Yaratılışçılık evren, Dünya, yaşam ve insanlar gibi unsurların ilahi yaratımın doğaüstü eylemlerinden kaynaklandığına dair dini inançtır.^[1][2][3] Yaratılışçılık doğal fenomenlerin kökeni ve gelişimini tanımlayan evrim gibi bilimsel açıklamaları kabul veya reddetme konusunda farklılık gösteren bir dizi dini görüşü içerir.^[4][5]

Yaratılışçılık çoğunlukla evrenin ve yaşam formlarının bugün var oldukları şekliyle ilahi eylemle yaratıldığı ve tek gerçek açıklamanın İncil'in Tekvin yaratılış anlatısında bulunan yaratılış mitinin Hristiyan kökten dinci gerçek yorumuyla uyumlu olanlar olduğunu ileri süren özel yaratılışa olan inancı ifade eder.^[6] En yaygın biçimi, tufan jeolojisine dayanarak 1970'lerden beri son 10.000 yıl içinde evren ve yaşam formlarının özel olarak yaratıldığını öne süren sözde bilimsel yaratılış bilimini destekleyen Genç Dünya yaratılışçılığı olmuştur. Eski Dünya yaratılışçılığı, evrim karşıtlığını desteklerken 18. yüzyıldan itibaren boşluk veya gün-yaş teorisi aracılığıyla Yaratılış ile uyumlu jeolojik zamanı kabul etti. Modern eski Dünya yaratılışçıları, ilerleyici yaratılışçılığı desteklemekte ve evrimsel açıklamaları reddetmeye devam ediyor.^[7] Siyasi tartışmalar sonrasında yaratılış bilimi, akıllı tasarım ve yeni yaratılışçılık olarak yeniden formüle edildi.^[8][9]

Yaratılışçılığın tarihsel gelişimine yönelik iki temel yaklaşım vardır. İlki dinlerin de tarihsel bir süreçte gelişip ortaya çıktığını savunan evrimci görüştür.^[10] Bu görüşe göre Paganizm dönemindeki çok sayıda tanrı; yaratılışa göre küçük sayılabilecek yağmur, fırtına, bereket, koruma vb. işlerin tanrısı iken, tek tanrılı dinlere geçiş ile birlikte bütün insanüstü güçler tek bir tanrıda toplanmıştır ve yaratma eylemi de "yoktan var etme" gibi soyut bir düzeye evrimleşmiştir.^[11]

Pek çok yaratılış inancının temeli, Yaratılış Kitabı'nın harfi harfine veya sözde harfi harfine yorumlanmasıdır. Yaratılış anlatıları (Yaratılış 1-2), Tanrı'nın Evreni altı gün boyunca bir dizi eylemle var edişi ve Adem ve Havva adı verilen ilk erkek ve kadını Cennet Bahçesine yerleştirmesini anlatır.

Bu görüşü savunanlar arkeolojik kalıntılardan elde edilen metinler ve eski toplumların efsaneleri ile tek tanrılı dinlerde öne sürülen "yaratılış süreci" hakkındaki benzerlikleri kanıt olarak göstermekte ve aralarındaki öncelik ve sonralık durumunu da yaratılış inancının evrimi için bir kanıt saymaktadır. Yaratılış inancı her toplumda görülebilen geleneksel bir görüş olmakla beraber, bu inancın günümüz dünyasında görüldüğü şekliyle, Kitab-ı Mukaddes ve Kur'an anlatılarına da kaynaklık ettiği düşünülen ilk örneklerine Sümerlerden kalan metinlerde rastlandığı söylenir. Sümerlerin yaratılış efsanesi olan Adapa efsanesine göre evren büyük bir su üzerinde iken içinden bir dağ çıkar, yer ve gök birbirinden ayrılır.^[11] Türk yaratılış efsanesi olan Kayrahan ya da öteki adıyla Altay yaratılış destanı da Adapa'nınki ile eş bir öykü sunmaktadır.^[12] Bu anlayışa göre Yeni yaratılış inançlarında, Sümer orijinli; Zerdüşt, Yahudi ve İslam kaynaklarına da değişerek geçmiş olan dini metinlerdeki; 7000 yıl önce, dünya merkezli evrenin 6 günde yaratılması; çamurdan dem'in, onun kaburga kemiğinden de Havva'nın yaratılması imgeler gibiymişçesine yorumlanır veya mecazi ifadeler olarak algılanır

Ana akım Protestanlık ve Katolik Kilisesi, "Tanrı'nın kasıtlı olarak doğa kanunları aracılığıyla yarattığını savunur (teistik evrim) ve Yaradılış inancıyla modern bilimi uzlaştırır. Bazı gruplar bunu evrimsel yaratılışçılık olarak isimlendirir.^[4] Yaratılışçılığın İslami^[13][14] ve Hindu^[15] üyeleri fazla belirgin değildir.

