Hristo Botev

Христо Ботев
Hristo Botev
Христо Ботев; Hristo Botev
	Botev y. 1875
Kendi dilinde adı	Христо Ботев, (Bulgarca)
Doğum	Hristo Botyov Petkov; 6 Ocak 1848; Kalofer, Osmanlı döneminde Bulgaristan
Ölüm	1 Haziran 1876 (28 yaşında); İvraca, Koca Balkan Dağları, Osmanlı döneminde Bulgaristan
Meslek	şair, gazeteci, devrimci
Milliyet	Bulgar
Evlilik	Veneta Boteva
Çocuklar	Ivanka

Hristo Botev (Bulgarca: Христо Ботев; 6 Ocak 1849, Kalofer - 1 Haziran 1876, Vraçan Dağı, Osmanlı İmparatorluğu), Osmanlı yönetimine karşı Bulgar bağımsızlık hareketinin kahramanlarından biri olarak kabul edilen Bulgar şairdir.^[1] Botev, Bulgarlar tarafından sembolik bir tarihi figür ve ulusal kahraman olarak görülüyor. Siyasi, felsefi ve estetik görüşlerinde çağdaşlarının ilerisinde olduğu düşünülse de, şiirleri Bulgar Ulusal Dirilişi edebiyatının en önemli örneğidir.

Botev, Kalofer'de doğdu (bazı tarihçiler onun Karlovo'da doğduğunu ve birkaç gün sonra Kalofer'e getirildiğini öne sürer). Babası Botyo Petkov (1815-1869) bir öğretmendi ve Osmanlı işgalinin sonlarına doğru Bulgar Ulusal Uyanışının geç döneminin en önemli isimlerinden biriydi.^[2] Oğlunun gençliğinde, Hristo Botev üzerinde güçlü bir etkisi olmuştur.

1863'te ilk eğitimini Kalofer'de tamamlayan Botev, babası tarafından Odessa'da bir liseye gönderildi.^[3] Orada, dönemin liberal Rus şairlerinin eserlerinden derinden etkilenmişti. 1865'te liseden ayrıldı ve sonraki iki yılını Odessa ve Besarabya'da öğretmenlik yaparak geçirdi. Bu arada ilk şiirsel eserlerini de oluşturmaya başladı ve ayrıca Rus ve Polonya devrimci hareketiyle güçlü bağlar kurdu. Siyasi görüşleri kısa sürede şekillenmeye başladı.

Botev, 1867'nin başında Kalofer'e döndü ve burada geçici olarak hasta babasının yerine öğretmenlik yaptı.^[3] Mayıs ayında, Aziz Kiril ve Methodios'u kutlayan şenlikler sırasında (bugün Bulgaristan'ın 24 Mayıs'taki ulusal bayramına denk gelen bu tür şenlikleri okul yılının sonunda ilk düzenleyen babasıydı), Osmanlı yetkilileri ve (Osmanlılarla işbirliği yaptığını iddia ettiği) zengin Bulgarlar aleyhine bir konuşma yaptı. Sonuç olarak Botev, kasabayı terk etmesi için baskı altına alındı. Önce Rusya'ya dönmeyi düşündü, ancak parasızlık nedeniyle o zamanlar birçok Bulgar sürgün için sığınma yeri olan Romanya'yı seçti.

Sürgün[değiştir | kaynağı değiştir]

Bir süre Bükreş yakınlarındaki terk edilmiş bir fabrikada Bulgar isyanının nihai lideri olan Vasil Levski ile yaşadı ve ikisi başlangıçta yakın arkadaş oldu.

1869'dan 1871'e kadar Botev, Bulgar devrimci hareketi ve liderleriyle yakın ilişkiler sürdürerek Besarabya'da öğretmen olarak çalıştı. Haziran 1871'de, ilk şiirsel eserlerini yayınlamaya başladığı devrimci göçmen gazetesi "Bulgar Göçmenlerinin Sözü"nün (Duma na bulgarskite emigranti) editörü oldu. Rus devrimcilerle yakın işbirliği nedeniyle birkaç ay hapiste kalan Botev, seçkin Bulgar yazar ve devrimci Lyuben Karavelov'un editörlüğünü yaptığı "Özgürlük" (Svoboda) gazetesinde çalışmaya başladı. 1873'te bir dizi yazı yayınladığı ve devrimci harekete katılmayan zengin Bulgarları hedefleyen hiciv gazetesi "Alarm clock" (Budilnik)'in de editörlüğünü yaptı.

