Havva, değişik inançlarda ve İbrahimî dinlerde ilk insan dem'in eşidir. Bu dinlere göre tüm insanlar dem ve Havva'nın çocuklarıdır. Bazı Batı dillerinde Eski Ahit'ten geldiği şekliyle Eva diye adlandırılır.

Mitolojik orijin[değiştir | kaynağı değiştir]

Havva isminin Sümer Kiş krallığında 3. hanedanın 1. kraliçesi olan "Khabu"dan türediği ileri sürülmüştür. Hitit Güneş tanrıçası Hepat, Yunan gençlik tanrıçası Hebe ve aşk tanrıçası Hera Havva mitinin diğer olası kaynaklarıdır.

Sümer mitolojisindeki tanrıça Ninti (kaburga kemiğinin kadını, can veren kadın) Havva'nın yaratılış efsanesindeki "dem'in kaburga kemiği" imgesinin kaynağı olarak düşünülmektedir.^[1][2] Eva (Eve, Havva) ile benzeşik bir söyleyişe sahip olan Ea, Adapa efsanesinde Tevratın havva figürüne benzer şekilde Adapa'yı yönlendirir.

Havva Amarna mektuplarında bronz çağında Kudüste tapınılan bir tanrı olduğu anlaşılan Hurrilerin tanrıçası Hebat ile de ilişkilendirilir. Hitit yazıtlarında Hepa, Hepat ya da Hepatu diye adlandırılır ve ‘sedir ağaçlarının ülkesinde’ tapıldığı belirtilir. Sedir ağaçlarının ülkesi, Lübnan, Filistin’dir. Hepat’ın sonraki dönemlerde başka kültürlerde ortaya çıkan yansımaları da “Ana” kimliği çerçevesinde olmuştur. MÖ 1. binyılda hiyeroglif yazıtlarda Ha-pa-tu, He-ba-tu ve Hi-pa-tu, Lykçe yazıtlarda ise Hepat, hba-eni olarak ifade edilir ki anlamı “Heba Ana”dır.^[3]

Asherah, Ela, Elat (Chawat); İlahi-evrensel anne. O insan, hayvan ve ürünlerin verimliliğini sembolize eden, besleyen, destekleyen bir akıl idi ve hayat ağacı ile sembolize edilmişti. Milattan önce 1. binyılda Semitik bir tanrı olan El'in karısı olan, tanrılar annesi Asheraha Chawat ( Aramice Havva (İng. eva)) adı verilir.^[4] Ela veya Elat El'in dişi formudur. O'nun tam adı Rabat Chawat, Büyük hanımefendi, tanrıça Havva idi ve yılanla sembolize edilirdi.^[5]

Sosyolojik bakış açısıyla Orta Doğu coğrafyasında değişik mitolojilerde benzer telaffuzlara sahip “ana tanrıça” figürünün evrimiyle tektanrıcı İbrani ataerkil kültüründe ölümlü ve günahkar bir kadın şekline indirgendiği ve yaratılış mitosunun bir figürü halinde yeniden yaratılmış olduğu görülmektedir.^[6]

Bir başka çalışma ise Havva'yı Hint bereket ve doğurganlık tanrıçası Shiva ile ilişkilendirmektedir.^[7] Ayrıca Türk mitolojisindeki Eje karakteri ile benzerlik kurulmaktadır.

Yahudilikte Havva’nın yaratılışı[değiştir | kaynağı değiştir]

Yahudilere göre kadının iki tür yaratılışı bulunmaktadır.

Birincisinde kadın, dem’le birlikte yaratıldığında, dem kadına hükmetmeye çalışır. Kadın “İkimiz de aynı maddeden yaratıldık, bana hükmedemezsin” der, dem’i terk eder ve cin olur.