Teriminin kullanımı, Charles Darwin'in 1842 tarihli Türlerin Kökeni^[16] ve meslektaşlarına yazdığı mektuplara kadar gider.^[17]

1873'te Asa Gray, The Nation'da türlerin bilimsel açıklamanın erişemeyeceği "doğaüstü olarak" "oldukları gibi ortaya çıktığı" tezleri ile bir makale yayınladı.^[18]

İncil temeli[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu hikâye yaratılışçı kozmoloji ve biyolojinin temelidir. Tufan anlatısı (Yaratılış 6–9), Tanrı'nın büyük bir tufanla Dünyayı ve tüm yaşamı yok ettiğini, ancak Nuh'un gemisi aracılığıyla her yaşam formunun temsilcilerini kurtardığını anlatır. Hikâye Tufan jeolojisi olarak bilinen yaratılışçı jeolojinin temelini oluşturur.

Son zamanlarda yaratılışçılığın İncil'den bağlantısını keserek onu bilim olarak yeniden biçimlendirme girişimlerine tanık olundu; bunlara yaratılış bilimi ve akıllı tasarım dahildir.^[19]

Yaratılışçılığın Tipleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Ulusal Bilim Eğitimi Merkezi'nden Eugenie Scott, Yaratılış-evrim tartışmasının, "yaratılışçılar"ın "evrimciler"e karşı olduğu basit bir ikilem olduğu yönündeki anlayışa karşı sürekliliğin bir diyagram ve tanımını üretti. Ana başlıklar İncil'e dayanan aşırı yaratılışçılıktan materyalist evrime uzanan bir yelpazede dizilir. Bu halka açık sunumlarda ve 1999 NCSE Raporlarında yayınlandı.^[20] Sınıflandırmanın diğer versiyonları üretildi^[21] ve gruplar arasında karşılaştırmalar yapıldı.^[22]

Scott, 2009da akıllı tasarım yaratılışçılığının diğer türlerle örtüştüğü ve her türün çeşitli inanç ve konumlardan oluşan bir grup olduğunu dikkate alarak gözden geçirilmiş bir diyagram üretti ve Evolution Vs Creationism:An Introduction ^[23]kitabında yayınlandı. Bu NCSE web sitesindeki kitap versiyonu temel alınarak yeniden yazılmıştır.^[7]

Başlıca tipler aşağıda listelenmiştir.

Eski Dünya yaratılışçılığı[değiştir | kaynağı değiştir]

Ken Ham ve Doug Phillips gibi genç Dünya yaratılışçıları, Tanrı'nın Dünya'yı son on bin yıl içinde, İncil Yaratılış anlatısının literal yorumuyla soy ağaçlarının yaklaşık zaman çerçevesi içinde yarattığına inanırlar. Genç Dünya yaratılışçılarının çoğu, evrenin Dünya ile benzer bir yaşta olduğuna bazıları evreni Dünya'dan daha yaşlı olduğuna inanır. Genç Dünya yaratılışçılığı, evrene Ussher kronolojisi ile tutarlı bir yaş verir. Diğerleri Dünya ve evrenin jeolojik bulguları da kapsayan yaşlı görünümleri ile birlikte yaratıldığına, Dünyanın olduğundan çok daha yaşlı göründüğüne ve bu görünümün Dünya ve evren e olduklarından çok daha uzun zaman çizelgeleri sağladığına inanıyorlar.^{[kaynak belirtilmeli]}

Cevaplar Genesiste (AiG), Yaratılış Araştırma Enstitüsü (ICR) ve Yaratılış Araştırma Derneği (CRS) gibi Hristiyan örgütleri Amerika Birleşik Devletleri'nde genç Dünya yaratılışçılığını teşvik ediyor.

Teksas Carl Baugh'un Yaratılış Kanıtı Müzesi, AİGnin Kentucky Yaratılış Müzesi ve Ark Encounter, genç Dünya yaratılışçılığını desteklemek için açıldı.

Creation Ministries International Avustralya, Kanada, Güney Afrika, Yeni Zelanda, Amerika Birleşik Devletleri ve Birleşik Krallık'ta genç Dünya görüşlerini desteklemektedir.

Roma Katoliklerinden Kolbe Yaratılış Çalışmaları Merkezi benzer fikirleri teşvik ediyor.

Eski Dünya yaratılışçılığı[değiştir | kaynağı değiştir]

Eski Dünya yaratılışçılığı, fiziksel evrenin Tanrı tarafından yaratıldığını, ancak Yaratılış Kitabında anlatılan yaratılış olayının mecazi olarak alınması gerektiğini savunur. Bu grup genellikle evrenin ve Dünya'nın yaşının astronom ve jeologlar tarafından tanımlandığı gibi olduğuna, ancak modern evrim teorisinin ayrıntılarının sorgulanabilir olduğuna inanır.^[7]

Üç tipi var:^[7]

Boşluk yaratılışçılığı[değiştir | kaynağı değiştir]

Boşluk yaratılışçılığı (harabe-restorasyon yaratılışçılığı, restorasyon yaratılışçılığı veya Boşluk Teorisi olarak da bilinir), Yaratılış Kitabında açıklandığı gibi altı günlük yaratılış döneminin altı gerçek 24 saat olarak değerlendirir. Teori Genesis yaratılış anlatımından öncesine (mevcut biyolojik türler ve insanlık yaratıldığında) belirsiz bir zaman aralığı ekler. Genesis'in altı günlük yaradılışı Dünya "biçimsiz ve boşluksuz" olduktan bir süre sonra başlar. Boşluk teorisyenleri Dünya ve evrenin yaşıyla ilgili bilimsel fikir birliğine katılabilir.^[24][25][26] Buna göre Genesisin birinci ve ikinci ayetlerindeki iki farklı yaratılış arasında bir zaman boşluğu olduğu, Dünya'nın yaşı da dahil olmak üzere birçok bilimsel gözlemin bu şekilde açıklanabileceği öne sürülür.

