Yapraklı kara yosunları (Bryopsida), Bryophyta bölümünün bir sınıfı.

Özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Çok hücreli, fotosentetik bitkilerdir. Yapraklı kara yosunlarının iletim sistemleri ve gerçek kök, yaprak ve gövdeleri yoktur. Çoğu yapraklı olan küçük yapılı türler içerirler. Kök yerine bir ya da çok hücreden oluşan "rizoid"ler (köksü yapılar) bulunur.

Kara yosunlarında sporofit ve gametofit evre olmak üzere 2 farklı yaşam evresi vardır.

Çoğalmaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Çimlenen sporun alge benzeyen ipliksi dallanmış bir yapı oluşturmasıyla başlar. Bu ipliksi sistemin bir bölümü renksiz, diğer kısmı ise yeşildir. Renksiz olan kısma "rizoid" denir. Rizoidler, toprağa tutunmayı sağlayan kökümsü yapılardır. Yeşil olan kısma ise, "Kloronema" denir. Kloronema, fotosentez yapan kısımdır. Bütün bu ipliksi sistemin her ikisine birden "Protonema" denir. Protonema uzun süre bağımsız yaşadıktan sonra kloronema üzerinde tomurcuklar belirmeye başlar. Tomurcuklardaki hücrelerin apikal bölümlerinde üç sıralı bir eksen otaya çıkar. Gençken yaprak sıraları düz olan bu yapı, gametofit nesli oluşturur. Yaşlandıkça yaprak sıraları sarmal bir durum alır. Bazı türlerin stomalarında mnium tip stomalar görülebilir.

Gametofit bazı türler monoik, bazıları da dioik tip bitkilerdir. Monoik bazı türlerde erkek ve dişi organlar aynı bitkilerde fakat, farklı düzeylerde ya da yan yana veya uçta bulunabilirler. Sporofit döl, gametofitlerin üzerinde oldukça küçülmüş olarak bulunur. Bir kara yosununda gözle görülen kısımlar gametofit nesildir. Ciğer otlarından farklı olarak, arkaspor denilen verimli dokuyu oluşturan hücrelerin tümünün mayoz ile sporları oluşturması ve elater bulunması belirtlilebilir. Dış kısımları bir hücre tabakalı steril bir kılıfla çevrili ve çok hücreli gametogoniyumlara sahiptir. Spermleri iki kamçılı ve hareketlidir. Yaşam döngülerinde gametofit evre baskındır.

Yetiştirme[değiştir | kaynağı değiştir]

Yosun genellikle çimenlerde bir ot olarak kabul edilir ancak Japon bahçesi ile örneklenen estetik ilkeler altında büyümeye bilerek teşvik edilir. Eski tapınak bahçelerinde yosun, bir orman manzarasını kaplayabilir. Kara yosunun bahçe manzarasına sakinlik, yaş ve dinginlik duygusu kattığı düşünülür. Yosun ayrıca bonsai'de toprağı örtmek ve yaşlılık izlenimini arttırmak için kullanılır.^[1] Yetiştirme kuralları yaygın olarak belirlenmemiştir. Yosun koleksiyonları, genellikle su tutucu bir torbada vahşi doğadan nakledilen örnekler kullanılarak başlatılır. Bazı yosun türlerinin benzersiz ışık, nem, yüzey kimyası, rüzgardan korunma vb. bileşimi gereksinimi nedeniyle doğal alanlarından uzak tutulması çok zor olabilir.

Sporlardan büyüyen yosun daha da az kontrollüdür. Yosun sporları açıkta kalan yüzeylere sürekli yağmur halinde düşer; belirli bir yosun türü için uygun olan yüzeyler rüzgar ve yağmura maruz kaldıktan sonraki birkaç yıl içinde genelde bu yosun tarafından kolonize edilecektir. Tuğla, ahşap ve bazı kaba beton karışımları gibi gözenekli ve nem tutan malzemeler yosunlara karşı elverişlidir. Yüzeyler ayrıca ayran, yoğurt, idrar dahil olmak üzere asidik maddelerle ve yosun örnekleri, su ve ericaceous kompost'un hassaslıkla saflaştırılmış karışımlarıyla hazırlanabilir.

