Beyaz gergedan

Beyaz gergedan
Yaşadığı dönem aralığı: 1,8-0 myö
Kalabriyen-Günümüz
PreЄ
Є
O
S
D
C
P
T
J
K
Pg
N
↓
Beyaz gergedan; Yaşadığı dönem aralığı: 1,8-0 myö; Kalabriyen-Günümüz PreЄ Є O S D C P T J K Pg N ↓
	Etosha Ulusal Parkı, Namibya
Korunma durumu
	; Neredeyse tehdit altında (IUCN 3.1)
Biyolojik sınıflandırma
lem:	Animalia
Şube:	Chordata
Sınıf:	Mammalia
Takım:	Perissodactyla
Familya:	Rhinocerotidae
Oymak:	Rhinocerotini
Cins:	Ceratotherium
Tür:	C. simum
İkili adlandırma
	Ceratotherium simum (Burchell, 1817)
Alt türler
	Ceratotherium simum cottoni (kuzey); Ceratotherium simum simum (güney)
	Beyaz gergedanın orijinal dağılımı (turuncu: kuzey (C. s. cottoni); yeşil: güney (C. s. simum))
	Beyaz gergedanın güncel dağılımı (kahverengi - yerli, macenta - yeniden tanıtıldı, kırmızı - tanıtıldı)
Sinonimler
	Rhinoceros simum (Burchell,1817);

Beyaz gergedan veya kare dudaklı gergedan (Ceratotherium simum) günümüzde var olan beş gergedan türünden ve kalan birkaç megafauna türünden biridir. Ot yemek için geniş bir ağzı vardır ve tüm gergedan türlerinin en sosyal olanıdır. Kuzey alttürünün çok az bireyi kaldı, 2018'de onaylanmış – ikisi de esaret altında – iki birey kaldı (iki dişi; Fatu, 18 ve Najin, 29). Dünyanın bilinen son erkek kuzey beyaz gergedanı Sudan, 19 Mart 2018'de Kenya'da öldü.^[2]

İsimlendirme[değiştir | kaynağı değiştir]

Beyaz gergedanlar için daha doğru ancak nadiren kullanılan alternatif bir isim, kare dudaklı gergedanlardır. 1868 yılında zoolog John Edward Gray tarafından verilen beyaz gergedanların genel adı Ceratotherium'dur.^[3] Yunanca keras (κέρας) ve thrion (θηρίον) kelimelerinden türetilmiştir. Simum, "düz burunlu" anlamına gelen Yunanca simos (σιμός) kelimesinden türetilmiştir.

Taksonomi ve evrim[değiştir | kaynağı değiştir]

Bugünkü beyaz gergedanın muhtemelen 7 milyon yıl önce yaşayan Ceratotherium praecox'tan geldiği söyleniyordu. Bu beyaz gergedanın kalıntıları Cape Town yakınlarındaki Langebaanweg'de bulundu.^[4] Günümüz beyaz gergedanının Afrika'daki daha kuru koşullardan kaynaklanan daha kısa otların tüketimini kolaylaştırmak için Ceratotherium praecox'tan daha uzun bir kafatasına sahip olduğu ileri sürülmüştür.^[5]

Güney beyaz gergedanı[değiştir | kaynağı değiştir]

Beyaz gergedanın iki alt türü vardır: güney beyaz gergedanı (Ceratotherium simum simum) ve kuzey beyaz gergedanı. 31 Aralık 2007 itibarıyla, vahşi doğada tahmini 17.460 güney beyaz gergedanı vardı (IUCN 2008) ve bu onları dünyadaki en çok bulunan gergedan alt türü haline getirdi. Güney Afrika, bu alt türün (%93,0) en çok bulunduğu yerdir ve 2007 yılında vahşi doğada 16.255 hayvanı korumaktadır (IUCN 2008).

Kuzey beyaz gergedanı[değiştir | kaynağı değiştir]

Kuzey beyaz gergedanı veya kuzey kare dudaklı gergedanı (Ceratotherium simum cottoni) kritik tehlikededir ve muhtemelen vahşi doğada nesli tükenmiş olarak kabul edilir. Eskiden Sahra Çölü'nün güneyindeki Doğu ve Orta Afrika'da birçok ülkede bulunan bu alt tür, otlaklarda ve savan ormanlık alanlarda bir otoburdur.