Bazı boşluk yaratılışçıları, "zaman boşluğu" içinde biyolojik yaşamın "ilk yaratılışını" önererek versiyonu genişletirler. Bunun 2. Petrus 3:3-6'da bahsedilen "o zamanki dünya" olduğu düşünülmektedir.^[27] 10.000 yıldan daha eski fosillerin ve arkeolojik kalıntıların keşifleri genellikle bu "o zamanlar var olan dünyaya" atfedilir ve bu, Lucifer'in isyanıyla da ilişkilendirilir.^[28]

Gün çağdır teorisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Eski Dünya yaratılışçılığının bir türü olan gündüz çağı yaratılışçılığı, Tekvin'deki yaratılış anlatılarının mecazi bir yorumudur. Bahsedilen altı gün (ibranice yom) ün sıradan 24 saatlik günler olmadığını, çok daha uzun dönemler (binlerce - milyarlarca yıl) olduğunu savunur. Böylece Genesisin hesabı Dünyanın yaşı ile uzlaştırılır. Teorinin savunucuları, hem evrim konusundaki bilimsel fikir birliğini kabul eden teistik evrimciler hem de bunu reddeden ilerici yaratılışçılar arasında bulunabilir.

Day-age teorisi, yaratılış "günlerinin" sıradan 24 saatlik günler olmadığını, (day-age) ileri sürerek Yaratılış anlatısı ile modern bilimi uzlaştırmaya çalışır. Bu görüşe göre yaratılış "günlerinin" sırası ve süresi, dünyanın ve evrenin yaşı konusundaki bilimsel görüş birliğine paralel olabilir.

Aşamalı yaratılışçılık[değiştir | kaynağı değiştir]

Aşamalı ilerleyen yaratılışçılık, Tanrı'nın yüz milyonlarca yıllık süre boyunca yeni yaşam formlarını kademeli olarak yarattığına dair inançtır.

Dünya'nın yaşı için ana akım jeolojik ve kozmolojik tahminleri, Mikro evrim ve arkeoloji gibi bazı biyoloji ilkelerini kabul eder. Buna göre yaratılış, her türden bitki ve hayvanın milyonlarca yıl süren aşamalarda hızlı patlamalar halinde meydana gelmişti. Patlamaları, durağanlık veya denge dönemleri izler. Bu patlamalar, Tanrı'nın yeni organizma türleri yaratma örneklerini temsil eder. Aşamalı yaratılışçılık, "türlerin atalarının istikrarlı dönüşümüyle kademeli olarak ortaya çıkmadığını; bir anda ve "tam biçimli" olarak ortaya çıktığını savunur.^[29]

Görüş, biyolojik olarak savunulamaz olduğu ve fosil kayıtları tarafından desteklenmediği idiasıyla son bir evrensel ortak atadan ortak türe kavramını vemakroevrimi reddeder.^[30] Ancak mikroevrim, Yaratıcı tarafından çevresel adaptasyonlara ve hayatta kalmaya izin vermek için genetiğin dokusuna tasarlanmış genetik bir parametre olarak kabul edilir.

Hugh Ross tarafından kurulan Reasons To Believe gibi kuruluşlar, yaratılışçılığın bu versiyonunu destekliyor.

Felsefi ve bilimsel yaratılışçılık[değiştir | kaynağı değiştir]

Yaratılış bilimi[değiştir | kaynağı değiştir]

Yaratılış bilimi veya başlangıç ismiyle bilimsel yaratılışçılık bir sözdebilimdir.^{[31][32][33][34]}

Okul fen derslerinde evrim öğretimine karşılık genç Dünya yaratılışçı inançlarının öğretilmesini amaçlayan taraftarları 1960'larda ortaya çıktı.

Argümanın ortak özellikleri şunlardır:

Evrende binlerce yıllık düzenden söz eden yaratılışçı kozmoloji, teknik bir argüman (radyohalos) yoluyla radyometrik tarihlemenin eleştirisi, fosil kayıtlarına Yaratılış Kitabı Tufan hikayesinin bir kaydı olarak getirilen açıklamalar (bkz. jeoloji) ve mevcut çeşitliliğin kısmen önceden tasarlanmış geneğin değişkenliğin bir sonucu kısmen de Tanrı'nın "yaratılmış tür" veya "baraminlere" yerleştirdiği genomların mutasyonlar nedeniyle hızla bozunmasına bağlı olarak geliştiği savı.

