklarda Hunların dili her zaman Türk dil ailesinde sınıflandırılmıştır, denmektedir^[19]^[20]^[21]^[22]^[23] Dönemin tarihçi ve diplomatlarının kayıtları Avrupa Hun İmparatorluğu'nda Hunca'nın yanı sıra Gotların ve diğer kavimlerin dillerinin de konuşulmuş olduğunu ortaya koymaktadır.^[24]^[25] Hyun Jin Kim, Hunların develetin çeşitli bölümlerinde hiçbir dil dominant olmayacak şekilde, Latince, Gotça, Sarmatça ve Hunca'yı kapsayan dört kadar dili konuştuğunu savunmuştur.^[26]

Hunca hiçbir metin günümüze ulaşmamış olduğundan ötürü dil hakkındaki kaynaklar neredeyse tamamen yabancı kaynaklarda geçen özel isimlerden oluşmaktadır.^[27] Günümüzde Hun dili sınıflandırılamamakla birlikte,^[28]^[29] genellikle Moğol dilleri, Yenisey dilleri ve Türki diller ile akraba olduğuna dair teoriler oluşturulmaktadır.^[29]^[30]^[31] Ancak pek çok akademisyen bu iddiaları ikna edici bulmamakta, dilden günümüze ulaşmış söz varlığının çok küçük olması nedeni ile sınıflandırılamayacağını öne sürmektedir.^[32]

Macar Türkolog Gyula Németh, Hunlar Hangi Dili Konuşurdu adlı makalesinde Avrupa Hunlarının dili üzerine şu açıklamayı yapmaktadır: Tüm bunlardan yola çıkarak Avrupa Hunlarının yönetici boyunun ve elbette Hun halkının da Türk dilini konuştuğunu, daha doğrusu bir halk olarak Türki olduğunu söyleyebiliriz.^[33] Lajos Ligeti de Attila ve Hunların Tarihi Kökenleri makalesinde, Avrupa Hunlarının dili ile ilgili şu saptamalarda bulunmaktadır: ...var olanlardan çıkarılabilecek sonuç, her iki bölgede de genellikle Türki konuşan bir halkla karşı karşıyayız.^[34] Péter Váczy ise Avrupa'da Hunlar adlı makalesinde Antropoloji, Latin yazarlarını destekliyor; Hunlar Türktüler. Ama Türk olan sadece dış görünüşleri değildi, dilleri de Türk idi. tanımlamasını yapmaktadır.^[35]

Türkçe ve Moğolca üzerine uzmanlaşmış Macar dilbilimci Lajos Ligeti, Attila ve Hunların Tarihi Kökenleri çalışmasında Hunların kökeni ilgili şöyle söylemiştir: Ama egemen olan Attila halkının ve boyunun Türk olduğu gerçeği yadsınamaz. Burada çok sayıda Türk kökenli ad kanıt olarak gösterilebildiği gibi, Attila'nın ölümünden sonra egemen hanedan ailesinin erkeklerinin yönetiminde oluşturulan alt imparatorluklar tamamen saf Türk halkları içermekteydi.^[34] Peter Vaczy ise Hunların Türk kökenlerinin, eski dönem kaynakları ve antropolojik veriler ile desteklendiğini belirttikten sonra şu açıklamayı yapmaktadır: Ama Türk olan sadece dış görünüşleri değil, dilleri de Türk idi.^[35]

Ek olarak Attila, Bleda, Laudaricus, Onegesius, Ragnaris ve Ruga gibi Hunca özel isimlerin büyük olasılıkla bir Cermen dili kökenli olduğu tahmin edilmektedir.^[36] Bu dilin Moğolca ve Türk dillerinin bir karışımı olmuş olabileceği ise Karl Heinrich Menges tarafından savunulmuştur.^[37] Lajos Ligeti ve Edwin G. Pulleyblank gibi akademisyenler ise Yenisey dilleri dil ailesine mensup Ketçe gibi Sibirya dillerinin Hunların ve Hiung-nuların dilleri ile akraba olduğu veya dillerinin temelini oluşturduğunu savunmuşlardır.^[38]^[39]

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Kavmin MS 4. yüzyılda bugünkü Kazakistan'dan Volga-Don havzalarına ulaştıkları tahmin edilmektedir.^{[kaynak belirtilmeli]} M. S. 375'te Hunların Ostrogotları (Doğu Gotları) içine alıp Vizigotları (Batı Gotları) kovması Kavimler Göçü'nün başlamasında etkili nedenlerden biri olmuştur.

