Mehmet Cemil Bilsel (d. 1878, Şam – ö. 2 Eylül 1949, Ankara ), 1934-1943 yılları arasında İstanbul Üniversitesi eski rektörü, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nin kurucu dekanı, VII. ve VIII. dönem Samsun milletvekili, Türk hukukçu, siyasetçi ve akademisyendir.

Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Elbasan, Çankırı ve Sinop mutasarrıflığı yapmış olan Hacı Ahmet Kadri Bey ile Emine Hanım'ın oğlu olarak 1878 yılında Şam'da dünyaya gelmiştir. Baba tarafı Halep eşrafından Niyalzâde ailesine mensuptur.

Okul ve Memuriyet Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Babasının görev yaptığı Manastır'da bulunan Manastır Mekteb-i İdadisi'nden "aliyyü'l-âlâ" derecesiyle mezun olmuş ve akabinde 30 Kasım 1898'de Hariciye Nezâreti Tercüme Odası'nda (Dışişleri Bakanlığı Tercüme Bürosu) çalışmaya başlamıştır. Buradaki memuriyetini sürdürdüğü esnada Mekteb-i Hukuk-ı Şahane'ye kaydolmuş ve 1903 yılında bu okuldan mezun olmuştur. Mezuniyetinin ardından Bâb-ı lî medî Kalemi'nde görevlendirildi. Bu görevini sürdürürken ek olarak 1908 yılında Darülfünun Hukuk Fakültesi'nde Hukuk-ı Düvel dersleri verdi.

Bâb-ı lî medî Kalemi'ndeki görevinin ardından 14 Eylül 1909'da Evkaf Nezareti Emlâk Müdürlüğü muavinliğine, 1910’da Memurin Müdürlüğüne ve bir yıl sonra da mektupçuluğa tayin edildi. Mektupçuluğun lağvı üzerine Emlak Müdürlüğüne bilahare Suriye Evamir Müdürlüğüne nakledildi. 29 Temmuz 1914’te Şam Evkaf Müdürlüğüne getirildi ve Darülfünun Hukuk Fakültesi'ndeki derslerine ara verdi.

25 Şubat 1915’te Selahaddin Eyyubi Külliyesi müdürlüğüne tayin edildi. İki gün sonra, külliyenin idaresi uhdesinde kalmak üzere 27 Şubat 1915’te Kudüs Evkaf Müdürlüğüne de tayin edildi. Bu görevleri devam ederken 7 Mayıs 1917 - 3 Haziran 1917 tarihleri arasında Kudüs Mutasarrıflığına vekaleten atandı.

Batum'un anavatana katılış sürecinde Mayıs 1918'de Batum Mutasarrıflığına vekaleten atandı, asaleten atanması ise 2 Ekim 1918'dedir. Mondros Ateşkes Antlaşması uyarınca Batum'un İngilizler tarafından işgali neticesinde fiilen 30 Aralık 1918, resmen ise 31 Mart 1919'da bu görevi sona ermiştir. 11 Aralık 1919'da Maraş Mutasarrıflığına tayin edilmiş ise de Fransız İşgal Güçlerinin itirazı sonucunda buraya gidemeyerek İstanbul'a dönmüştür.

27 Kasım 1920’de Mekteb-i Mülkiye'de Hukûk-ı Amme müderrisliğine, 1921’de ise Darülfünun Hukuk Fakültesi Hukuk-ı Düvel müderrisliğine getirildi. 1 Eylül 1924’te Mülkiye'deki derslerini bırakarak, Hukuk Fakültesi'ndeki derslerine devam etti. Bu görevine ek olarak, Lozan Antlaşması'na göre kurulacak olan "Muhtelit Hakem Mahkemeleri Türk Hakemliği"ne tayin edildi.

Ankara Hukuk Fakültesi'nin Kuruluşu[değiştir | kaynağı değiştir]

1925'te Ankara Hukuk Mektebi'nin (bugünkü Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi) kurulmasına katkıda bulundu. Cumhuriyetin ilk yükseköğrenim kurumu olan Ankara Hukuk Mektebi'ni kurmakla görevli komisyonda "reis vekili" unvanını taşıyan Cemil Bey, kurumun ilk dekanı olarak görev yaptı.

İstanbul Üniversitesi Rektörlüğü[değiştir | kaynağı değiştir]

1933 yılındaki Üniversite reformundan sonra lağvedilen Darülfünun yerine kurulan İstanbul Üniversitesi'nin ilk rektörü Neşet Ömer İrdelp'in kısa süre sonra istifa etmesi üzerine 1934 yılında İstanbul Üniversitesi rektörü oldu ve 1943'e kadar bu görevi sürdürdü.

22 Haziran 1943'te emekliye ayrılmadan önce Türk Devletler Hukuk Enstitüsü’nü kurdu. Emekliliğinin ardından Harp Akademisi'nde dersler verdi.

Milletvekilliği Dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

1943 yılı ara seçimlerinde Cumhuriyet Halk Partisi Samsun milletvekili olarak TBMM'ye girdi. VIII. dönemde yeniden Samsun milletvekili seçildi.

1945'te Birleşmiş Milletler Anayasası'nı hazırlama çalışmalarında görev aldı ve ertesi sene Ankara'da kurulan Birleşmiş Milletler Türk Derneği'nin ilk başkanı oldu. Türkiye’yi uluslararası kongrelerde temsil etti.

26 Nisan 1948'de kendisine Toulouse Üniversitesi tarafından fahri hukuk doktorluğu unvanı verildi.

Vefatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Fransızca ve Arapça dillerini bilen Cemil Bilsel, 2 Eylül 1949'da Ankara'da hayatını kaybetti. Cenazesi 4 Eylül 1949 tarihinde Cebeci Asri Mezarlığı'na defnedildi.

Anısına[değiştir | kaynağı değiştir]

1939 yılında İstanbul Üniversitesi rektörlüğü görevini sürdürürken, tedris hayatının 30.yılı armağanı olarak Tedris Hayatının Otuzuncu Yıl Dönümü Hatırası Olmak Üzere Üniversite Rektörü ve Hukuk Fakültesi Prof. Dr. Cemil Bilsel’e Armağan isimli kitap hazırlanmıştır.

İstanbul Üniversitesi'nin Fatih ilçesinde bulunan yerleşkesinde kendi ismine ithafen bir konferans salonu bulunmaktadır.^[1]

Başlıca Yapıtları[değiştir | kaynağı değiştir]

• Kapitülasyon (1912)
• Mahşerde Bir Hutbe (1914)
• Cemiyet-i Akvam (1923)
• Lozan (2 cilt, 1933)
• Dünya Barış Buhranında Boğazlar (1939)
• Devletler Arasında Münasebet (1934)
• Milletlerarası Hava Hukuku (1948)
• Tanzimatın Harici Siyaseti (1940)

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

• Mehmet Cemil Bilsel (1878-1949) - Atatürk Ansiklopedisi 2 Haziran 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). DH.d.SAİD. (Başbakanlık Osmanlı Arşivi Dahiliye Nezareti Sicill-i Ahvâl Defterleri) No: 106/475