Başlangıçta, altı kuzey beyaz gergedan Çekya'daki Dvůr Králové Hayvanat Bahçesi'nde bulunuyordu. Altı gergedandan dördü Kenya'daki Ol Pejeta Koruma Bölgesi'ne nakledildi.^[6] Bilim insanları bu alt türlerin başarılı bir şekilde üreyeceklerini ve yok olmalarından kurtaracaklarını umuyorlardı. Çek Cumhuriyeti'nde kalan ikisinden biri Mayıs 2011'in sonlarında öldü.^[7] Çiftleşme yeteneğine sahip son iki erkek de biri 18 Ekim'de Kenya'da, diğeri 15 Aralık'ta San Diego'da 2014'te öldü.^[8]^[9]

Filogenetik türler kavramını takiben, son araştırmalar, kuzey beyaz gergedanın, daha önce düşünülmüş olan beyaz gergedan alt türlerinden ziyade farklı bir tür olduğu hipotezine yol açmıştır. Bu durumda doğru bilimsel ad Ceratotherium cottoni olmalıdır. Belirgin morfolojik ve genetik farklılıklar, önerilen iki türün en az bir milyon yıldır ayrıldığını göstermektedir.^[10] Bununla birlikte, araştırmanın sonuçları diğer bilim insanları tarafından evrensel olarak kabul edilmemiştir.

Tanım[değiştir | kaynağı değiştir]

Beyaz gergedan, yaşayan beş gergedan türünün en büyüğüdür. Ortalama vücut kütlesi ile, beyaz gergedan, günümüzde yaşayan en büyük kara hayvanı ve karasal memeli olarak sadece iki büyük fil türünün gerisinde kalıyor.^[11]^[12] Bu iki tür arasında büyük bir benzerliğe rağmen, ortalama olarak bir su aygırından biraz daha ağırdır.^[13] Büyük bir gövdesi, büyük başı ve kısa boyu vardır.

İnsanlara kıyasla büyük beyaz gergedan bireylerin büyüklüğünü gösteren bir diyagram.

Genom ve karyotip[değiştir | kaynağı değiştir]

Beyaz gergedanın genom boyutu 2666.62 Mbp'dir.^[14] Bir ploitlik 2 x 40 otozomuna ve 2 cinsiyet kromozomuna (XX veya XY) sahiptir.^[15]

Dağılım[değiştir | kaynağı değiştir]

Güney beyaz gergedanı Güney Afrika'da yaşamaktadır. Beyaz gergedanların yaklaşık %98,5'i sadece beş ülkede (Güney Afrika, Namibya, Zimbabve, Kenya ve Uganda) yaşıyor. Neredeyse 20. yüzyılın başlarında yok olma eşiğinde, güney alt türleri muazzam bir artış yaptı. 2001 yılında vahşi doğada 11.670 beyaz gergedan vardı ve bu da onu dünyanın en yaygın gergedanı haline getirdi. 2007 yılı sonunda vahşi güney beyaz gergedanlar tahmini 17.480 hayvana yükselmişti (IUCN 2008).

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Emslie, R. (2020). Ceratotherium simum. The IUCN Red List of Threatened Species 2020. DOI:10.2305/IUCN.UK.2020-1.RLTS.T4185A45813880.en.
^ CNN, Joshua Berlinger. "World's last male northern white rhino dies". CNN. 20 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2021.
^ Groves, Colin P. (1972). "Ceratotherium simum". Mammalian Species (8): 1-6.
^ The Mammals of the Southern African Sub-region. Cambridge University Press. 2005. s. 567. ISBN 978-0-521-84418-5. 6 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2020.
^ Evolving Eden: An Illustrated Guide to the Evolution of the African Large-mammal Fauna. Columbia University Press. 2004. s. 224. ISBN 978-0-231-11944-3. 4 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2020.
^ Northern White Rhinos 20 Temmuz 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. olpejetaconservancy.org
^ Johnston (2 Haziran 2011). "White rhino dies in Czech zoo, seven left worldwide". Czech Position. 5 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2020.
^ Young, Ricky (14 December 2014) Rare white rhino dies at safari park 30 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. U-T San Diego. Retrieved 25 March 2018.
^ Drazen Jorgic (19 Ekim 2014). "Death of rare northern white rhino leaves species on brink of extinction". The Sydney Morning Herald. 15 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2018.
^ Groves, C.P. (2010). "The Sixth Rhino: A Taxonomic Re-Assessment of the Critically Endangered Northern White Rhinoceros". PLoS ONE. 5 (4): e9703.
^ Bian (2013). "The microbial community in the feces of the white rhinoceros (Ceratotherium simum) as determined by barcoded pyrosequencing analysis". PLOS ONE. 8 (7): e70103.
^ Cumming, D. H. M., Du Toit, R. F., & Stuart, S. N. (1990). African Elephants and Rhinos: Status Survey and Conservation Action Plan: Action Plan for the Conservation of Biological Diversity 10. IUCN/SSC-AESG, Gland, Switzerland.
^ Pienaar (1966). "An experimental cropping scheme of Hippopotami in the Letaba river of the Kruger National Park". Koedoe. 9 (1). 1 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2020.
^ "Ceratotherium simum genome sequencing at the Broad Institute". 26 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2020.
^ Stephen J. O'Brien, Joan C. Menninger and William G. Nash: Atlas of Mammalian Chromosomes John Wiley & Sons, Inc., Hoboken 2005, 9780471350156, S. 678