Hunlar Pannonia'ya (bugünkü Macaristan) yerleştikten sonra 433'te Batı Roma İmparatorluğu generali Flavius Aetius ile anlaşarak Pannonia ve İlirya'nın (bugünkü Slovenya, Hırvatistan ve Bosna-Hersek) bir kısmının hükümdarlığını Batı Roma İmparatorluğu'na kabul ettirmişlerdir. 441'de Attila önderliğinde Batı Roma İmparatorluğu'nu istila etmiş ve Hun İmparatorluğu'nu kurmuşlardır. Fakat imparatorluğun ömrü çok uzun olmamıştır. Attila'nın ölümüyle oğulları arasında taht kavgaları başlamıştır. Çıkan kavgalar sonucunda Attila'nın kurduğu imparatorluk dağılmıştır.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Heather 2010, s. 502.
^ de la Vaissière 2015, s. 176.
^ de la Vaissière 2015, s. 177.
^ Maenchen-Helfen 1973, s. 7.
^ Thompson 1996, s. 20.
^ Getika 24:121
^ Maenchen-Helfen 1973, s. 5.
^ Heather 2010, s. 209.
^ de la Vaissière 2015, s. 175, 180.
^ ^a ^b Wright 2011, s. 60.
^ Pohl 1999, s. 501.
^ de la Vaissière 2015, s. 175.
^ Thompson 1996, s. 1.
^ ^a ^b Schottky 2004.
^ Sinor 1990, s. 178.
^ Heather 2005, ss. 148-149.
^ Sinor 1990, s. 200.
^ Pohl 1999, ss. 501-502.
^ Russian Translation Series of the Peabody Museum of Archaeology and Ethnology 1964 (Harvard University Press)
^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 25 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 9 Mart 2021.
^ "Balkars". 29 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ Prof. Dr. Nicola Di Cosmo in: The Turks: Early ages, Part 4. Huns (Xiongnu): The Origin and Rise of the Xiongnu Empire, Y. Ya "There is not much doubt among historians about the Turkish nature of the Great Hun Empire, which ruled between 318 B.C. and 216 A.D., as well as that of its predecessor proto-Huns, whose presence was confirmed by Chinese sources. The Great Hun Empire, the Western Hun Empire and especially the European Huns were examined comprehensively by Western historians."
^ Oxford Symposium on Food & Cookery, 1989: Staplefoods : Proceedings
^ Maenchen-Helfen 1973, s. 377.
^ Maenchen-Helfen 1973, s. 382.
^ Kim 2013, ss. 30–31.
^ Maenchen-Helfen 1973, s. 376.
^ Sinor 1990, s. 201.
^ ^a ^b Pronk-Tiethoff 2013, s. 58.
^ Kim 2013, s. 30.
^ Volin, Alexander (2000). "Did the Xiong-nu Speak a Yeniseian Language?". Central Asiatic Journal. 44 (1). ss. 87-104.
^ Doerfer 1973, s. 50; Golden 1992, ss. 88-89; Sinor 1997, s. 336; Róna-Tas 1999, s. 208.
^ Németh 2014, s. 250.
^ ^a ^b Németh 2014, s. 20.
^ ^a ^b Németh 2014, ss. 62-63.
^ Maenchen-Helfen 1973, ss. 386-389.
^ Menges 1995, s. 17.
^ E. G. Pulleyblank, "The consonontal system of old Chinese" [Pt 1], Asia Major, vol. IX (1962), pp. 1–2.
^ Vajda 2013, ss. 4, 14, 48, 103-6, 108-9, 130-1, 135-6, 182, 204, 263, 286, 310.