Yalnız kalan dem Tanrı’dan bir eş ister. Tanrı “Bu kadını nasıl yaratsam da dem’e isyan etmese” diye düşünür. “dem’in gözünden yaratsam her şeyi görür; ağzından yaratsam geveze olur; ayağından yaratsam hep gezer; elinden yaratsam hırsız olur. Ben bu kadını en iyisi kaburgasından yaratayım da ona tabi olsun” der. Bu kaburga hikâyesinin Sümer bağlantısına işaret edilir.^[8]

Yahudi kaynaklarına göre dem ile beraber ilk yaratılan kadın Havva değil Lilith'dir. Ancak Lilith dem ile aynı zamanda yaratıldığını öne sürerek dem'e eşlik etmeyeceğini ileri sürmüş ve Tanrı daha sonra dem'in kaburga kemiğinden Havva'yı yaratmıştır. "Ve Rab Tanrı dedi: dem’in yalnız olması iyi değildir; kendisine uygun bir yardımcı yapacağım. Ve Rab Tanrı, dem’in üzerine derin bir uyku getirdi ve o uyudu, onun kaburga kemiklerinden birini aldı ve yerini etle doldurdu. Ve Rab Tanrı dem’den aldığı kaburga kemiğinden bir kadın yaratıp onu dem'e getirdi. Ve dem dedi: Şimdi bu benim kemiklerimden kemik ve etimden ettir, bu insandan alındığı için ona "nisa" ismi verilsin dedi. Ve dem karısının ismini Havva koydu, çünkü bütün yaşayanların anası oldu."^[9] Tevrat’ın anlatışına göre; Havva, “hayat” ya da “hayatı olan” anlamındadır. Talmud’a göre Havva, dem’in on üçüncü kaburga kemiğinden yaratılmıştır.

İslam’da dem ve Havva’nın yaratılışı[değiştir | kaynağı değiştir]

"Biz insanı pişmiş çamurdan, değişmiş cıvık balçıktan yarattık." (Hicr Suresi, 26)

"...Sizi bir tek nefisten yaratan ve ondan da eşini yaratan, ikisinden birçok erkek ve kadın üretip yayan rabbinize itaatsizlikten sakının." (Nisa Suresi, 1)

''Biz insanı muhakkak ki çamurun özünden yarattık.'' (Müminun suresi, 12)

"Kadınlar hakkında hayır tavsiye ediniz. Çünkü kadın, eğri “kaburga kemiği”nden yaratılmıştır. Kaburga kemiğinin en eğri tarafı, en üst tarafıdır. Onu doğrultmaya çalışırsan kırarsın, hali üzerinde bırakırsan öyle kalır.” (Hadis)^[10][11][12]

Ancak Kuran'da Havva ismi ve dem'in kaburga kemiğinden yaratıldığı geçmez. Kuran'da ikisinin de tek bir nefisten yaratıldığı belirtilir.

Cennetten kovulma[değiştir | kaynağı değiştir]

dem ve Havva yaratılmış oldukları mutlu cennetlerinden işledikleri günah sebebiyle kovulurlar. Yılan ya da şeytan Havvayı, Havva da dem’i kandırır. Yahudi ve Hristiyan kaynaklarında Havva ilk günahı işleyen insandır, dem onun vasıtasıyla yasak meyveyi yemiştir. Kur'an'da ise her ikisi de kınanmakla beraber suç doğrudan dem'e izafe edilir. Yaratılış mitosundaki başka bazı unsurlar gibi iyiyi kötüden ayırt edebilme yetisi veren bilgelik ağacının meyvesinden yeme ve yılan motifinin de Sümerlerin Adapa efsanelerinden kaynaklandığı ifade edilmiştir.^[13]

Hristiyan kaynaklar dem-Havva ikilisinin günahından tüm insanları sorumlu tutarlar. İsa'nın bu günahı kaldırmak için geldiğine inanırlar.

Sufi inancına göre ise dem-Havva Kıssası, büyük ölçüde semboliktir. dem, insanoğlunu temsil etmekte olup, yasak meyveyi yiyen ve dem'i de suça ortak eden Havva insan nefsini (egoyu) sembolize etmektedir. Bununla birlikte peygamber olarak gelen bir dem ve eşi Havva aynı zamanda gerçek kişiliklerdir. Bahailer de bu açıklamaya katılırlar.

Tevrat'a göre soy ağacı[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Kabil ve Habil

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış okumalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Havva ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Yaratılış mitosu; Adem Havva, yasak meyve, Sümer etkisi 10 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.