Fistül
Sağ kolokutanöz fistül ve ilişkili subkutanöz pnömatozis ile birlikte abdominal BT taraması
Uzmanlık	Genel cerrahi

Anatomide fistül (Latince: fistula, "tüp, boru"), kan damarları, bağırsaklar veya diğer içi boş organlar gibi iki içi boş alan (teknik olarak iki epitelize yüzey) arasındaki anormal bir bağlantıdır.^[1][2][3] Fistül tipleri bulundukları yere göre tanımlanabilir. Anal fistüller, anal kanal ile perianal cilt arasında bağlantı kurar. Anovajinal veya rektovajinal fistüller anüs veya rektum ile vajina arasında bir delik oluştuğunda meydana gelir. Kolovajinal fistüller kolon ve vajina arasında meydana gelir. İdrar yolu fistülleri idrar yolundaki anormal açıklıklar veya idrar yolu ile başka bir organ arasındaki anormal bağlantılardır; örneğin vezikouterine fistülde mesane ile rahim arasında, vezikovajinal fistülde mesane ile vajina arasında ve üretrovajinal fistülde üretra ile vajina arasında. Bağırsağın iki kısmı arasında meydana geldiğinde enteroenteral fistül, ince bağırsak ile cilt arasında enterokutanöz fistül ve kolon ile cilt arasında kolokutanöz fistül olarak bilinir.^[2]

Fistüller bir enfeksiyon veya iltihaplanma, yaralanma veya ameliyattan kaynaklanabilir.^[4] Fistüller bazen bir tedavinin parçası olarak cerrahi olarak oluşturulur, örneğin hemodiyaliz için arteriyovenöz fistüller.^[5]

Fistül tedavisi fistülün nedenine ve boyutuna bağlı olarak değişir, ancak genellikle antibiyotik tedavisi ile birlikte cerrahi müdahaleyi içerir. Bazı durumlarda fistül, fibrin yapıştırıcı veya tıkaç kullanılarak geçici olarak kapatılır. Bir fistülü boşaltmak için kateterler gerekebilir.^[2]

Küresel olarak, her yıl 50.000 ile 100.000 kadın doğumla ilgili fistülden etkilenmektedir.^[6] Botanikte bu terim en yaygın olarak, içi boş veya boru şeklindeki yapılarla ayırt edilen türlere atıfta bulunmak için binom adlarında kullanıldığı sıfat biçimlerinde kullanılır. Örneğin Monarda fistulosa, boru şeklinde çiçeklere sahiptir.^[7] Bu terim ilk olarak 14. yüzyılda kullanılmıştır.^[1]

Tanım[değiştir | kaynağı değiştir]

Fistül, genellikle birbirine bağlanmayan damarlar veya organlar arasındaki anormal bir bağlantıdır. Bir hastalık veya travma nedeniyle olabileceği gibi bilerek cerrahi olarak da oluşturulabilir.^[2][4]

Sınıflandırma[değiştir | kaynağı değiştir]

Çeşitli fistül türleri şunlardır:

• Kör: Sadece bir açık uç; sinüs traktları olarak da adlandırılabilir.^[4]
• Tam: Hem iç hem de dış açıklıklar.^[4]
• Tamamlanmamış: Herhangi bir iç organa bağlanmayan dış deri açıklığı.^[4]

Fistüllerin çoğu bir tüp şeklinde olsa da bazılarının birden fazla dalı da olabilir.^{[kaynak belirtilmeli]}

Konum[değiştir | kaynağı değiştir]