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Ahmetbeyoğlu, Ali. Atlı şehirliler : Buluntular ve Kalemin Dilinden Avrupa'da Hun Kültürü, İstanbul : Yeditepe, 2016.
Ahmetbeyoğlu, Ali. Avrupa Hun İmparatorluğu, Ankara: TTK, 2001.
Ahmetbeyoğlu, Ali. Grek seyyahı Priskos (V. asır)'a göre Avrupa Hunları, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 1995.
Németh, Gyula (2014). Attila ve Hunlar. Demirkan, Tarık tarafından çevrildi (2 bas.). Konya: Kömen Yayınları.
Akçalı, Emel; Korkut, Umut (2012). "Geographical Metanarratives in East-Central Europe: Neo-Turanism in Hungary". Eurasian Geography and Economics. 53 (3). ss. 596-614. doi:10.2747/1539-7216.53.5.596.
Ammianus, Marcellinus (1939), AMMIANUS MARCELLINUS ROMAN ANTIQUITIES - Book XXXI (Vol. III of the Loeb Classical Library edition), 9 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 20 Kasım 2019
Atwood, Christopher P. (2012). "Huns and Xiōngnú: New Thoughts on an Old Problem". Boeck, Brian J.; Martin, Russell E.; Rowland, Daniel (Ed.). Dubitando: Studies in History and Culture in Honor of Donald Ostrowski. Cambridge University Press. ss. 27-52. ISBN 978-0-8-9357-404-8.
Atwood, Christopher P. (2015). "The Kai, the Khongai, and the Names of the Xiōngnú". International Journal of Eurasian Studies. Cilt 2. ss. 35-63.
Burgarski, Ivan (2005). "A Contribution to the Study of Lamellar Armours". Starinar. 55 (55). ss. 161-179. doi:10.2298/STA0555161B.
Campbell, James (1986). Essays in Anglo-Saxon History. Londra: Hambledon Press. ISBN 978-0907628323. OCLC 458534293. 6 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2019.
Crubézy, Eric (1990). "Merovingian Skull Deformations from the Southwest of France". Austin, David; Alcock, Leslie (Ed.). From the Baltic to the Black Sea: Studies in Medieval Archaeology. Londra: Psychology Press. ss. 189-208 (195-196).
Dennis, George T. (1984). Maurice's Strategikon: Handbook of Byzantine Military Strategy. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
Doerfer, Gerhard (1973). "Zur Sprache der Hunnen". Central Asiatic Journal. 17 (1). ss. 1-50.
Eastman, David L. (2011). Paul the Martyr: The Cult of the Apostle in the Latin West. Atlanta: Society of Biblical Literature.
Engel, Pál (2001). Ayton, Andrew (Ed.). The realm of St. Stephen : a history of medieval Hungary, 895–1526. Pálosfalvi, Tamás tarafından çevrildi. Londra, New York: I.B. Tauris. ISBN 978-1860640612.
Gillespie, George T. (1973). Catalogue of Persons Named in German Heroic Literature, 700-1600: Including Named Animals and Objects and Ethnic Names. Oxford: Oxford University. ISBN 9780198157182.
Glad, Damien (2010). "The Empire's Influence on Barbarian Elites from the Pontus to the Rhine (5th–7th Centuries): A Case Study of Lamellar Weapons and Segmental Helmets". The Pontic-Danubian Realm in the Period of the Great Migration. ss. 349-362.
Golden, Peter B. (1992). An Introduction to the History of the Turkic Peoples: Ethnogenesis and State-Formation in Medieval and Early Modern Eurasia and the Middle East. Wiesbaden: Harrassowitz. ISBN 978-3-447-03274-2.
