Gabdulhay Huramoviç Ahatov
G. K. Akhatov'un bir portresi (1951, Kazan, Tataristan, Rusya, SSCB).
Doğum	8 Eylül 1927 Staroye Aymanovo köyü, Menzelinsky kantonu, TÖSSC, RSFSC, SSCB
Ölüm	25 Kasım 1986 (59 yaşında) Yarçallı, TÖSSC, RSFSC, SSCB
Ölüm sebebi	Felç (İnme)[1]
İkamet	Kazan, Tataristan (1947-1954); Tobolsk, Tümen Oblastı (1954-1958); Ufa, Başkurtistan Cumhuriyeti (1958-1985); Yarçallı, Tataristan (1985-1986)
Etnik köken	Tatar
Vatandaşlık	SSCB
Eğitim	Kazan Pedagoji Devlet Enstitüsü (Tatar Beşeri Bilimler ve Eğitim Devlet Üniversitesi)
Meslek	Filoloji Profesörü, Türkolog, Dilbilimci
Tanınma nedeni	Modern Tatar Diyalektoloji ve İfade Tarzı Araştırma Okulları
Evlilik	Rosa Akhatova, nee Deminova (born July 11, 1929)
Çocuk(lar)	Aydar Akhatov
Ödüller
Resmî site	akhatov.org
İmza

Gabdulhay Huramoviç Ahatov (Rusça: Габдулха́й Хура́мович Аха́тов; Tatarca: Габделхәй Хурам улы Əхәтов Ğabdelxəy Huram ulı Əxətov; 8 Eylül 1927 - 25 Kasım 1986), Sovyet Tatar dilbilimci, profesör. İlk doktorasını 1954 yılında, ikinci doktorasını ise 1965 yılında Filoloji üzerine yapmıştır.^[2]

Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

1951 yılında Kazan Eyalet Pedagoji Enstitüsü’nden ve 1954 yılında lisansüstü okulundan dereceyle mezun oldu. SSCB Bakanlar Konseyi Yüksek Tasdik Komisyonu üyeliğine gelen Ahatov ayrıca, şimdi feshedilmiş olan SSCB’nin birçok üniversitesinde Doktora ve Yükseklisans İhtisas Kurulu Başkanlığı yaptı.^[3] Akhatov, aralarında Modern Tatar Diyalektoloji Bilimi Okulu ve Kazan Deyişbilim Okulu’nun da yer aldığı birçok araştırma enstitüsünün kurucusuydu.^[4]

Yerli Sibirya nüfusunun diyalektik özelliklerini ve farklılıklarını inceleyen Akhatov, Sibirya Tatarları’nın konuşma dilindeki, Kıpçaklı Sibirya Tatarları’ndan^[5] edindiklerini düşündüğü telaffuz farklılığını fark eden ilk bilim insanlarından birisiydi.^[6][7] Akhatov, “Batı Sibirya Tatarları’nın Diyalekti” (1963) isimli klasik temel araştırma çalışmasında, Tobol-İrtiş Tatarları’nın Tümen ve Omsk eyaletlerindeki bölgesel yeniden yerleşmeleri hakkında yazmıştır.

Fonetik sisteminin, sözcüksel kompozisyonunun ve gramer yapısının kapsamlı bir entegre analizden sonra, bilim insanları, Sibirya Tatarları’nın dilinin ayrı bir diyalekt olduğu, alt-diyalektlere sahip olmadığı ve var olan en eski Türkî dillerden birisi olduğu kanısına varmışlardır.^[7] Akhatov, Türk dilleri incelemelerinde ilk defa, Tatar dili deyimlerinin, teorik olarak tutarlı ve sistematik bir tanımını yapmıştır. Kendisi, yaygın olarak bilinen “Tatar dili Deyişbilim sözlüğü” (1982)’nün yazarıdır.^[8]

