Bu madde, Vikipedi biçem el kitabına uygun değildir. Maddeyi, Vikipedi standartlarına uygun biçimde düzenleyerek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz. Gerekli düzenleme yapılmadan bu şablon kaldırılmamalıdır. (Ekim 2018)

Hemel Hempstead
Herfortshire içinde Hemel Hempstead
Ülke	Birleşik Krallık
Kurucu Ülke	İngiltere
Bölge	Doğu İngiltere
Kontluk	Herefordshire
Borough	Dacorum
Nüfus  (2019)
• Toplam	97,500
Zaman dilimi	UTC±00.00 (BAS)
• Yaz (YSU)	UTC+01.00 (BAYS)
Alan kodu	01442

Hemel Hempstead, Birleşik Krallık'ın İngiltere ülkesinin Doğu İngiltere bölgesinde ve Hertfordshire Kontluğu içinde Dacorom Borough'ya bağlı gayet sınırlı yetkilerle mahalle/köy yerel idaresi (cıvıc parısh) statüsünü taşıyan kentsel bir yerleşkedir. Hemel Hempstead 8. yüzyılda bir köysel yerleşke olarak kurulmuştur. Norman istilasından sonra asiller elinde malikâne arazisi olmuş ve sonunda bir manastır malikâne arazisi içinde kalmıştır. 1539'da manastırlar lağvedilmiştir ve malikâne hakkı bir özel aile eline geçmiştir. 1539'da İngiltere Kralı VIII. Henry döneminde yerleşkeye bir krallık çarşı kurma beratı verilip "çarşı kasabası (market town)" yapılmıştır. II. Dünya Savaşı'ndan sonra Birleşik Krallık'ta uygulanan reformlar altında hazırlanan "1948 Yeni Kasabalar Kanunu (New Towns Act)" ile bu küçük kasabada yeni bir "kent" kurulmuştur. Bu yeni kentin nüfusu 2001 Nüfus Sayımına göre 81.143'dür ama 21. yüzyıl başında bağlı olduğu Hertfordshire Kontluk Konseyi tahminlerine göre nüfusu 90.000'i aşmıştır. Bu nispeten yüksek nüfusuna karşıt Hemel Hempstead yerel idaresi İngiltere yerel idare sistemi hiyerarşisi içinde en altta seviyede olup, "Dacorum Borough"'ya (1984'ten önce "Yerel Bölgesi") bağlı bir "köy/mahalle (parish)" şeklindedir.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Hemel Hempstead'in, antik Romalıların İngiltere'de bulundukları zamanda tarımsal malikâne alanı olduğu arkeologların Boxmoor ve Gadebridge kazılarında çıkardıklar Roma villa kalıntılarından anlaşılmaktadır. Highfield'de nispeten iyi durumda olan bir höyük bulunmaktadır ve bunun içinde bir Roma çağından kalma bir anıt-mezarı bulunduğu kabul edili. "Gade Çayı" ve "Bulborne Çayı" kavşağındaki bu mevkide Anglosaksonlar 8. yüzyılda bir köy yerleşkesi kurmuşlardır.

Norman istilasından sonra İngiltere Kralı olan I. William yarı kardeşi olan Mortain Kontu Robert'e Hemel Hempstead dahil "Berkshamstaed" kalesi ve topraklarını malikâne olarak bağışladı. Hemel Hempstead'de 1140'ta yapılmış olan St Mary köy kilisesi Norman kilise mimarisi tipinin en iyi örneklerden biri olarak sayılmaktadır. Bu malikâne toprakları sonraki yüzyılda birkaç defa el değiştirdi. Malikâne sahipleri arasında 1162'de Thomas Becket de bulunmaktaydı. Hemel Hempstead Normanların arazi vergisi düzenlemek için hazırlattıkları toprak sayımı kayıtlarından oluşan "Domesday Book"'da "Danais" "hundreds" yerel birimi içinde olarak gösterilmektedir.^[1] 1200'de bu "Hundreds" birimi "Tring Hundreds" yerel birimi ile birleştirilip "Dacorum Hundreds" yerel idare birimi kuruldu ve bu yerel idare sistemi ve mahkemesi 19. yüzyıla kadar devam etti.

1290'da Kral Yurtsuz John'un torunu olan "Cornwall Markisı" elinde bulunan (Hemel Hempstead dahil) malikâne topraklarını Katolik Augustinlerin bir kolu olan "Bonhommes (Bluefriars)" tarikatı keşişlerine, kurmakta oldukları, Ashbridge manastırı için verdi.