Vasil Levski'nin 1872 sonunda Osmanlı yetkilileri tarafından yakalanmasıyla Bulgar ihtilal hareketi tehlikeye girdi. O dönemde Levski, Bulgar isyanının tartışmasız lideriydi. Bulgar Merkezi Devrim Komitesi (BCRC) (Bulgarca: БРЦК) tarafından denetlenen bir devrimci komiteler ağı kurmuştu. Bu komite, Bulgar devrimcileri Osmanlı yönetimine karşı gelecekteki bir genel ayaklanmaya hazırlamakla görevli Romanya'da bulunuyordu. Levski mahkemeye çıkarıldı, asılarak idama mahkum edildi. 19 Şubat 1873'te idam edildiğinde, ölümü, devrimci hareketin moraline ciddi bir darbe oldu.

Levski'nin ölümüyle BCRC iki fraksiyona ayrıldı: Botev, Stefan Stambolov ve Panayot Hitov'un da aralarında bulunduğu destekçileri, acil bir ayaklanma için hazırlıkların başlatılması gerektiği fikrini desteklerken, Lyuben Karavelov liderliğindeki ılımlı devrimciler bu tür eylemler için henüz erken olduğunu düşündüler.^[4]

Botev, uluslararası durumdan (bir tarafta Osmanlı İmparatorluğu, diğer tarafta Sırbistan ve Rusya arasında artan gerilim) yararlanmak için mümkün olan ilk anda bir ayaklanma başlatmayı amaçladı. Levski'nin kurduğu devrimci ağ hala nispeten sağlamdı ve hazırlıklarda kendisi de aktif rol alabilirdi. 1875'te Bosna-Hersek'te oluşan isyan, Botev ve Stambolov'u kısa süre içinde Bulgaristan'da da bir isyanın başlaması gerektiğini düşünmeye sevk etti. Balkanlar'daki kargaşa ne kadar büyük olursa, bunun Büyük Güçler arasında daha fazla dikkat çekeceğini düşünüyorlardı.^[5]

Ağustos 1875'in başında, zaten oldukça hasta olan Karavelov, BCRC'nin başkanlığından istifa etti ve yeni başkan olarak Botev seçildi.^[5] Botev, Bulgar halkının isyana her zaman hazır olduğunu düşünerek dikkatli bir hazırlık yapılmasına gerek olmadığına inanıyordu.^[5] Ancak, Eylül 1875'teki Stara Zagora Ayaklanması başarısızlık ile sonuçlandı.

Ölümü[değiştir | kaynağı değiştir]

1876'nın başında Romanya'daki Bulgar devrimci göçmenler, Bulgarların Osmanlı işgaline karşı genel bir silahlı ayaklanmasının yakın olduğuna ikna olmuşlardı. Nisan 1876'da Bechet'deki göçmen topluluğu, Tuna'yı geçmek ve beklenen isyana katılmak için silahlı bir bölük kurmaya karar verdi. İvraca merkezli 3. Devrim Bölgesi'nde planlanan isyanın (hareket içinde "havariler" olarak bilinen) organizatörleri, Bulgar göçmen topluluğundan ek destek istemek için Romanya'ya geçmişlerdi. Botev ile görüştüler ve onu, planlanan gerilla bölüğünün kendi bölgelerinde en iyi şekilde istihdam edileceğine ikna ettiler. Savaşçılar askere alınırken ve silahlandırılırken, isyanın vaktinden önce başladığı haberi geldi.