Yeni yaratılışçılık[değiştir | kaynağı değiştir]

Yeni yaratılışçılık, yaratılışçılığın eğitimci, politika yapıcı, bilim camiası ve halk tarafından daha iyi karşılanması muhtemel terimlerle yeniden ifade edilmesini amaçlayan sözde bilimsel bir harekettir. Hayatın kökenleri hakkındaki tartışmayı din dışı terimlerle ve kutsal yazılara başvurmadan çerçevelendirir. Bu Amerika Birleşik Devletleri Yüksek Mahkemesi yaratılışçılığın doğası gereği dini bir kavram olduğu ve onu devlet okulu müfredatında doğru olarak savunmanın Kuruluş Maddesini ihlal ettiğini söylediği 1987 tarihli Edwards v. Aguillard kararına cevap olarak geliştirildi.^[35][36][37]

Yeni yaratılışçılık temel olarak nesnel görünüşte ve natüralist olan ortodoks bilimin aslında dogmatik ateist bir din olduğunu ileri sürer.^[38] Savunucuları, bilimsel yöntemin, özellikle doğaüstü unsurlara işaret ettikleri durumlarda, fenomenlerin belirli açıklamalarını dışladığını ve böylece, evreni anlamaya katkıda bulunan dini içgörüyü etkili bir şekilde dışladığını iddia ediyorlar.

Bu, yeni-yaratılışçıların evrim yerine Darwinizm " olarak adlandırdıkları, ancak abiyogenez, yıldız evrimi ve Büyük Patlama teorisi gibi kavramları içerecek şekilde genişletebilecekleri şeye karşı açık ve çoğu zaman düşmanca bir muhalefete göstermelerine yol açar.

Felsefi atalarının aksine, Yeni yaratılışçılar büyük ölçüde yaratılışçılığın "genç bir Dünya" gibi geleneksel köşe taşlarının çoğuna veya İncil'in dogmatik yorumuna inanmazlar.

Akıllı tasarım[değiştir | kaynağı değiştir]

Akıllı tasarım (ID), "evren ve canlıların belirli özelliklerinin doğal seçilim gibi yönlendirilmemiş süreçlerle değil, akıllı bir nedene dayalı olarak en iyi şekilde açıklanabileceğini" ileri süren sözde bilimsel görüştür.^[39][40][41]

Önde gelen savunucularının tümü, kama stratejisi ile bilimsel yöntemi doğaüstü açıklamaları kabul eden "Hristiyan ve teistik inançlarla uyumlu bir bilim" ile değiştirmeyi amaçlayan bir düşünce kuruluşu olan Discovery Institute^[42] ile ilişkilidir.^[43][44] Bir tür yaratılışçılık olduğu bilimsel ve akademik topluluklarda yaygın olarak kabul edilir^{[21][22][45][46]} ve bazen de "akıllı tasarım yaratılışçılığı" olarak anılır.^{[7][43][47][48][49][50]}

ID, Amerikan devlet okullarında yaratılışçılığın öğretilmesini reddeden bir dizi mahkeme kararından kaçınmak amacıyla "yaratılış bilimi"nin yeniden markalaşmasıyla ortaya çıktı. Discovery Enstitüsü, okul müfredatını değiştirmek için bir dizi kampanya yürüttü.^[51]

Müfredatların yerel okul kurulları yerine eyalet hükümetlerinin kontrolü altında olduğu Avustralya'da, Federal Eğitim Bakanı Brendan Nelson tarafından fen derslerinde kimlik öğretilmesi fikri gündeme geldiğinde bir halk tepkisi oluştu; bakan, eğer öğretilecekse, kimlik için doğru forumun din veya felsefe dersleri olduğunu kabul etti.^[52]

ABD'de, bir federal bölge mahkemesi, devlet okullarında akıllı tasarımın öğretilmesinin Birleşik Devletler Anayasasının Birinci Değişikliğinin Kuruluş Maddesini ihlal ettiğine karar verdi. Kitzmiller v. Dover davasında mahkeme, akıllı tasarımın bilim olmadığını ve "kendisini yaratılışçı ve dolayısıyla dinsel öncüllerinden ayıramayacağını" ve akıllı tasarımın bu nedenle yetkisi altındaki devlet okullarındaki bilim sınıflarında evrime bir alternatif olarak öğretilemeyeceğini tespit etti.

Bu, Amerika Birleşik Devletleri Yüce Mahkemesi'nin Edward v. Aguillard ve Epperson v. Arkansas (1968) ve diğer federal mahkeme karalarıyla ilgili içtihatlarına dayalı ikna edici bir emsal oluşturdu.^[43][53]

Yer merkezcilik[değiştir | kaynağı değiştir]

Astronomide yer merkezli model (yer merkezcilik veya Batlamyus sistemi olarak da bilinir), Dünya'nın tüm gök cisimlerinin yörünge merkezinde olduğunu var sayan bir kozmos tanımıdır. Model, antik Yunanistan gibi birçok eski uygarlıkta baskın kozmolojik sistem olarak hizmet etti. Aristoteles ve Batlamyus'un dikkate değer sistemleri de dahil olmak üzere Güneş, Ay, yıldızlar ve çıplak gözle görülen gezegenlerin Dünya'nın etrafında döndüğünü varsayıyordu.