Kral VIII. Henry'nin döneminde yapılan Anglikan Protestan Reformu sırasında 1539'da çıkartılan bir kanunla İngiltere'de bulunan tüm manastırlar lağvedildi ve Ashbridge Manastırı da kapatıldı. Manastır ve ona bağlı malikâne arazisi (sonradan Bridgewater Dükleri yapılacak olan) Egertons ailesine verildi. Hemel Hempstead'e 1539'da İngiltere Kralı VIII. Henry tarafından çarşı kurma beratı verilmiştir. Bu berata göre bu kasabada her Perşembe günü bir çarşı kurulmasına ve her yıl Paskalya Yortusunda "Corpuş Christi Günü"nde bir panayır açılmasına izin verilmişti. Aynı yıl İngiltere kralı VIII. Henry ve o zamanki karısı Ann Boleyn ile birlikte Hemel Hempstead'i ziyaret edip bu kasabada kaldıkları bildirilmektedir.

Hemel Hempstead kasabası bundan sonra 19. yüzyıla kadar bir tarımsal pazar kasabası olma niteliğini korudu. Özelikle zahire üretimi ve zahire ve zahire ürünleri dağıtımı üzerinde 18. yüzyılda kasaba gayet önem kazandı ve kasabada bulunan zahire borsası İngiltere'nin en büyük zahire pazarı oldu. 1797'de Hemel Hemptstead civarında zahireyi öğütüp ün üretmek için 11 tane su değirmeni bulunmaktaydı.

Sanayi Devrimi sırasında hızla genişleyen Midland bölgesi ile Londra arasında en kısa karayollları güzergahı üzerinde olduğu için Hemel Hempstead'den geçen yollarda açıkça görüldü. 1762'de yaylı atlı arabalarla yolculuk daha hızlı ve rahat yapılması için açılan ve arabaların paralı olarak geçtikleri "Herne Turnpike Yolu"; 1795'te dar mavnaların işletilmesi için açılan su yolu kanallarının en önemlilerinden olan "Gran Union Kanalı" ve 1837'de açılan "Londra ve Birmingham Demiryolu" hattı Hemel Hempstead'den geçmekteydi.

19. yüzyılda kasabada endüstri de gelişti. Bu yüzyılda Hemel Hempstead tuğla ve kiremit üretimi; kâğıt üretimi ve samandan hasır üretim merkezi olarak tanınmaktaydı. Yeraltından tebeşir taşı çıkartmak için maden ocakları kuruldu ve bu madenlerden çıkartılan tebeşir taşı özel kireç imalat tesislerinde yakılarak inşaatta ve tarım alanları gübrelemesi için kullanılan "kireç" üretiminde de kasaba tüm ülke için üretim ve dağıtım merkezi oldu. Bu yeraltı tebeşir taşı madenlerinin bir haritası bulunmadığı için günümüzde bile bu boşaltılmış bazı maden galerilerinin çökmeleri günümüzde bile şehir için problem olmaya devam etmektedir.

Kasabada gelişen hafif sanayi tesisleri tüm ülke için önemli olmaktaydı. 1798'de kurulan bir mühendislik şirketi, Cranstones, sokak, fabrika ve evlerde önce havagazı ile sonra elektrikle aydınlanma yapılabilmesi için gereken araç ve gereçleri sınai olarak üretiminde başta gelmekte idi. 1867'de bu mühendislik şirketi Londra'ya kadar gidebilen ve sokaklarda işleyen istimle çalışan bir karayolu kapalı kamyonu yapmıştı. 19. yüzyıl başında 1803'ten itibaren otomatik kâğıt yapma makineleri yapımı için ülkede tek önemli merkez bu kasaba idi. Buna başlıca neden sanayi kâğıt yapımının kasabada önemi idi. 19.yüzyılda gelişen ve 20. yüzyılda önem kazanan not ve mektup kağıdı üreten John Dickinson sirketi fabrikaları kasabada gayet önemli idiler. Kasaba diğer bir sanayi 1970'li yıllara kadar üretime devam eden havai fişekler üreten Brocks' şirketi idi. 19. yüzyılda kasabada ulaşım gelişmesi kasabanın tarımsal üretimine de tesir etti. Örneğin 19. yüzyılda ve 20 yüzyıl ortasına kadar İngiltere'nin tümü için su teresi üretilmesi ve dağılımı merkezleri Hemel Hempstead idi. Yeni şehrin kurulması iş bu üretim Tring ve Berkhamsted civarına kaydı.