Komutan olarak deneyimli bir Bulgar gerilla liderini (voyvoda) sağlamaya çalıştılar, ancak başarısız olundu. Böylece, Botev'in kendisi, savaş deneyiminden yoksun olmasına rağmen, ayaklanmanın genel komutasını devraldı. Askeri uzmanlık, daha önce Rus ordusunda teğmen rütbesine sahip olan ve İmparator Nicholas Askeri Akademisi mezunu Nikola Voinovski (1849-1876) tarafından sağlandı. Zaman kısıtlamaları ve gizlilik ihtiyacı nedeniyle oluşum, bir birim olarak herhangi bir resmi savaş eğitimi almamış ve üyelerinin bireysel dövüş becerilerine ve deneyimlerine güvenmek zorunda kalmıştır.

Ayaklanma haberi hazırlıklara yeni bir aciliyet ihtiyacı getirmişti ve 16 Mayıs 1876'da (Jülyen takvimine göre) 205 kişilik birlik nihayet donatıldı ve konuşlanmaya hazırlandı.

Botev, ne Rumen ne de Osmanlı makamlarının haberi olmadan Osmanlı topraklarına geçmek için dahice bir plan tasarladı. Bahçıvan kılığına giren isyancılar, birkaç Romanya limanından gruplar halinde bir Avusturya-Macaristan buharlı yolcu gemisi Radetzky'ye bindiler. Son grup Bechet'te gemiye bindiğinde, isyancılar gizlice silahlarını aldılar ve geminin kontrolünü ele geçirdiler. (Bu olay daha sonra popüler bir şiir ve şarkıyla anıldı.) Botev, geminin kaptanı Dagobert Engländer ile görüşerek, Tuna'nın Osmanlı tarafına ulaşma niyetlerini ve eylemlerinin ardındaki siyasi motivasyonu açıkladı. Engländer, Botev'in ateşli konuşmasından o kadar etkilendi ki, tam destek verdi ve hatta daha sonra, isyancı grubu takip etmek için gemisinin kullanılmasını talep ettiklerinde Osmanlı yetkilileriyle işbirliği yapmayı reddetti.

Botev, Kozloduy yakınlarında karaya çıktı ve isyancı grubun her üyesiyle birlikte ritüel bir şekilde vatan toprağını öptü. İsyancılar iç kesimlere doğru ilerlerken, yerel halktan destek alamadıklarını fark ettiler. Üstelik, Bulgarların yaşadığı topraklarda devam eden ayaklanmaların şiddetle bastırılması nedeniyle, düzenli ordu garnizonları ve düzensiz başıbozuklar da dahil olmak üzere tüm Osmanlı askerî gücü seferber edilmişti ve bölgede yoğun bir şekilde devriye bulunuyordu.

Botev ve kurmayları, yollarındaki Bulgar nüfusunu harekete geçirmeye çalışırken, Vratsa Dağları'nın nispeten güvenli olması için halka baskı yapmaya karar verdiler. Ezici Osmanlı askeri varlığından korkan halk, herhangi bir aleni isyana teşvik edilmeyi reddetti.

İsyancı grup neredeyse anında Osmanlı güçlerinin saldırılarının odak noktası haline geldi. Voinovski, birliğin hâlâ yüksek olan morali ve disiplininin de yardımıyla bazı mükemmel savunma taktikleri sergiledi. 18 Mayıs'ta kitle halindeki başıbozuklar, ilerleyen grubu yakaladı ve Botev, Tuna'dan yaklaşık 50 km uzaklıktaki Milin Kamak Tepesi'ne çıkmak zorunda kaldı. Voinovski'nin becerikli komutası altındaki isyancılar, düzenli birliklerden oluşan iki Osmanlı bölüğü gelene kadar sayısal olarak üstün Osmanlı düzensiz birliklerini ciddi kayıplar vermeden durdurmayı başardılar. Osmanlı güçlerinden yaklaşık 30 kişi öldü veya yaralandı.

Geleneklerine göre, Osmanlılar akşam karanlığında çatışmaları durdurdu ve isyancılar iki gruba ayrılarak, dağlara doğru yürüyüşlerine devam etmek için düşman hatlarını geçmeyi başardılar.