Profesör Akhatov, 30 yıldan uzun bir süre boyunca Rusya’nın çeşitli üniversitelerinde ve enstitülerinde Tatar Filolojisi Bölüm Başkanlığı yapmıştır. Akhatov ayrıca, dilin genel teorisi üzerine araştırmalarda bulunmuştur. Kendisi, eşleştirilmiş kelimelerin temel belirtileri hakkında kapsamlı bir çalışma yayımlamış,^[9] Türkî dillerde çift olumsuzların doğasını araştırmış ve ayrıntılı bir şekilde incelemiş,^[10] ayrıca eşleştirme kanununu keşfetmiş ve formüle etmiştir.^[11] Akhatov, 40’ın üzerinde doktor ve bilim adayını yetiştirmiş ve yaklaşık 200 adet bilimsel makale yayımlamıştır.

Akhatov gerçek bir poliglot’du. Kendisi iki düzinenin üzerinde dil biliyordu.^[12][13] Akhatov’un bir dizi bilimsel çalışması XII. Uluslararası Dilbilimciler Kongresi (Tokyo, 1982)’nde büyük övgüyle karşılanmıştır.^[14] Kendisi birden fazla diyalektolojik keşif organize etmiştir ve ayrıca birçok bilimsel çalışmanın, sözlüğün, ders kitabının, diyalektoloji, deyişbilim ve sözcükbilim programlarının ve kullanma kılavuzlarının yaratıcısı ve yazarıdır.

Profesör Akhatov, alanındaki önemli çalışmaları ve verdiği üstün hizmetlerden dolayı, SSCB Yüksek Sovyet Prezidyumu tarafından “For Labour Valour” Madalyası ve “Veteran of Labour” Madalyası ile ödüllendirilmiştir.

Profesör Akhatov’un 20 Haziran 1957 tarihlminde doğan oğlu Aydar Akhatov, İktisat biliminde ikinci doktoraya sahip, ünlü bir siyasetçi, ekonomist, çevrebilimci ve avukattır.^[15]

Önemli eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]