İncil'deki bazı pasajlara dayanarak, Yer merkezciliğin İncil'deki bakış açısı olduğunu savunan makaleler, Yaratılış Araştırma Derneği ile ilişkili bazı erken dönem yaratılış bilimi haber bültenlerinde yayınlandı. Örneğin, Yeşu 10:12-13 de Güneş ve Ay gökyüzünde duruyordu ve Tekvin 93:1 e göre Dünyanın hareketsizdi.^[54] Galileo Was Wrong: The Church Was Right (2006) kitabının ortak yazarı Robert Sungenis bu tür inançların çağdaş savunucuları arasında yer alır.^[55] Çağdaş yaratılışçı örgütlerin çoğu bu tür bakış açılarını reddediyor.^{[note 1]}

Omphalos hipotezi[değiştir | kaynağı değiştir]

Omphalos hipotezi, evrenin milyarlarca yaşında olduğuna dair bilimsel kanıtları, Dünya'nın sadece birkaç bin yaşında olduğunu ima eden Yaratılış anlatısının gerçek bir yorumuyla uzlaştırma girişimidir.^[57]

Evrenin son altı ila on bin yıl içinde (tufan jeolojisine uygun olarak) ilahi bir varlık tarafından yaratıldığına ve evrenin yaklaşık on bin yıldan daha eski olduğuna dair nesnel, doğrulanabilir kanıtların varlığına dayanan dini inanca dayanmaktadır.

Fikir, adını Philip Henry Gosse tarafından yazılan ve Gosse'nin dünyanın işlevsel olması için Tanrı'nın Dünya'yı dağlar ve kanyonlar, büyüme halkaları olan ağaçlar, tamamen büyümüş saçları, tırnakları ve göbekleri ile Adem ve Havva ile yaratmış olması gerektiğini savunduğu 1857 tarihli Omphalos kitabının adından almıştır.^[58] (ὀμφαλός omphalos, Yunanca "göbek" anlamına gelir)

Genç Dünya destekçileri, ekosistemlerin çalışması için bazı şeylerin belirli bir yaşlarda yaratılması gerektiği inancı veya inançları da dahil olmak üzere, yaratıcının evrene, evrenin yaşına dair kasıtlı olarak aldatıcı kanıtlar yerleştirdiğine dair inançları için farklı açıklamalar yaptılar.

Bu fikir, 20. yüzyılda argümanı "yıldız ışığı sorunu"nu ele alacak şekilde genişleten bazı modern yaratılışçılar tarafından biraz canlandırıldı. Fikir, Son Perşembecilik olarak ve kasıtlı olarak aldatıcı bir yaratıcı gerektirdiği gerekçesiyle eleştirildi.

Teistik evrim[değiştir | kaynağı değiştir]

Teistik evrim veya evrimsel yaratılış, "İncil'deki kişisel Tanrı'nın evren ve yaşamı evrimsel süreçlerle yarattığı"nı ileri süren inançtır.^[59] Amerikan Bilimsel Birliğine göre:

Teistik evrim teorisi (TE) – evrimsel yaratım olarak da adlandırılır – Tanrı'nın yaratma yönteminin, içinde her şeyin doğal olarak gelişeceği bir evreni zekice tasarlamak olduğunu öne sürer.^[60]

19. yüzyıl boyunca yaratılışçılık terimi, en çok bireysel ruhların doğrudan yaratılmasına atıfta bulundu. Yaratılışın Doğal Tarihinin İzleri'nin yayınlanmasının ardından, ilahi kanunla Yaratılış fikirlerine ilgi arttı.Liberal ilahiyatçı Baden Powell, bunun Yaratıcı'nın gücünü saçma bulduğu mucizevi yaratma fikrinden daha iyi gösterdiğini savundu.^[61]

Charles Kingsley, evrim için "Tanrı'nın asil bir anlayışı kadar asil" diye yazdı.^[62][63] Darwin'in görüşü, Tanrı'nın hayatı doğa kanunları aracılığıyla yarattığı şeklindeydi^[64] ve kitap, "yaratılışa" birkaç kez atıfta bulunuyordu.^[65]

Amerika'da Asa Gray evrimin, ilk neden olan tasarımın ikincil etkisi veya modus operandi^[66] olduğunu savundu ve kitabı teistik terimlerle savunan bir kitapçık yayınladı: "Natural Selection, Natural Theology ile uyumsuz değildir".^[62][67][68]

Evrimsel yaratılış olarak da adlandırılan teistik evrim, popüler bir uzlaşma haline geldi ve St. George Jackson Mivart evrimi (natüralist mekanizma dışında) kabul edenler arasındaydı.^[69]

Bazı teistler, inancın biyolojik evrime karşıt olması yerine, Hristiyan Tanrı ve yaratılış hakkındaki klasik dini öğretilerin bir kısmının veya tamamının, özellikle evrim dahil olmak üzere modern bilimsel teorinin bir kısmı veya tamamı ile uyumlu olduğu genel görüşünü benimsediler. Eugenie Scott ve Niles Eldredge, Yaratılışa Karşı Evrim'de bunun aslında bir tür evrim olduğunu belirtiyor.^[70]

Genellikle evrimi, evrenin hem ilk nedeni hem de içkin koruyucusu/destekleyicisi olan Tanrı'nın kullandığı bir araç olarak görür; bu nedenle, güçlü teistik (deistik inançların aksine) inançlara sahip insanlar tarafından kabul edilir.