Ertesi gün herhangi bir karşılaşma olmadan geçti, ancak bu noktada yerel takviye beklenemeyeceği iyice anlaşıldı. 20 Mayıs (Jülyen takvimi) sabahı, gözcüler, ilerleyen başıbozuklar ve düzenli Osmanlı birliklerinden oluşan 5 bölük tespit ettiler. İsyancı grup hemen Baniçe yakınlarındaki Okoltchitza Dağı yakınında pozisyon almaya çalıştı. Savunma, biri Voinovski ve diğeri Botev tarafından komuta edilen iki gruba ayrıldı. Kısa süre sonra, Hassan Hairi Bey liderliğindeki iki müdavimli Osmanlı taburu Voinovski'nin savaşçılarına saldırırken, başıbozuklar Botev'in konumuna odaklandı. Voinovski'nin adamları yoğun ateşle, ilerleyen askerlere ağır kayıplar verdirdi ve kuşatma girişimlerini savuşturdu. Botev'in adamları ise sırayla birkaç başıbozuk saldırısını durdurduktan sonra, bir karşı saldırı ile onları geri püskürttüler.

Aşkam hava kararıp, Osmanlılar gece için tekrar geri çekilirken çatışmalar durdu. İsyancılardan, çatışmalarda yaklaşık 10 kişi ölmüş ve çoğu yaralanmıştı. Bu noktada, (Jülyen takviminde 20 Mayıs 1876, Miladi takvimde 1 Haziran 1876'ya eşdeğerdir), büyük olasılıkla bir Osmanlı keskin nişancısı tarafından ateşlenen bir mermiyle Botev göğsünden vurarak öldü. Liderleri ve baş ilham kaynakları Botev'in ölümünün ardından isyancılar ciddi bir moral bozukluğu yaşayarak, dağılmaya başladılar. Çok azı yakalanmaktan veya ölümden kaçmayı başardı. 130 isyancı öldürüldü ve kaçanların çoğu yakalanarak ya hapsedildi ya da idam edildi.

Botev'in eşi Veneta, kızı Ivanka ve üvey oğlu Dimitar hayatta kaldı.

Ulusal Simge[değiştir | kaynağı değiştir]

Botev'in imajı, 19. yüzyıl Kurtuluş Sonrası entelektüelleri ve yazarları tarafından, en önemlisi Zahari Stoyanov ve Ivan Vazov tarafından, yöntemli bir şekilde devrimci bir ikon olarak inşa edildi. Anarşist ve erken sosyalist görüşleri de dahil olmak üzere geçmişinin daha tartışmalı yönleri, Burjuva hassasiyetlerini kırmamak için kasıtlı olarak yumuşatıldı.

İronik bir şekilde, Rus anarşistleriyle geçmişteki ilişkisi, 20. yüzyılın ikinci yarısındaki Komünist propagandanın onu Bulgar sosyalizminin öncüsü olarak resmetmesine ve böylece kültünü sürdürmesine yardımcı oldu. Sonuç olarak, geçmişleri tartışmalı olan her abartılmış kamu figüründe olduğu gibi, Botev de, yıllar içinde ağırlıklı olarak magazin basınında sansasyonel biçimde yüceltildi.

Edebi çalışmaları[değiştir | kaynağı değiştir]

1875'te Botev, yakın arkadaşı Bulgar devrimci şairi ve geleceğin politikacı ve devlet adamı Stefan Stambolov ile birlikte şiirsel çalışmalarını "Şarkılar ve Şiirler" adlı bir kitapta yayınladı. Botev'in şiiri, hem yerli hem de yabancı zorbalara karşı özgürlükleri için mücadele eden fakir insanların devrimci fikirlerle dolu duygularını yansıtıyordu. Şiirleri, Rus devrimci demokratlarından ve Paris Komünü figürlerinden etkilenmiştir. Botev bu etki altında hem şair hem de devrimci bir demokrat olarak yükseldi. Şiirlerinin çoğu, Duam ("Moyata molitva"), Elveda ("Na proshtavane"), Hajduks ("Haiduti"), Tavernada ("V mehanata") ve Mücadele ("Borba") gibi, devrimci şevk ve kararlılıkla doludur. Diğerleri romantik, türküsel (Hadzhi Dimitar)^[6] hatta zarafet içerir. Belki de şiirlerinin en büyüğü Vasil Levski'nin Asılması'dır ("Obesvaneto na Vasil Levski").