Golden, Peter B. (2002). "War and warfare in the pre-Činggisid western steppes of Eurasia". di Cosmo, Nicolo (Ed.). Warfare in Inner Asian History (500-1800). Leiden, Boston, Cologne: Brill. ss. 105-172.
Halsall, Guy (2007). Barbarian Migrations and the Roman West, 376–568. Cambridge University Press. ISBN 9780521434911. 1 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2019.
Haymes, Edward R.; Samples, Susan T. (1996). Heroic legends of the North: an introduction to the Nibelung and Dietrich cycles. New York: Garland. ISBN 978-0815300335.
Heather, Peter (1996). The Goths. Oxford: Wiley-Blackwell.
Heather, Peter (1995). "The Huns and the End of the Roman Empire in Western Europe". English Historical Review. 90 (435). ss. 4-41. doi:10.1093/ehr/CX.435.4.
Heather, Peter (2010). Empires and Barbarians: The Fall of Rome and the Birth of Europe. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-973560-0.
Heather, Peter (2005). The fall of the Roman Empire : a new history of Rome and the barbarians. New York: Oxford University Press. ss. 146-167. ISBN 978-0-19-515954-7.
Hedeager, Lotte (2011). "Knowledge production reconsidered". Iron Age myth and materiality : an archaeology of Scandinavia, AD 400–1000. Abingdon, Oxfordshire; New York, NY: Routledge. ss. 177-190. ISBN 9780415606042. OCLC 666403125.
Heinric van Veldeken (2008). Goossens, Jan; Schlusemann, Rita; Voorwinden, Norbert (Ed.). Sente Servas. Münster: agenda.
James, Simon (2011). Rome and the Sword. Londra: Thames & Hudson.
Jordanes (2006). Mierow, Charles Christopher Mierow (Ed.). The Gothic History of Jordanes. Evolution Publishing. ISBN 978-1-889758-77-0.
Kamusella, Tomasz (2009). The Politics of Language and Nationalism in Modern Central Europe. New York: Palgrave MacMillan.
Kazanski, Michel (2013). "Barbarian Military Equipment and its Evolution in the Late Roman and Great Migration Periods (3rd–5th C. A.D.)". War and Warfare in Late Antiquity. 8 (1). ss. 493-522. doi:10.1163/9789004252585_016. ISBN 9789004252585.
Kazanski, Michel (2018). "Bowmen's Graves from the Hunnic Period in Northern Illyricum". Nagy (Ed.). To Make a Fairy's Whistle from a Briar Rose:" Studies Presented to Eszter Istvánovits on her Sixtieth Birthday. Nyíregyháza: Jósa András Museum. ss. 407-17.
Kelly, Christopher (2015). "Neither Conquest nor Settlement: Attila's Empire and its Impact". Maas, Michael (Ed.). The Cambridge Companion to the Age of Attila. Cambridge University Press. ss. 193-208. ISBN 978-1-107-63388-9.
Kim, Hyun Jin (2015). The Huns (İngilizce). Routledge. ISBN 9781138841758.
Kim, Hyun Jin (2013). The Huns, Rome and the Birth of Europe. Cambridge University Press. ISBN 9781107009066. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2019.
Kiss, Attila P. (2014). "Huns, Germans, Byzantines? The Origins of the Narrow Bladed Long Seaxes". Acta Archaeologica Carpathia. Cilt 49. ss. 131-164.
Kowalczyk, Michał (2017). "Hungarian Turanism. From the Birth of the Ideology to Modernity – an Outline of the Problem". Historia Polityka. Cilt 20. ss. 49-63.
Lafferton, Emese (2007). "The Magyar moustache: the faces of Hungarian state formation, 1867–1918". Elsevier: Studies in History and Philosophy of Biological and Biomedical Sciences. Cilt 38. ss. 706-732.