Teistik bakış açısına göre, doğanın altında yatan yasalar bir amaç için Tanrı tarafından tasarlanmış ve o kadar kendi kendine yeterliydiler ki hayatın doğal sebeplerle ortaya çıkması da bu kanunlardan kaynaklanmış, fiziksel evren, yıldızlar, biyolojik evrimde gelişen yaşam formları gibi süreçle temel parçacıklardan evrilmiştir.^[71]

Teistik evrim, şu ya da bu biçimde, ana akım Protestan ruhban okullarının çoğunda öğretilen görüştür.^[72]

Katolik Kilisesi İlmihali, inanç kaynaklarının ne engellediği ne de gerekli kıldığı evrim teorisini olumlu bir şekilde yorumlar ve bilimsel çalışmaların "evrenin yaşı ve boyutları, canlıların gelişimi hakkındaki bilgilerimizi muhteşem bir şekilde zenginleştirdiğini" belirtir.^[73] Roma Katolik okulları, evrimi bilimsel bilginin fizikselin ötesine geçmediği ve bilimsel gerçek ile dini gerçeğin çelişemeyeceği temelinde öğretir.^[74]

Teistik evrim, yaşamın kökenine ilahi müdahalenin geldiğini veya ilahi yasaların türlerin oluşumunu yönettiğini savunan "yaratılışçılık" olarak tanımlanabilir.Yaratılış-evrim tartışmasında, bu tartışmanın savunucuları genellikle "evrimci" tarafta yer alırlar. Bu duygu Fr George Coyne, (1978 ile 2006 yılları arasında Vatikan'ın baş astronomu) tarafından ifade edildi.  :

...yaratılışçılık Amerikada, Yaratılış'ın köktendinci, harfi harfine, bilimsel bir yorumu anlamına geldi. Musevi-Hristiyan inancı kökten yaratılışçıdır, ancak tamamen farklı bir anlamda. Her şeyin Tanrı'ya bağlı olduğu veya daha iyisi, her şeyin Tanrı'nın bir armağanı olduğu inancına dayanır.^[75]

Teistik evrimin savunucuları, modern bilimin doğasında var olan metodolojik natüralizmi desteklerken, bazı ateistler tarafından kabul edilen, bunun ontolojik materyalizme güven verdiği imasını reddederler.

Dini Görüşler[değiştir | kaynağı değiştir]

Hristiyan olmayan yaratılışçılık biçimleri İslami yaratılışçılık^[76] ve Hindu yaratılışçılığıdır.^[77]

Bahai İnancı[değiştir | kaynağı değiştir]

Bahâîlik kurucusu Bahaullah tarafından öğretilen yaratılış mitinde, evrenin "ne başı ne de sonu" vardır ve maddi dünyanın bileşenleri her zaman var olmuş ve olacaktır.^[78] 20. yüzyılın başlarında `Abdu'l-Bahá, batılı dinleyicilere hitap ederken, evrim ve insanın kökeni hakkında kapsamlı yorumlar yaptı. Bu yorumların transkriptleri, Bazı Yanıtlanmış Sorular, Paris Konuşmaları ve Evrensel Barış İlanı'nda bulunabilir. Abdülbaha, insan türünün ilkel bir formdan modern insana evrimleştiğini anlattı.

Budizm[değiştir | kaynağı değiştir]

Budizm, yaratıcı bir tanrıyı reddeder ve Mahabrahma gibi dünyevi tanrıların yaratıcı olarak algılanmasını yanlış bulur.^[79] Budizm, "deva" adı verilen ilahi varlıklara olan inancı içerirken, onların ölümlü olduklarını, güçlerinin sınırlı olduğunu ve hiçbirinin evrenin yaratıcısı olmadığını savunur.^[80] Saṃyutta Nikāya'da Buda ayrıca yeniden doğuş döngüsünün fark edilebilir bir başlangıcı olmadan yüzbinlerce çağ geriye uzandığını belirtir.^[81]

Nagarjuna, Vasubandhu, Dharmakirti ve Buddhaghosa gibi Budist filozoflar, Hindu düşünürler tarafından öne sürülen Yaratıcı Tanrı görüşlerini sürekli olarak eleştirdiler.^[80][82][83]

Hinduizm[değiştir | kaynağı değiştir]

Hindu yaratılışçılar, saf bilincin kabul ettiği bitki ve hayvan türlerinin sonsuz bir doğum ve yeniden doğuş döngüsü yaşayan maddi biçimler olduğunu iddia ederler.^[84] Hindu yaratılışçılığı, eski Dünya yaratılışçılığının bir biçimidir, Hindu yaratılışçılarına göre evren milyarlarca yıldan daha eski olabilir. Bu görüşler Vedalara dayanmaktadır.^[85][86]

Hindu kozmolojisinde zaman, insanlığın ataları olan Manu olarak bilinen birçok "ilk insan" ile genel yaratma ve yok etme olaylarını döngüsü olarak görülür.