Şiirleri:

Orijinal başlık	Harf çevirisi	Tercüme	İlk Yayın Tarihi
Майце си	Maytse si	Anneme	1867
Към брата си	Kam brata si	Kardeşime	1868
Елегия	Elegiya	Ağıt	1870
Делба	Delba	Bölüm	1870
До моето първо либе	Do moeto parvo libe	İlk Aşkıma	1871
На прощаване в 1868 г.	Na proshtavane v 1868 g.	1868'de Veda'da	1871
Хайдути	Hayduti	Hajduks	1871
Пристанала	Pristanala	Kaçmış	1871
Борба	Borba	Uğraş	1871
Странник	Strannik	Yabancı	1872
Гергьовден	Gergyovden	Aziz George Günü	1873
Патриот	Patriot	Vatansever	1873
Защо не съм...?	Zashto ne sam...?	Neden ben...?	1873
Послание (на св. Търновски)	Poslanie (na sv. Tarnovski)	Mektup (Tarnovo Piskoposuna)	1873
Хаджи Димитър	Hadji Dimitar^[1]^[6]		1873
В механата	V mehanata	Tavernada	1873
Моята молитва	Moyata molitva	Duam	1873
Зададе се облак темен	Zadade se oblak temen	Bir Kara Bulut Geliyor	1873
Ней	Ney	Ona	1875
Обесването на Васил Левски	Obesvaneto na Vasil Levski	Vasil Levski'nin Asılması	1876

Miras[değiştir | kaynağı değiştir]

1885'te Botev'in ölüm yıldönümü olan 1 Haziran'da bir anma komitesi kuruldu.^[3] 1890'da İvraca'nın ana meydanına Kral Ferdinand'ın da katılımıyla bir anıt dikildi.^[7] Stefan Stambolov ve Zahari Stoyanov gibi bağımsızlığını yeni kazanan ülkenin tarihindeki en önde gelen Bulgarlardan bazıları, Botev'e ve onun Bulgaristan için yaptıklarına büyük ilgi gösterdi.^[8] Kısa süre sonra Botev, Bulgar Ulusal Uyanışında efsanevi bir figür haline geldi ve bugün bile Vasil Levski ile birlikte en büyük iki Bulgar devrimcisinden biri olarak anılıyor. Kendisini Bulgaristan'a getiren Tuna buharlı gemisi Radetzky'nin bir kopyası, 1966'da 1 milyondan fazla öğrencinin topladığı parayla yeniden inşa edildi ve şimdi bir müze gemisi olarak korunuyor.

Her yıl 2 Haziran günü saat tam 12.00'de, Hristo Botev'i ve Bulgaristan'ın özgürlüğü için ölenleri onurlandırmak için Bulgaristan'ın dört bir yanındaki hava saldırısı sirenleri bir dakikalığına çalar. Sirenler duruncaya kadar insanlar 2 ila 3 dakika hareketsiz dururlar.

(Miladi takvime göre Hristo Botev 1 Haziran 1876'da ölmüş olsa da, ölümü 2 Haziran'da anılıyor. Bu gelenek, Bulgaristan'ın 1916'da Miladi takvimi benimsemesinden itibaren ortaya çıktı: 19. yüzyıldaki 12 günlük boşluk yerine 20. yüzyıldaki 13 günlük boşluk eklendi.)