Lendvai, Paul (2003). The Hungarians: A Thousand Years of Victory in Defeat. Major, Ann tarafından çevrildi. Princeton, NJ: Princeton University Press. ISBN 9781400851522.
Lenski, Noel (2015). "Captivity Among the Barbarians and Its Impact on the Fate of the Roman Empire". Maas, Michael (Ed.). The Cambridge Companion to the Age of Attila. Cambridge University Press. ss. 230-246. ISBN 978-1-107-63388-9.
Lienert, Elisabeth (2015). Mittelhochdeutsche Heldenepik. Berlin: Erich Schmidt. ISBN 978-3-503-15573-6.
Maenchen-Helfen, Otto J. (1973). Knight, Max (Ed.). The World of the Huns: Studies in Their History and Culture. University of California Press. ISBN 978-0-520-01596-8.
Maenchen-Helfen, Otto J. (1959). "The Ethnic Name Hun". Egerod, Soren (Ed.). Studia Serica Bernhard Karlgren dedicata. Kopenhag. ss. 223-238.
Makkai, László (2001). "Transylvania in the medieval Hungarian kingdom (896-1526)". Köpeczi, Béla (Ed.). History of Transylvania. I. New York: Columbia University Press. ss. 333-589.
Man, John (2005). Attila: The Barbarian who Challenged Rome. New York: St. Martin's Press. ISBN 9780553816587.
Miks, Christian (2009). "RELIKTE EINES FRÜHMITTELALTERLICHEN OBERSCHICHTGRABES? Überlegungen zu einem Konvolut bemerkenswerter Objekte aus dem Kunsthandel". Jahrbuch des Römisch-Germanischen Zentralmuseums Mainz. Cilt 56. ss. 395-538.
Montgomery, Scott B. (2010). St. Ursula and the Eleven-Thousand Virgins of Cologne: Relics, Reliquaries and the Visual Culture of Group Sanctity in Medieval Europe. Oxford et al.: Peter Lang.
Molnár, Mónika; János, István; Szűcs, László; Szathmáry, László (Nisan 2014). "Artificially deformed crania from the Hun-Germanic Period (5th–6th century AD) in northeastern Hungary: historical and morphological analysis". Journal of Neurosurgery. 36 (4). s. E1. doi:10.3171/2014.1.FOCUS13466. PMID 24684322.
Nicolle, David (2006). Attila and the Nomad Hordes. Oxford: Osprey Publishing.
Neidorf, Leonard (2013). "The Dating of Widsið and the Study of Germanic Antiquity". Neophilologus (İngilizce). 97 (1). ss. 165-183. doi:10.1007/s11061-012-9308-2. ISSN 0028-2677.
Pohl, Walter (2015). "Migrations, Ethnic Groups, and State Building". Maas, Michael (Ed.). The Cambridge Companion to the Age of Attila. Cambridge University Press. ss. 246-263. ISBN 978-1-107-63388-9.
Pohl, Walter (1999). "Huns". Bowersock, G. W.; Brown, Peter; Grabar, Oleg (Ed.). Late Antiquity: A Guide to the Postclassical World. The Belknap Press of Harvard University Press. ss. 501-502. ISBN 978-0-674-51173-6.
Pritsak, Omeljan (1982). The Hunnic Language of the Attila Clan (PDF). IV. Cambridge, Massachusetts: Harvard Ukrainian Research Institute. ss. 428-476. ISSN 0363-5570. 13 Aralık 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2019.
Radjush, Oleg; Scheglova, Olga (2014). The Buried Treasure of Volnikovka: Horse and Rider Outfit Complex. First Half of the V Century AD. Collection Catalogue. Moskova.
Reisinger, Michaela R. (2010). "New Evidence About Composite Bows and Their Arrows in Inner Asia". The Silk Road. Cilt 8. ss. 42-62.