Fakat 19. yüzyılda Londra şehrinin gittikçe hızla büyümesi ve ana hat ve Londra banliyö tren hatlarının (özellikle "Midland Demiryolu Şirketi"'nin bir ek hat ile kasabayı Harpenden'den geçen ana demiryolu hattına bağlaması) Hemel Hempstead'de yaşayıp hafta içinde Londra'da çalışan kişilerin Hemel Hempstead'de de yayılmalarına neden oldu.

Nüfusu büyüyen Heme Hempstead'in yerel idare statüsü de bu nüfus artması nedeni ile değistirildi. 1 Temmuz 1898'de Hemel Hempstead'e "Borough (belde)" statüsü verildi.

II. Dünya Savaşı sırasında Alman Luftwaffe kasabada bulunan kâğıt fabrikasından mühimmat fabrikasına dönüştürülen Dickinson fabrikalarını sistemli bir şekilde bombardımana tabi tuttu. Bu sırada Hemel Hempstead'da Alman hava gücü olan Lüfwaffe'nin 900 kg ağırlığında yüksek patlamalı bomba attığı tahmin edilmektedir.

II. Dünya Savaşı'ndan sonra Birleşik Krallık'ta ekonomik reformlar uygulanamaya başladı. Bunlardan biri olarak, genellikle Büyük Londra etrafında, hem sanayi ve istihdam merkezi hem de halkın modern yaşam şartlarına daha uyumlu olarak yaşayabilmesi için bir seri yeni şehir kurulmasına karar verildi. "1946 Yeni Kasabalar Kanunu" ile devlet bu yeni şehirleri tespit etme yetkisi verildi ve yeni bir statülü "Yeni Şehir Gelişim Şirketi" şeklinde yerel idare yöntemi ile planlı ve programlı olarak geliştirilen yeni şehirler kurulması öngörüldü. Bu kanuna göre kurulan yeni şehirler arasında üçüncü yeni şehir olarak "Hemel Hempstead" kasabasının "Yeni şehir" olması gelmekte idi. 1952'de kurulmaya başlayan Hemel Hempstead yeni şehrinde eski kasaba çarşı merkezi bir kenara bırakıldı. Eski kasabanın güneyinde Merlows adlı mevkide bir yayalaştırılmış carsı ve şehir merkezi planlanıp hemen inşasına başlandı. Yeni yollar, yeni parklar, yeni sinayi üretim atölyeler ve fabrikaları bölgeleri, yeni halkın yaşadığı evler semtleri ve okullar planlanıp programlanıp inşa edilmeye başlandı. Hemel Hempstead'in gelişmesi için kabul edilen ana mimari prensip yeni şehirde iyice belirlenmiş "komşuluk mahalleri"leri kurulması idi. Her kurulan komşuluk mahallesi ortasında küçük bir meydan kurulması ve bu meydan etrafında o mahalle için gerekli dükkanlar bulunması prensibi kabul edilmişti. Bu yeni şehir evleri de İngiltere'de 1950'lerde çok tercih edilen tuğladan yapılmış iki katlı ve ikisi birbirine bitişik, önünde ve arkasında küçük bahçeleri bulunan (semi-detached) evlerdi. Bu evlerin yapılmaları 1950'li yıllar ortalarından itibaren prefabrikasyon yöntemlerinin kullanılması ile hızlandırıldı.

Hemel Hempstead'da çekilebilen sanayi birimleri hafif ve ağır mühendislik sanayileri, telekomünikasyon sektörü şirketleri; sonraları enformasyon teknoloji sanayi oldu. Bu sanayiler kentin otoyol ağına yakınlığı ve Büyük Londra'ya yakınlığının bu kentin sanayiler için çekiciliğine neden olduğu bilinmektedir. Buna rağmen aynı kontluk olan Hertfordshire bulunan ve organik olarak gelip büyüyen şehirlere nazaran planlı ve programlı olarak geliştirilen Hemel Hempstead yeni şehrinin sanayi tabanı daha dar olduğu bildirilmekte ve bu gerçeğin özel kanuna uyularak İngiltere'de geliştirilen diğer yeni şehirler için de doğru olduğu kabul edilmektedir.

2001 Nüfus Sayımı ile Hemel Hempstead'in Hertfordshire kontluğu içinde en yüksek şehirsel nüfusu olan şehirleşmiş bölge olduğunu gösterdi. Böylece Hemel Hempstead geleneksel rakibi olan Watford'dan biraz daha büyük olduğu Hemel Hempstead hemşehrilerin övünme konusu olmuştur.

Aralık 2005'te bu kontlukta bulunan Buncefield ana petrol deposunda bir yangın ve bir seri patlamalar duyulup görüldü. Bu yangın ve patlamalar II. Dünya Savaşı'ndan beri Avrupa kıtasında görülen en büyük patlamalar olmuştu.