Aşağıdakilere Hristo Botev'in adı verilmiştir:

Güney Shetland Adaları'nda Livingston Adası üzerinde Botev Noktası ve Botev Zirvesi
Koca Balkan Dağları'ndaki en yüksek zirve
Botevgrad şehri
Birçok Bulgar şehrindeki sokaklar ve bulvarlar
Bazı Kuzey Makedonya şehirlerinde sokaklar
Birçok Romanya şehrinde sokaklar ve bulvarlar
Çok sayıda okul ve lise
Çeşitli futbol kulüpleri – Botev Plovdiv,^[9] Botev Vratsa, Botev Galabovo gibi.
Bulgaristan'daki birkaç futbol stadyumu
Hristo Botev Radio - Bulgaristan Ulusal Radyosu ikinci kanalı
Uluslararası Botev Ödülü
Asteroid (225238) 2009 QJ5, 23 Ağustos 2009'da F. Fratev tarafından keşfedildi – Zvezdno Obshtestvo Gözlemevi (Bulgaristan).
Kraków, Polonya'da bir cadde
Saraybosna, Bosna Hersek'te bir sokak (1995'te yeniden adlandırıldı)
Kişinev, Moldova Cumhuriyeti'nde bir sokak
Prag, Çek Cumhuriyeti'nde bir sokak (Botevova) (tüm sokaklara Bulgar yerlerinin ve halkının adının verildiği bir toplu konut bölgesinde)

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b Bourchier, James David (1911). "Bulgaria/Language". Chisholm, Hugh (Ed.). Encyclopædia Britannica. 04 (11. bas.). Cambridge University Press. ss. 784–786; sayfa 786, satır 14'e bakın. ... Christo Boteff (1847–1876), lyric poet, whose ode on the death of his friend Haji Dimitr, an insurgent leader, is one of the best in the language,
^ Trencsényi, Michal Kopeček (2007). Discourses of Collective Identity in Central and Southeast Europe (1770–1945). Central European University Press. s. 473. ISBN 978-963-7326-60-8.
^ ^a ^b ^c Trencsényi, Kopeček; p.473
^ Perry, Duncan (1993). Stefan Stambolov and the Emergence of Modern Bulgaria, 1870–1895. Duke University Press. s. 23. ISBN 0-8223-1313-8.
^ ^a ^b ^c Perry, p.23
^ ^a ^b Bull, Lucy Catlin (1897). "Ivan Vazoff (1850 -)". Warner, Charles Dudley (Ed.). Library of the World's Best Literature. Ancient and Modern. 26. New York: R.S.Peale and J.A. Hill. s. 15265–15266. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2018 – Internet Archive vasıtasıyla.
^ Trencsényi, Kopeček; pp.473–4
^ Trencsényi, Kopeček; p.474
^ "Club » Patron" (Bulgarca). PFC Botev Plovdiv. 16 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2019.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

[J.D.B.-1] Bourchier, James David (1911). "Bulgaria/Language". Chisholm, Hugh (Ed.). Encyclopædia Britannica. 04 (11. bas.). Cambridge University Press. ss. 784–786; sayfa 786, satır 14'e bakın. ... Christo Boteff (1847–1876), lyric poet, whose ode on the death of his friend Haji Dimitr, an insurgent leader, is one of the best in the language,

[2] Trencsényi, Michal Kopeček (2007). Discourses of Collective Identity in Central and Southeast Europe (1770–1945). Central European University Press. s. 473. ISBN 978-963-7326-60-8.

[Trencsényi,_Kopeček;_p.473-3] Trencsényi, Kopeček; p.473

[4] Perry, Duncan (1993). Stefan Stambolov and the Emergence of Modern Bulgaria, 1870–1895. Duke University Press. s. 23. ISBN 0-8223-1313-8.

[Perry,_p.23-5] Perry, p.23

[Hadjy_Dimitre-6] Bull, Lucy Catlin (1897). "Ivan Vazoff (1850 -)". Warner, Charles Dudley (Ed.). Library of the World's Best Literature. Ancient and Modern. 26. New York: R.S.Peale and J.A. Hill. s. 15265–15266. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2018 – Internet Archive vasıtasıyla.

[7] Trencsényi, Kopeček; pp.473–4

[8] Trencsényi, Kopeček; p.474

[9] "Club » Patron" (Bulgarca). PFC Botev Plovdiv. 16 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2019.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

Hristo Botev nedir?, Hristo Botev anlamı nedir?, Hristo Botev ne demektir?