Her Manu, manvantara olarak bilinen 306.72 milyon yıllık bir süre boyunca hüküm sürer ve her biri insanlığın yok edilmesiyle, bir sandhya (hareketsizlik dönemi) ile sona erer. Hindu zaman birimlerine göre günümüz manvantarasında 120.53 milyon yıl geçmiştir.^[87][88][89]

Evren, 4,32 milyar yıl süren bir kalpa'nın (Brahma günü) başlangıcında döngüsel olarak yaratılır ve sonunda yok olur, ardından eşit uzunlukta bir pralaya (çözülme dönemi) gelir. Şu anki kalpa'da 1,97 milyar yıl geçmiştir. Evrensel unsur veya yapı taşları 311.04 trilyon yıl süren maha- kalpa boyunca var olur ve bunu eşit uzunlukta bir maha-pralaya izler. Mevcut maha-kalpa'da 155.52 trilyon yıl geçti.^[90][91][92]

İslâm[değiştir | kaynağı değiştir]

İslami yaratılışçılık, Kuran'da açıklandığı gibi, evrenin doğrudan Tanrı tarafından yaratıldığını kabul eder. Kuran'daki yaratılış efsaneleri daha belirsizdir ve diğer İbrahimi dinlerdekine benzer şekilde daha geniş bir yorum yelpazesine izin verir.^[13]

İslam'ın evrenin kökenine ilişkin ana akım bilimsel analizin Kuran tarafından desteklendiğini savunan kendi teistik evrimcilik okulu da vardır. Bazı liberal müslümanlar evrimsel yaratılışa inanırlar.^[14]

The Boston Globe için yazan Drake Bennett şunları kaydetti:

"Açıklanacak bir Genesis Kitabı olmadan . . . Müslüman yaratılışçılar, Dünya'nın yaşının milyarlarca yıl yerine binlerle ölçüldüğünü kanıtlamakla pek ilgilenmiyorlar, dinozorlar sorunuyla da pek ilgilenmiyorlar. Ve hayvanların başka hayvanlara dönüşebileceği fikri de daha az tartışmalı olma eğilimindedir, çünkü kısmen Kuran'da onu destekler gibi görünen pasajlar vardır. Ancak insanın evrim ürünü olup olmadığı konusu da Müslümanlar arasında bir o kadar sıkıntılı bir konudur."^[93]

Ancak Adnan Oktar gibi bazı Müslümanlar, bir türün diğerinden gelişebileceği konusunda hemfikir değiller.^[94][95]

1980'lerden beri Türkiye, Amerikalı taraftarlar tarafından desteklenen yaratılışçılığın güçlü bir savunuculuğunun yapıldığı bir yer olmuştur.^[96][97]

Kuran'da bazı modern yazarların evrenin genişlemesi, Büyük Patlama ve Büyük Çöküş teorilerine uygun olarak yorumladıkları birçok ayet vardır:^{[98][99][100]}

İnkâr edenler, biz onları ayırmadan önce, göklerin ve yerin bitişik olduğunu (bir bütün olarak) görmediler mi? Her canlıyı sudan yarattık. O zaman inanmayacaklar mı?

— ^{[Kuran 21:30]}

O, göğe yöneldi ve o, duman halindeydi; ona ve yeryüzüne: "İsteyerek veya istemeyerek gelin" dedi. Dediler ki: "Biz gönüllü olarak geldik."

— ^{[Kuran 41:11]}

Biz kudret ve hünerle kudretle inşa ettik Arş'ı; çünkü uzayın enginliğini yaratan Biziz.

— ^{[Kuran 51:47]}

Gökleri, kitaplar için dürülmüş bir tomar gibi dürdüğümüz gün, ilk yaratmayı yarattığımız gibi, yenisini de yaratacağız.

— ^{[Kuran 21:104]}

Ahmediye[değiştir | kaynağı değiştir]

Ahmedî hareketi aktif olarak evrim teorisini desteklemektedir. Ahmedîler, makro evrim kavramını desteklemek ve bilimsel teorilere öncelik vermek için Kuran'dan ayetleri yorumlarlar. Dahası, Ortodoks Müslümanların aksine Ahmediler, insanların kademeli olarak farklı türlerden evrimleştiğine inanırlar. Ahmediler, dem'i Tanrı'nın ilk Peygamberi olarak kabul eder. – onun dünyadaki ilk insan olmasının aksine.^[101] Ahmediler, doğal seçilim teorisini tamamen benimsemek yerine, evrim sürecinin her aşamasını Tanrı tarafından seçici bir şekilde örülmüş gören, "güdümlü evrim" fikrini teşvik ediyor.^[102] Müslüman Ahmediye Cemaatinin Dördüncü Halifesi Mirza Tahir Ahmad Revelation, Rationality, Knowledge & Truth (1998) adlı başyapıtında evrimin gerçekleştiğini, ancak yalnızca onu yaratanın Tanrı olması sayesinde olduğunu belirtmiştir.