Serin, nemli, bulutlu Pasifik Kuzeybatısı'nda yosunlar bazen biçme, gübreleme veya sulamaya çok az gerek duyan veya hiç gerektirmeyen yosun çimi olarak doğal olarak büyümeye bırakılır. Bu durumda, çim ot olarak kabul edilir.^[2] Seattle bölgesindeki peyzajcılar bazen bahçelere ve peyzajlara yerleştirmek için yosun yetiştiren kayalar ve devrilmiş kütükler toplar. Dünyanın birçok yerindeki ormanlık bahçelerin, doğal yosunlardan oluşan bir halısı olabilir.^[3] Washington Eyaleti, Bainbridge Adası'ndaki Bloedel Koruma Alanı yosun bahçesiyle ünlüdür. Yosun bahçesi, ağaçsı çalıları ve otsu yer örtücüleri kaldırarak, ağaçları incelterek ve yosunların doğal olarak dolmasına izin vererek oluşturulmuştur.^[4]

Yeşil çatılar ve duvarlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Yosunlar bazen yeşil çatı'larda kullanılır. Yosunların yeşil çatılardaki yüksek bitkilere göre avantajları arasında ağırlık yüklerinin azaltılması, artan su emilimi, gübre gereksinimi olmaması ve yüksek kuraklık toleransı sayılabilir. Yosunların gerçek kökleri olmadığından, geniş kök sistemlerine sahip yüksek bitkilere göre daha az ekim ortamına ihtiyaç duyarlar. Yerel iklim için uygun tür seçimi ile, yeşil çatılardaki yosunlar kurulduktan sonra sulama gerektirmez ve az bakım gerektirir.^[5] Kara yosunları yeşil duvar'larda da kullanılır.

Yosun[değiştir | kaynağı değiştir]

19. yüzyılın sonlarında yosun toplamaya yönelik geçici bir heves, birçok İngiliz ve Amerikan bahçesinde yosunlukların yapılmasına yol açtı. Yosunluk genelde latalı ahşaptan inşa edilir, düz bir çatı ile kuzey tarafına açılır (gölgeyi korur). Ahşap çıtalar arasındaki çatlaklara yosun örnekleri yerleştirildi. Tüm yosun daha sonra büyümeyi sürdürmek için düzenli olarak nemlendirilecekti.

Su peyzajı[değiştir | kaynağı değiştir]

Aquascaping birçok su yosunu kullanır. Düşük besin, ışık ve ısı seviyelerinde en iyisini yapar ve oldukça kolay yayılır. Akvaryum balıkları için uygun su kimyasının korunmasına yardımcı olur.^[6] They grow more slowly than many aquarium plants, and are fairly hardy.^[7]

Büyümenin engellenmesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Yosun, konteynerli fidanlık işlerinde ve seralarda sorunlu bir yabancı ot olabilir.^[8] Güçlü yosun gelişimi, fidelerin çıkmasını ve su ve gübrenin bitki köklerine nüfuz etmesini engelleyebilir

Yosun büyümesi bir dizi yöntemle engellenebilir:

• Drenaj yoluyla su kullanılabilirliğinin azaltmak.
• Doğrudan gelen güneş ışığını arttırmak.
• Çimen gibi rakip bitkilerin sayısını ve kaynaklarını artırmak.
• Kireç ekleyerek toprak pH'ını arttırmak.
• Yoğun trafik veya tırmıkla yosun yatağını elle bozmak
• Demir sülfat (ör. çimenlerde) veya ağartıcı (ör. katı yüzeylerde) gibi kimyasalları uygulamak.
• Konteynerli fidanlık işlerinde yosun oluşumunu önlemek için bitki kaplarında hızlı suyu boşaltan üst uygulama olarak kum, çakıl ve kaya parçaları gibi kaba mineral malzemeleri kullanmak.

Demirli sülfat veya demir amonyum sülfat içeren ürünlerin uygulanması yosunları öldürür; bu bileşenler genellikle ticari yosun kontrol ürünlerinde ve gübrelerde bulunur. Kükürt ve demir, otlar gibi bazı rakip bitkiler için temel besin'lerdir. Yosunu öldürmek büyümeleri için uygun koşullar değiştirilmedikçe yeniden büyümeyi engellemez.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Kara yosunları
• Boynuz otları
• Ciğer otları

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Bryophyta hakkında
• Bryophyta
• Karayosunları yetiştiriciliği24 Eylül 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• İngiliz Bryophyta Derneği

Wikimedia Commons'ta Yapraklı kara yosunları ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.

Wikispecies'te Yapraklı kara yosunları ile ilgili detaylı taksonomi bilgileri bulunur.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]