Róna-Tas, András (1999). Hungarians and Europe in the Early Middle Ages: An Introduction to Early Hungarian History. Budapeşte: Central European University Press.
Schottky, Martin (2004). "Huns". Encyclopaedia Iranica. 23 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2019.
Sinor, Denis (1997). Studies in Medieval Inner Asia. Hampshire: Ashgate. ISBN 978-0860786320.
Sinor, Denis (1990). "The Hun Period". Sinor, Denis (Ed.). The Cambridge history of early Inner Asia (1. publ. bas.). Cambridge [u.a.]: Cambridge Univ. Press. ss. 177-203. ISBN 9780521243049.
Sinor, Denis (2005). "Hun Religion". Jones, Lindsay (Ed.). Encyclopedia of Religion (2.2cilt=6 bas.). Macmillan Reference. ss. 4228-4229. ISBN 9780028657332. OCLC 56057973.
Sommer, Ulrike (2017). "Archaeology and nationalism". Moshenska, Gabriel (Ed.). Key Concepts in Public Archaeology. Londra: UCL Press. ss. 166-186. ISBN 978-1-911576-41-9. JSTOR j.ctt1vxm8r7.16.
Szűcs, Jenő (1999). "Theoretical Elements in Master Simon of Kéza's Gesta Hungarorum (1282–1285)". Veszprémy, László; Schaer, Frank (Ed.). Simon of Kéza: The Deeds of the Hungarians. Budapeşte: Central European University Press. ss. xxix-cii.
Thompson, E. A. (1996). Heather, Peter (Ed.). The Huns. Blackwell Publishers. ISBN 978-0-631-15899-8.
Thompson, E. A. (1946). "Christian Missionaries among the Huns". Hermathena. 67. ss. 73-79.
Uecker, Heiko (1972). Germanische Heldensage. Stuttgart: Metzler. ISBN 978-3476101068.
de la Vaissière, Étienne (2015). "The Steppe World and the Rise of the Huns". Maas, Michael (Ed.). The Cambridge Companion to the Age of Attila. Cambridge University Press. ss. 175-192. ISBN 978-1-107-63388-9.
Werner, Robert (1967). "Das früheste Auftreten des Hunnennamens Yüe-či und Hephthaliten". Jahrbücher für Geschichte Osteuropas. 15 (4). ss. 487-558.
Wolfram, Herwig (1990). History of the Goths. University of California Press. ISBN 978-0-5200-6983-1. 2 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2019.
Wolfram, Herwig (1997). The Roman Empire and Its Germanic Peoples. University of California Press. s. 142. ISBN 978-0-5200-8511-4. 2 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2019.
{{Kitap kaynağı| kaynak = harv|soyadı=Wright|ad=David Curtis|başlık=The history of China|yıl=2011|yayıncı=Greenwood|yer=Santa Barbara|isbn=978-0-313-37748-8|basım=2.2
Vajda, Edward J. (2013). Yeniseian Peoples and Languages: A History of Yeniseian Studies with an Annotated Bibliography and a Source Guide. Oxford/New York: Routledge.
Zahariade, Mihail (2009). "Late Roman Pieces of Military Equipment from Halmyris". Thraco-Dacica. Cilt 24. ss. 125-130.
Aydın, Hatice. Theophanes Confessor'ün kroniğinde Türkler, 284-813 : Avrupa Hunları, Ak Hunlar, Sabirler, Avarlar, Bulgarlar, Hazarlar, İstanbul : Kronik Kitap, 2021.
Baştav, Şerif. Büyük Hun Kağanı Attila, Ankara: Kültür Bakanlığı, 1998.
Gedikli, Yusuf. Avrupa Hunları ve Avrupa Hun Türkçesi: Dil ve Tarih-Coğrafya, Arkeoloji, Kültür-Uygarlık, İktisat, Tarım, Ticaret", İstanbul: Ötüken, 2021.
Kelly, Christopher. Attila : Hunlar ve Roma İmparatorluğu'nun çöküşü, çev. Turhan Kaçar, İstanbul: Turkuvaz Kitap, 2011.
Németh, Gyula. Attila ve Hunları, çev. Şerif Baştav, Ankara: AÜ DTCF, 1982.

