Boyut

Fizik ve matematikte bir uzayın ya da nesnenin boyutu, gayriresmî olarak bu uzay ve nesne üzerindeki herhangi bir noktayı belirlemek için gereken minimum koordinat sayısı olarak tanımlanır.^[1]^[2] Bir doğru üzerindeki bir noktayı tanımlamak için bir koordinat gerektiğinden doğrunun bir boyutu vardır (örneğin sayı doğrusu üzerindeki 5 noktası). Düzlem, kare ya da daire yüzeyinin iki boyutu vardır, çünkü bu yüzeyler üzerindeki herhangi bir noktayı tanımlamak için iki koordinata ihtiyaç vardır (örneğin kare üzerindeki bir noktayı tanımlamak için hem enleme, hem de boylama ihtiyaç vardır). Yine aynı şekilde küre, silindir ya da küpün içindeki bir noktayı tanımlamak için üç koordinat gerektiğinden bu boşluk üç boyutludur. İzafiyet Teorisi'nde ise zaman, dördüncü ve uzaysal olmayan boyut olarak eklenir.

Klasik mekanikte uzay ve zaman farklı kategorilerdir ve mutlak uzay ve zamanı ifade eder. Bu dünya kavramı, elektromanyetizmayı tanımlamak için gerekli olan tanım hariç, dört boyutlu bir uzaydır. Uzay-zamanın dört boyutu (4B), uzamsal ve zamansal olarak kesin olarak tanımlanmayan, daha ziyade bir gözlemcinin hareketine göre bilinen olaylardan oluşur. Minkowski uzayı, önce yerçekimsiz evrene yaklaşır; genel göreliliğin pseudo-Riemannian manifoldları uzay-zamanı madde ve yerçekimi ile tanımlar. Süpersicim teorisini (6D hiperuzay + 4D) tanımlamak için 10 boyut kullanılır, 11 boyut süper kütleçekimini ve M teorisini (7D hiperuzay + 4D) tanımlayabilir ve kuantum mekaniğinin durum uzayı sonsuz boyutlu bir fonksiyon alanıdır.

Boyut sayısı

Örnek koordinat sistemleri

1

Sayı doğrusu	Açı

2

Kartezyen (iki boyutlu)	Kutupsal	Enlem ve boylam

3

Kartezyen (üç boyutlu)	Silindirik	Küresel

Boyut kavramı fiziksel nesnelerle sınırlı değildir. Matematikte ve bilimlerde yüksek boyutlu uzaylar sıklıkla görülür. Lagrange veya Hamilton mekaniğindeki gibi parametre uzayları veya konfigürasyon uzayları olabilirler; bunlar, içinde yaşadığımız fiziksel alandan bağımsız olan soyut alanlardır.

İlave boyutlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Fizikte üç uzay boyutu ve bir de zaman boyutu kabul gören normdur. Fakat temel kuvvetleri birleştirmeye çalışan teoriler, bu amaçla daha fazla boyut eklemektedirler. Süpersicim teorisi, M teorisi ve Bozonsal sicim teorisi, fiziksel uzayın sırasıyla 10, 11 ve 26 boyutlu olduğunu iddia ederler. Bu ilâve boyutların uzaysal olduğu söylenir. Fakat biz ancak üç uzaysal boyutu algılarız ve bugüne kadar ne deneysel, ne de gözlemsel deliller, ilave boyutların varlığını tasdik etmez. Muhtemel bir açıklama, uzayın atomaltı ölçekte (muhtemelen kuark/sicim ölçek seviyesi veya daha altta) ilave boyutların içine "sarılmış gibi" davrandığıdır.

Aralık 2012'de Büyük Hadron Çarpıştırıcısı sonuçlarının analizi, büyük ilave boyutlu teorileri ciddî şekilde sınırlamıştır.^[3]

Uzaya ilave boyutlar eklemiş başka fizîki teorilerse şunlardır:

Kaluza–Klein teorisi, kütleçekimi dışındaki kuvvetleri açıklamak için ilave boyutlar getirir (aslen sadece elektromanyetizma).
Büyük ilave boyutlar ve Randall–Sundrum Modeli, kütleçekimin zaafını açıklamaya çalışır. Bu özellik brane kozmolojisinde kullanılır.
Evrensel ilave boyutlar

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "What is a dimension?". cornell.edu. 4 Haziran 2003. 24 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2012.
^ "MathWorld: Dimension". mathworld.wolfram.com. 5 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2012.
^ CMS Collaoration, "Search for Microscopic Black Hole Signatures at the Large Hadron Collider," http://arxiv.org/abs/1012.3375 12 Temmuz 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Edwin A. Abbott, (1884) Flatland: A Romance of Many Dimensions, Public Domain. Online version with ASCII approximation of illustrations 24 Eylül 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. at Project Gutenberg.
Thomas Banchoff, (1996) Beyond the Third Dimension: Geometry, Computer Graphics, and Higher Dimensions, Second Edition, Freeman.
Clifford A. Pickover, (1999) Surfing through Hyperspace: Understanding Higher Universes in Six Easy Lessons, Oxford University Press.
Rudy Rucker, (1984) The Fourth Dimension, Houghton-Mifflin.
Michio Kaku, (1994) Hyperspace, a Scientific Odyssey Through the 10th Dimension, Oxford University Press.

Fizik ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

Matematik ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

[1] "What is a dimension?". cornell.edu. 4 Haziran 2003. 24 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2012.

[2] "MathWorld: Dimension". mathworld.wolfram.com. 5 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2012.

[arxiv.org-3] CMS Collaoration, "Search for Microscopic Black Hole Signatures at the Large Hadron Collider," http://arxiv.org/abs/1012.3375 12 Temmuz 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[1]

[2]

[3]

Boyut nedir?, Boyut anlamı nedir?, Boyut ne demektir?

Boyut nedir?, Boyut anlamı nedir?, Boyut ne demektir?

Boyut

İlave boyutlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]