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Hemel Hempstead tebeşir kayaçlardan oluşmuş bir sığ vadide "Gade Çayı" ve "Bulborne Çayı"'nın kavşak mevkiinde kurulup büyümüştür. II. Dünya Savaşı'dan sonra kurulan "Yeni Şehir" orijinal kasabanın etrafındaki vadi yamaçlarında ve vadinin kenarlarının üstünde bulunan bir plato üzerinde kurulmuştur. Londra merkezi kentin 43 km güney-doğusunda bulunmaktadır.

	Leighton Buzzard	Luton	Harpenden	g t d
	Berkhamsted		St Albans
		'Hemel Hempstead'
	Chesham	Watford	Radlett

Kentin kuzeyinde ve batısında içinde küçük köyler konumlanmış olan karışık tarım arazisi ve "Childers" küçük tepeler silsilesinin devamı olan tepelerde olan ağaçlık arazi bulunmaktadır. Kentin batısında Berkhamsted vardır. Bulbourne Çayı kentin güney-doğusundan akıp "Boxenmoor" yönüne gitmektedir. Kentin güneyine Watford bulunmaktadır ve bu kent Büyük Londra bölgesinin başlangıcındadır. Doğusunda tarihi katedrali ile bir "şehir statüsü" taşıyan ve tarihi olarak bir "çarşı şehir" olan St. Albans şehri bulunmaktadır. Günümüzde Hemel Hempstead ve St, Albans Londra'da çalışıp her iş günü Londra'ya gidip gelen büyükçe bir nüfusu ihtiva etmektedir. 2010'dan itibaren Muhafazakâr Parti-Liberal Parti koalisyonun aldığı kararlar ile "yeşil alanlarda" planlama kısıtlamaları azaltıldığı için bu trend devam etme yönündedir .

Ulaşım[değiştir | kaynağı değiştir]

Hemel Hempstead kasabası Londra ve İngiltere'de Sanayi Devrimi'nin başladığı Midlands bölgesi arasında en kısa kara yolu üzerinde bulunmakta olduğu için 18. yüzyıl sonunda içinden 1762'de paralı yaylı araba ile yolcu taşıma yolu olan "Sparrow Heren Turnpike"; kanallarda su üzerinden dar mavnalar ile ticari mal taşıma için 1785'te Grand Union Kanalı inşa edildi ve 1857'de Londra-Birmingham tren yolu geçirildi. Böylece o yollarda bir kasaba olan Hemel Hempstead bu ulaşım yolları üzerinde önemli bir taşıma merkezi olmuştu.

Günümüzde de ise Hemel Hempstead yeni şehri önemli bir demiryolu olan "Batı Sahil Hattı"'nın bir kısmı olan Londra Euston İstasyonu ile Birmingham istasyonu arasında bulunan bir önemli istasyondur. Bu nedenle bu istasyondan Londra'ya ve Birmingham'a düzenli ve sık yolcu treni seferleri yapılmaktadır. Bu hat üzerinde taşeron olarak tren işleten ana firma "London Midlands" Şirketidir. Ayrıca taşeron olarak "Southern" Şirketi Londra'nın güneyindeki Güney Croydon'a doğrudan doğruya seferler yapmaktadır.

İngiltere'nin doğusunda bir ana otoyol olan "M1 Otoyolu" Hemel Hempstead kentinin doğusundan geçmektedir. Kentin birkaç mil güneyinde, kenti M1 Otoyolu'na bağlayan bir yol ve bir kavşak bulunmaktadır. 1990'lı yıllarda kentin doğusu ve batısından geçen ve tebeşir kayaları platosu üzerinde yol alan A41 adlı önemli çifte yollu bir karayolu inşa edilmiştir. A414 adlı önemli karayolu Hemel Hempstead'den başlayan doğu-batı yönünde Hertfortshire Kontluğu'nu geçen ve Malden, Essex Kontluğu'nda sona eren önemli bir çifte yoldur.

Kardeş şehirler[değiştir | kaynağı değiştir]

Hemel Hempstead'in şu resmî kardeş şehir anlaşmaları vardır:

• Neu-Isenburg, Almanya

Resimler[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

• https://www.citypopulation.de/php/uk-england-eastofengland.php?cityid=E35001447 30 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Hemel Hempstead ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Curlie'de Hemel_Hempstead (DMOZ tabanlı) (İngilizce)

• Vikigezgin'de Hemel Hempstead ile ilgili gezi rehberi bulunmaktadır.

  (İngilizce)