[FOOTNOTEHeather2010502-1] Heather 2010, s. 502.

[FOOTNOTEde_la_Vaissière2015176-2] Vaissière 2015, s. 176.

[FOOTNOTEde_la_Vaissière2015177-3] Vaissière 2015, s. 177.

[FOOTNOTEMaenchen-Helfen19737-4] Maenchen-Helfen 1973, s. 7.

[FOOTNOTEThompson199620-5] Thompson 1996, s. 20.

[6] Getika 24:121

[FOOTNOTEMaenchen-Helfen19735-7] Maenchen-Helfen 1973, s. 5.

[FOOTNOTEHeather2010209-8] Heather 2010, s. 209.

[FOOTNOTEde_la_Vaissière2015175,_180-9] Vaissière 2015, s. 175, 180.

[FOOTNOTEWright201160-10] Wright 2011, s. 60.

[FOOTNOTEPohl1999501-11] Pohl 1999, s. 501.

[FOOTNOTEde_la_Vaissière2015175-12] Vaissière 2015, s. 175.

[FOOTNOTEThompson19961-13] Thompson 1996, s. 1.

[FOOTNOTESchottky2004-14] Schottky 2004.

[FOOTNOTESinor1990178-15] Sinor 1990, s. 178.

[FOOTNOTEHeather2005148-149-16] Heather 2005, ss. 148-149.

[FOOTNOTESinor1990200-17] Sinor 1990, s. 200.

[FOOTNOTEPohl1999501-502-18] Pohl 1999, ss. 501-502.

[19] Russian Translation Series of the Peabody Museum of Archaeology and Ethnology 1964 (Harvard University Press)

[20] "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 25 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 9 Mart 2021.

[21] "Balkars". 29 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[22] Prof. Dr. Nicola Di Cosmo in: The Turks: Early ages, Part 4. Huns (Xiongnu): The Origin and Rise of the Xiongnu Empire, Y. Ya "There is not much doubt among historians about the Turkish nature of the Great Hun Empire, which ruled between 318 B.C. and 216 A.D., as well as that of its predecessor proto-Huns, whose presence was confirmed by Chinese sources. The Great Hun Empire, the Western Hun Empire and especially the European Huns were examined comprehensively by Western historians."

[23] Oxford Symposium on Food & Cookery, 1989: Staplefoods : Proceedings

[FOOTNOTEMaenchen-Helfen1973377-24] Maenchen-Helfen 1973, s. 377.

[FOOTNOTEMaenchen-Helfen1973382-25] Maenchen-Helfen 1973, s. 382.

[FOOTNOTEKim201330–31-26] Kim 2013, ss. 30–31.

[FOOTNOTEMaenchen-Helfen1973376-27] Maenchen-Helfen 1973, s. 376.

[FOOTNOTESinor1990201-28] Sinor 1990, s. 201.

[FOOTNOTEPronk-Tiethoff201358-29] Pronk-Tiethoff 2013, s. 58.

[FOOTNOTEKim201330-30] Kim 2013, s. 30.

[31] Volin, Alexander (2000). "Did the Xiong-nu Speak a Yeniseian Language?". Central Asiatic Journal. 44 (1). ss. 87-104.

[FOOTNOTEDoerfer197350Golden199288-89Sinor1997336Róna-Tas1999208-32] Doerfer 1973, s. 50; Golden 1992, ss. 88-89; Sinor 1997, s. 336; Róna-Tas 1999, s. 208.

[FOOTNOTENémeth2014250-33] Németh 2014, s. 250.

[FOOTNOTENémeth201420-34] Németh 2014, s. 20.

[FOOTNOTENémeth201462-63-35] Németh 2014, ss. 62-63.

[FOOTNOTEMaenchen-Helfen1973386-389-36] Maenchen-Helfen 1973, ss. 386-389.

[FOOTNOTEMenges199517-37] Menges 1995, s. 17.

[38] E. G. Pulleyblank, "The consonontal system of old Chinese" [Pt 1], Asia Major, vol. IX (1962), pp. 1–2.

[FOOTNOTEVajda20134,_14,_48,_103-6,_108-9,_130-1,_135-6,_182,_204,_263,_286,_310-39] Vajda 2013, ss. 4, 14, 48, 103-6, 108-9, 130-1, 135-6, 182, 204, 263, 286, 310.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

g t d Hunlar
Hükümdarlar	Balamir Uldız Oktar Karaton Rua Bleda Attila İlek Dengizik İrnek Basık Kursık
Diğer önemli Hunlar	Edekon İldiko Muncuk Aybars Eskam Kreka
Kültür	Hunca
Muharebeler	Don Nehri Savaşı Fiesole Savaşı (406) Utus Muharebesi Aquileia'nın Yağmalanması Katalon Muharebesi Nedao Muharebesi Bassianae Muharebesi
Diğer Hun ulusları	Alkonlar Ak Hunlar İran Hunları Kidarit Krallığı Nezak Kuzey Kafkasya Hunları Hunsular
İlişkili konular	Popüler Kültürde Attila Akasirler Avrasya göçebeleri Bozkır imparatorluğu Büyük Hun İmparatorluğu Avrupa Hun İmparatorluğu Hun hükümdarları listesi

Hun nedir?, Hun anlamı nedir?, Hun ne demektir?