• Akhatov G. "Issues of teaching methods of the Tatar language in the eastern dialect" (monograph). Tobolsk, 1958.(Rusça)
• Akhatov G. "The language of the Siberian Tatars. Phonetic features "(monograph). Ufa, 1960.(Rusça)
• Akhatov G. "About the ethnogenesis of the Western Siberian Tatars' .- Sat. "Questions dialectology Turkic languages ", Kazan, 1960.(Rusça)
• Akhatov G. "About the stress in the language of the Siberian Tatars in connection with the stress of modern Tatar literary language" .- Sat *"Problems of Turkic and the history of Russian Oriental Studies." Kazan, 1960.(Rusça)
• Akhatov G. "Some features of mother tongue in the eastern dialect of the Tatar language" .- Sat "Questions dialectology Turkic languages. *Kazan., 1960.
• Akhatov G. "About peculiarities of phraseological units." - J. "Soviet school". Kazan, 1960.(Rusça)
• Akhatov G. "Dialect West Siberian Tatars" (monograph). Ufa, 1963.(Rusça)
• Akhatov G. "Local dialects - a reliable source for comparative-historical study of language." - Sat. "Questions dialectology of the Turkic languages." Baku, 1963.(Rusça)
• Akhatov G. "Lexical phraseological peculiarities of the eastern dialects of the Tatar language." - Sat. "Proceedings of the Urals economic rayona.Yazykoznanie universities." - Sverdlovsk, 1963.(Rusça)
• Akhatov G. "About the stress in the language of the Siberian Tatars." - Sat. "Problems of Turkic and Oriental history." Kazan: KSU Publishing House, 1964.(Rusça)
• Akhatov G. "Dialects West Siberian Tatars." Diss. on soisk. Kazan. Doctoral degree. philologist. of Sciences. Tashkent, 1965.(Rusça)
• Akhatov G. "Language contacts peoples of the Volga and the Urals" (monograph). Ufa, 1970.(Rusça)
• Akhatov G. "Fhraseology" (monograph). Ufa, 1972.(Rusça)
• Akhatov G. "The modern Tatar language" (a program for university students). Kazan: Publishing House of Kazan State Pedagogical Institute. 1974. (Rusça)
• Akhatov G. "Vocabulary of modern Tatar language" (a textbook for university students). Ufa, 1975.(Rusça)
• Akhatov G. "Tatar phraseology" (a program for university students). Ufa: Izd. BSU, 1975.(Rusça)
• Akhatov G. "Dialect West Siberian Tatars in relation to the literary language." Ufa: Izd BSU, 1975.(Rusça)
• Akhatov G. "The use of dialect data for comparative-historical study of the Turkic languages." - Sat. "Soviet Turkic and Turkic languages development in the USSR". Alma-Ata, 1976.(Rusça)
• Akhatov G. "Tatar dialectology. Dialect of the Western Siberian Tatars "(textbook for university students). Ufa, 1977.(Rusça)
• Akhatov G. "Polisemantichnye words in the Tatar language" (a program elective course for students). Ufa, Baku State University Publishing House, 1977.(Rusça)
• Akhatov G. "Tatar dialectology. Average dialect "(textbook for university students). Ufa, 1979.(Rusça)
• Akhatov G. "About the drafting of the Tatar language phrase book," (monograph). Ufa, 1979.(Rusça)
• Akhatov G. "Arsk subdialect of Kazan of dialect of Tatar language" .- Sb. University them. IN Ulyanov, Cheboksary, 1979.(Rusça)
• Akhatov G. "Lexicology of modern Tatar literary language" (monograph). Kazan, 1979.(Rusça)
• Akhatov G. "Mishar dialect of Tatar language" (a textbook for university students). Ufa, 1980.(Rusça)
• Akhatov G. "Sources of the construction of historical dialectology of the Tatar language." - Sat. "Linguistic geography and history of the language problem." Nalchik, 1981.(Rusça)
• Akhatov G. "Menzelinsky dialect of Tatar language" .- Sb.ChuvGU them. IN Ulyanov, Cheboksary, 1981.(Rusça)
• Akhatov G. "About the main symptoms of paired words." - J. "The Soviet Finno-Ugric." Talin, 1981, № 2.(Rusça)
• Akhatov G. "Dialects and place names of the Volga" (Interuniversity Collection). Cheboksary: publ. University them. IN Ulyanov. 1981. (Rusça)
• Akhatov G. "Phraseological dictionary of the Tatar language" (monograph). Kazan, 1982.8 Şubat 2015 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi (Rusça) (Tatar language)
• Akhatov G. "The modern Tatar literary language" (monograph). Kazan, 1982.(Rusça)
• Akhatov G. "Antonyms and principles of the first in the Tatar language dictionary of antonyms" (monograph). Ufa, 1982.(Rusça)
• Akhatov G. "Tatar dialectology" (textbook for university students), Kazan, 1984.(Rusça) (Tatar language)
• Akhatov G. "About the Nature of a double negative in the Turkic language of Kipchak-Bulgar subgroup." - J. "Soviet Turkology." 1984, № 3.(Rusça)
• Akhatov G. "Winged words. - Jean "Yalkyn." Kazan, 1985, № 11.(Rusça)
• Akhatov G. "About the law of the pairing of words in Turkic languages" / Sat. "Turcologica". - Moscow, 1987.(Rusça)
• Achatow G. «Unsere vielsprachige Welt» / NL, Berlin, 1986, № 4.(Almanca)
• Achatow G. «Linguistik im Bund mit Computer» / NL, Berlin, 1986, № 24.(Almanca)
• Akhatov G. "Vocabulary of the Tatar language" (textbook for students of universities and colleges). Kazan, 1995.(Rusça)

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Prof. Dr. Gabdulkhay Khuramovich Akhatov Resmi Websitesi (Rusça)