Fistül tipleri bulundukları yere göre tanımlanabilir. Anal fistüller anal kanalın epitelize yüzeyi ile perianal cilt arasında bağlantı kurar. Anovajinal veya rektovajinal fistüller anüs veya rektum ile vajina arasında bir delik oluştuğunda meydana gelir. Kolovajinal fistüller kolon ve vajina arasında meydana gelir. İdrar yolu fistülleri idrar yolundaki anormal açıklıklar veya idrar yolu ile başka bir organ arasındaki anormal bağlantılardır; örneğin vezikouterine fistülde mesane ile rahim arasında, vezikovajinal fistülde mesane ile vajina arasında ve üretrovajinal fistülde üretra ile vajina arasında. Bağırsağın iki kısmı arasında meydana geldiğinde enteroenteral fistül, ince bağırsak ile cilt arasında enterokutanöz fistül ve ince bağırsak ile kolon arasında kolokutanöz fistül olarak bilinir.^[2]

Aşağıdaki liste Hastalıkların ve İlgili Sağlık Sorunlarının Uluslararası İstatistiksel Sınıflaması'na göre sıralanmıştır.

H: Göz, adneks, kulak ve mastoid proses hastalıkları[değiştir | kaynağı değiştir]

• (H04.6) Lakrimal fistül
• (H05.81) Karotis-kavernöz fistül
• (H70.1) Mastoid fistül
  • Craniosinus fistülü : kafatası boşluğu ile paranazal sinüs arasında
• (H83.1) Labirent fistülü
  • Perilenf fistülü : orta ve iç kulak arasındaki zarlar arasında yırtık
• Preauriküler fistül
  • Preauriküler fistül : genellikle kulakların cristae helicis'inin üstünde

I: Dolaşım sistemi hastalıkları[değiştir | kaynağı değiştir]

• (I25.4) Koroner arteriyovenöz fistül, edinilmiş
• (I28.0) Pulmoner damarların arteriovenöz fistülü
  • Pulmoner arteriyovenöz fistül : akciğerlerdeki bir atardamar ve toplardamar arasında kan şantına neden olur. Bu da kanın yanlış oksijenlenmesine neden olur.
• (I67.1) Edinilmiş serebral arteriyovenöz fistül
• (I77.0) Arteriyovenöz fistül, edinilmiş
• (I77.2) Arter fistülü

J: Solunum sistemi hastalıkları[değiştir | kaynağı değiştir]

• (J86.0) Fistüllü pitoraks
• (J95.0) Trakeoözofageal fistül, trakea ve özofagus arasında. Bu durum doğuştan ya da örneğin trakeostominin bir komplikasyonu olarak edinilmiş olabilir.

K: Sindirim sistemi hastalıkları[değiştir | kaynağı değiştir]

• (K11.4) Tükürük bezi fistülü
• (K31.6) Mide ve duodenum fistülü
• (K31.6) Gastrokolik fistül
• (K31.6) Gastrojejunokolik fistül - Billroth II'den sonra transvers kolon ile üst jejunum arasında bir fistül oluşur (Billroth II sonrası midenin geri kalanına bağlanır). Fekal madde kolondan mideye uygunsuz bir şekilde geçer ve ağız kokusuna neden olur
  • Enterokutanöz fistül: bağırsak ile cilt yüzeyi arasında, yani duodenum veya jejunum veya ileumdan. Bu tanım kolon veya apandisten kaynaklanan fistülleri kapsamamaktadır.
  • Gastrik fistül : mideden cilt yüzeyine
• (K38.3) Apandis fistülü
• (K60) Anal ve rektal fissürler ve fistüller
  • (K60.3) Anal fistül
  • (K60.5) Anorektal fistül (fekal fistül, fistül-in-ano): rektumun veya diğer anorektal bölgenin cilt yüzeyine bağlanması. Bu durum dışkının anüs dışındaki bir açıklıktan anormal şekilde boşalmasına neden olur.
• (K63.2) Bağırsak fistülü
  • Enteroenteral fistül : bağırsağın iki bölümü arasında
• (K82.3) Safra kesesi fistülü
• (K83.3) Safra kanalı fistülü
  • Biliyer fistül: safra kanallarının cilt yüzeyine bağlanması, genellikle safra kesesi ameliyatından kaynaklanır
  • Pankreas fistülü: pankreas ile karın duvarı üzerinden dışarısı arasında

M: Kas-iskelet sistemi ve bağ dokusu hastalıkları[değiştir | kaynağı değiştir]