Yaygınlık[değiştir | kaynağı değiştir]

Çoğu sözlü edebi yaratılışçı ABD'dendir ve katı yaratılışçı görüşler diğer gelişmiş ülkelerde çok daha az yaygındır. Science dergisinde yayınlanan bir araştırmaya göre, ABD, Türkiye, Japonya ve Avrupa'da yapılan bir araştırma, halkın evrimi kabul etmesinin, nüfusun %80'ini oluşturan İzlanda, Danimarka ve İsveç'te en yaygın olduğunu gösterdi.^[105] Evrime inanmakla evrim bilimini anlamak arasında anlamlı bir ilişki yok gibi görünüyor.^[106][107]

Eleştiriler[değiştir | kaynağı değiştir]

Hristiyan eleştirisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Aralarında Katolik Kilisesi'nin de bulunduğu bazı dini kuruluşlar, inançlarının evrim konusundaki bilimsel fikir birliğiyle çelişmediğini savunur.^[108] Hristiyanların çoğu, okullarda evrime alternatif olarak yaratılışçılığın öğretilmesine karşı çıkıyor.^{[109][110][111]}

George Murphy, 2002 tarihli "Teolojik Bir Problem Olarak Akıllı Tasarım" adlı makalesinde, Dünya üzerindeki yaşamın tüm biçimlerinde izini gösteren Tanrı görüşüne karşı çıkar. Murphy, bu Tanrı görüşünün, "Mesih'in çarmıha gerilişi ve dirilişinde ortaya çıkan" Hristiyan Tanrı anlayışıyla bağdaşmadığını savunuyor. Bu teolojinin temeli İşaya 45:15'tir, "Gerçekten sen kendini gizleyen bir Tanrısın, ey İsrail'in Tanrısı, Kurtarıcı."

Murphy, Yahudi bir marangozun Romalı yetkililer tarafından idam edilmesinin sıradan bir olay olduğu ve ilahi bir eylem gerektirmediğini belirtir.

Çarmıha gerilmenin gerçekleşmesi için Tanrı'nın kendisini sınırlaması veya "boşaltması" gerekiyordu. Havari Pavlus Filipililer 2:5-8'de şöyle yazmıştı:

Mesih İsa'da da olan bu düşünce içinizde olsun: O, Tanrı'nın suretinde olduğu için, Tanrı'ya eşit olmayı soygunculuk olarak görmedi; ve insan benzerliğinde yaratıldı:

Murphy şu sonuca varıyor:

Tıpkı Tanrı'nın Oğlu'nun insan biçimini alarak ve çarmıhta ölerek kendisini sınırlandırması gibi, Tanrı da dünyadaki ilahi eylemi kendi seçtiği rasyonel yasalara uygun olacak şekilde sınırlar. Bu, dünyayı kendi terimleriyle anlamamızı sağlar, ama aynı zamanda doğal süreçlerin Tanrı'yı bilimsel gözlemden sakladığı anlamına gelir.

Murphy'ye göre, haç teolojisi, Hristiyanların metodolojik bir natüralizmi kabul etmelerini gerektirir.^[112]

Cizvit rahip George Coyne, "Amerika'da yaratılışçılığın ... Yaratılış'ın bir tür gerçek yorumu anlamına gelmesinin talihsiz olduğunu" belirtti. "

Musevi-Hristiyan inancı kökten yaratılışçıdır, ancak tamamen farklı bir anlamda. Her şeyin Allah'a bağlı olduğu, daha doğrusu her şeyin Allah'tan bir hediye olduğu inancına dayanır."^[113]

Bilimsel eleştiri[değiştir | kaynağı değiştir]

Bilim, gözlem, ampirik kanıtlar, doğal olayların test edilebilir açıklama ve tahminlerini sağlayan teorilere dayanan bir bilgi sistemidir. Buna karşılık, yaratılışçılık genellikle belirli dini anlatılarının birebir kabul ve yorumlarına dayanır.^[114] Yaratılışçı inançlar, doğaüstü müdahale gibi doğanın dışında, bilimsel metotlarla doğrulanabilir veya yanlışlanabilir olmayan, var olduğu iddia edilen güçleri içerir.^[115] Birçok yaratılışçı inanç, Dünya'nın yaşı, jeolojik tarihi ve üzerinde bulunan canlı organizmaların kökenleri, dağılımları ve ilişkileri gibi fenomenler hakkında test edilebilir bilgiler sundu. İlk bilim, bu inanç unsurlarını bünyesine kattı, ancak bilim geliştikçe bu inançlar yavaş yavaş yanlışlandı ve yerini, genellikle gelecekteki sonuçların doğru tahminine izin veren birikmiş ve tekrarlanabilir kanıtlara dayanan anlayışlar aldı.^[116][117]

Stephen Jay Gould^[118] gibi bazı bilim adamları, bilim ve dini birbiriyle uyumlu ve tamamlayıcı farklı alanlar olarak görüyorlar.^[119] Bu görüşte din nihai köken ve anlam ile ilişkilendirilir ancak doğal fenomenler için bilimsel açıklamalar tercih edilir.

Richard Dawkins^[120] gibi bilim adamları, bilimsel yöntemin yaratılışçıların lafzi yorumlarını çürüterek aynı zamanda bir hakikat kaynağı olarak dini metinleri de baltaladığını iddia eder.

Bakış açılarındaki bu çeşitliliğe bakılmaksızın, yaratılışçı inançlar ampirik kanıtlarla desteklenmediğinden, yaratılışçılığı bilim olarak öğretmeye yönelik her türlü girişimin reddedilmesi gerektiği konusunda bilimsel fikir birliği vardır.^{[121][122][123]}

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel

Genel

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]