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Beyaz Gergedan Bilgi13 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ve Beyaz Gergedan Resimleri23 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Gergedan Kaynak Merkezi11 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
IUCN Kırmızı Listesinde Beyaz Gergedan^{[ölü/kırık bağlantı]}
Honolulu Hayvanat Bahçesi
San Diego Hayvanat Bahçesi
Philadelphia Hayvanat Bahçesi
Beyaz Gergedan hakkında anlatılan video
Beyaz Gergedan açıklama3 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kaçak avcılar Zambiya'daki son iki beyaz gergedandan birini öldürdü
Budapeşte Hayvanat Bahçesi'nde Gerdegan

[IUCN-1] Emslie, R. (2020). Ceratotherium simum. The IUCN Red List of Threatened Species 2020. DOI:10.2305/IUCN.UK.2020-1.RLTS.T4185A45813880.en.

[2] CNN, Joshua Berlinger. "World's last male northern white rhino dies". CNN. 20 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2021.

[Groves1972-3] Groves, Colin P. (1972). "Ceratotherium simum". Mammalian Species (8): 1-6.

[Skinner-4] The Mammals of the Southern African Sub-region. Cambridge University Press. 2005. s. 567. ISBN 978-0-521-84418-5. 6 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2020.

[Turner-5] Evolving Eden: An Illustrated Guide to the Evolution of the African Large-mammal Fauna. Columbia University Press. 2004. s. 224. ISBN 978-0-231-11944-3. 4 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2020.

[olp-6] Northern White Rhinos 20 Temmuz 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. olpejetaconservancy.org

[7] Johnston (2 Haziran 2011). "White rhino dies in Czech zoo, seven left worldwide". Czech Position. 5 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2020.

[utsandiego.com-8] Young, Ricky (14 December 2014) Rare white rhino dies at safari park 30 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. U-T San Diego. Retrieved 25 March 2018.

[9] Drazen Jorgic (19 Ekim 2014). "Death of rare northern white rhino leaves species on brink of extinction". The Sydney Morning Herald. 15 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2018.

[Groves_2010-10] Groves, C.P. (2010). "The Sixth Rhino: A Taxonomic Re-Assessment of the Critically Endangered Northern White Rhinoceros". PLoS ONE. 5 (4): e9703.

[11] Bian (2013). "The microbial community in the feces of the white rhinoceros (Ceratotherium simum) as determined by barcoded pyrosequencing analysis". PLOS ONE. 8 (7): e70103.

[12] Cumming, D. H. M., Du Toit, R. F., & Stuart, S. N. (1990). African Elephants and Rhinos: Status Survey and Conservation Action Plan: Action Plan for the Conservation of Biological Diversity 10. IUCN/SSC-AESG, Gland, Switzerland.

[Piennar_etal_1966-13] Pienaar (1966). "An experimental cropping scheme of Hippopotami in the Letaba river of the Kruger National Park". Koedoe. 9 (1). 1 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2020.

[14] "Ceratotherium simum genome sequencing at the Broad Institute". 26 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2020.

[15] Stephen J. O'Brien, Joan C. Menninger and William G. Nash: Atlas of Mammalian Chromosomes John Wiley & Sons, Inc., Hoboken 2005, 9780471350156, S. 678

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

Ceratotherium simum nedir?, Ceratotherium simum anlamı nedir?, Ceratotherium simum ne demektir?