• (M25.1) Eklem fistülü

N: Ürogenital sistem hastalıkları[değiştir | kaynağı değiştir]

• (N32.1) Vezikointestinal fistül
• (N36.0) Üretral fistül
  • Innora: prostatik utrikül ile vücudun dışı arasında
• (N64.0) Meme ucu fistülü
• (N82) Kadın genital sistemini içeren fistüller / Obstetrik fistül
  • (N82.0) Vezikovajinal fistül : mesane ve vajina arasında
  • (N82.1) Diğer kadın üriner-genital sistem fistülleri
    • Servikal fistül : servikste anormal açıklık
  • (N82.2) Vajinadan ince bağırsağa fistül
    • Enterovajinal fistül : bağırsak ve vajina arasında
  • (N82.3) Vajinanın kalın bağırsağa fistülü
    • Rektovajinal : rektum ve vajina arasında
  • (N82.4) Diğer dişi bağırsak-genital sistem fistülleri
  • (N82.5) Kadın genital yolu-cilt fistülü
  • (N82.8) Diğer kadın genital sistem fistülleri
  • (N82.9) Kadın genital sistem fistülü, tanımlanmamış

S: Konjenital malformasyonlar, deformasyonlar ve kromozomal anormallikler[değiştir | kaynağı değiştir]

• (Q18.0) Brankiyal yarıkta sinüs, fistül ve kist
  • Konjenital preauriküler fistül: Kulağın önünde küçük bir çukur. Kulak çukuru veya preauriküler sinüs olarak da bilinir.
• (Q26.6) Portal ven - hepatik arter fistülü
• (Q38.0) Konjenital dudak fistülü
• (Q38.4) Tükürük bezinin konjenital fistülü
• (Q42.0) Fistüllü rektumun doğuştan yokluğu, atrezisi ve stenozu
• (Q42.2) Fistüllü anüsün konjenital yokluğu, atrezisi ve stenozu
• (Q43.6) Rektum ve anüsün konjenital fistülü
• (Q51.7) Uterus ile sindirim ve idrar yolları arasında doğuştan fistüller
• (Q52.2) Konjenital rektovajinal fistül

T: Dış nedenler[değiştir | kaynağı değiştir]

• (T14.5) Travmatik arteriovenöz fistül
• (T81.8) Persistan postoperatif fistül

Sebepler[değiştir | kaynağı değiştir]

• Hastalık: Anorektal apse gibi enfeksiyonlar ve Crohn hastalığı ve ülseratif kolit gibi inflamatuar hastalıklar fistüllere neden olabilir.^[8][9] Hidradenitis suppurativa'da anüse fistüller oluşabilir.^[10] Kadınlarda pelvik enfeksiyon ve enflamasyon sonrasında da fistüller oluşabilir.^[8]

• Cerrahi ve tıbbi tedavi: Safra kesesi ameliyatından kaynaklanan komplikasyonlar safra fistüllerine yol açabilir.^[11] Arteriyovenöz fistüller doğuştan olabileceği gibi travma sonucu da hemodiyaliz için kasıtlı olarak oluşturulabilir.^[5] Pelvise uygulanan radyasyon tedavisi vezikovajinal fistüllere yol açabilir.^[8] Gastrostomi sonrası kalıcı gastrokütenaöz fistüller gelişebilir.^[12]
• Travma: Uzun süreli doğumlar kadınlarda fistüllere yol açabilir; mesane ile vajina veya rektum ile vajina arasında anormal bağlantılar oluşabilir.^[8] Obstetrik fistül, uzun süreli tıkalı doğum sırasında vajina ve mesane (ve/veya rektum) dokularına giden kan akımı kesildiğinde gelişir. Dokular ölür ve içinden idrar ve/veya dışkının kontrolsüzce geçtiği bir delik oluşur. Vezikovajinal ve rektovajinal fistüllere tecavüz, özellikle de toplu tecavüz ve yabancı cisimlerle tecavüz de neden olabilir; çatışma bölgelerinde fistül geliştiren kadınların sayısının anormal derecede yüksek olması da bunu kanıtlamaktadır.^[13] 2003 yılında, Kongo'nun doğusunda binlerce kadın, ülkedeki beş yıllık savaş sırasında meydana gelen sistematik, şiddetli ve genellikle kesici aletlerle yapılan toplu tecavüzün neden olduğu travmatik fistüllerin tedavisi için başvurdu. O kadar çok vaka rapor edilmiştir ki vajinanın tahrip edilmesi bir savaş yaralanması olarak kabul edildi ve doktorlar tarafından savaş suçu olarak kaydedildi.^[14] Kafa travması perilenf fistüllerine yol açabilirken, vücudun diğer bölgelerine yönelik travmalar arteriyovenöz fistüllere neden olabilir.^[15]

Tedavi[değiştir | kaynağı değiştir]

Fistül tedavisi fistülün nedenine ve boyutuna bağlı olarak değişir, ancak genellikle antibiyotik tedavisi ile birlikte cerrahi müdahaleyi içerir. Bazı durumlarda fistül, fibrin yapıştırıcı veya tıkaç kullanılarak geçici olarak kapatılır. Bir fistülü boşaltmak için kateterler gerekebilir.^[2]

Fistülün yeterli drenajını sağlamak için genellikle ameliyat gerekir (böylece irin apse oluşturmadan dışarı çıkabilir). En yaygın olarak fistülotomi, seton yerleştirilmesi (drenaj için açık tutmak üzere fistül yolundan geçirilen bir kordon) veya endorektal flep prosedürü (dışkı veya diğer materyallerin kanalı yeniden enfekte etmesini önlemek için sağlıklı dokunun fistülün iç tarafına çekildiği) olmak üzere çeşitli cerrahi prosedürler kullanılır.^[16]

Yönetim, altta yatan herhangi bir nedensel durumun tedavisini içerir. Örneğin, Crohn hastalığındaki fistüllerin cerrahi tedavisi etkili olabilir, ancak Crohn hastalığının kendisi tedavi edilmezse fistülün tekrarlama oranı çok yüksektir (%50'nin çok üzerinde).

Terapötik kullanım[değiştir | kaynağı değiştir]

Diyaliz gerektiren böbrek yetmezliği olan kişilerde, hemodiyaliz için kanın daha kolay çekilmesini sağlamak amacıyla genellikle kısa bir günlük ameliyatla kolda kasıtlı olarak bir cimino fistülü oluşturulur.^{[kaynak belirtilmeli]}

Portal hipertansiyon için radikal bir tedavi olarak, portakaval fistülün cerrahi olarak oluşturulması, omental foramen (Winslow'un) boyunca hepatik portal ven ve inferior vena kava arasında bir anastomoz oluşturur. Bu sayede portal venöz sistem özofagus varislerine, caput medusae'ye ve hemoroide neden olabilecek yüksek basınçtan korunur.^{[kaynak belirtilmeli]}

Epidemiyoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Küresel olarak her yıl 50.000 ile 100.000 kadın, doğumla bağlantılı fistülden etkilenmektedir.^[6]

Botanik[değiştir | kaynağı değiştir]

Botanikte bu terim en yaygın olarak, içi boş veya boru şeklindeki yapılarla ayırt edilen türlere atıfta bulunmak için binom adlarında kullanıldığı sıfat biçimlerinde kullanılır. Örneğin Monarda fistulosa, boru şeklinde çiçeklere sahiptir;^[7] Eutrochium fistulosum boru şeklinde bir gövdeye sahiptir; Allium fistulosum içi boş veya boru şeklinde yapraklara sahiptir ve Acacia seyal subsp. fistula içi boş dikenleri olan alt türdür.^{[kaynak belirtilmeli]}

Toplum ve kültür[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu terim ilk olarak 14. yüzyılda kullanılmıştır.^[1]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Kanüllü inek

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]