Oxford Üniversitesi’nin ana araştırma kütüphanesi olan Bodleian Kütüphanesi, Avrupa’nın en eski kütüphanelerinden biridir. On iki milyonun üzerinde esere sahip olan kütüphane İngiliz Kütüphanesi’nden sonra İngiltere’nin en büyük ikinci kütüphanesidir. 2003 Resmi Derleme Kütüphaneleri Kanunu’na göre İngiltere’de yayınlanan eserlerin derlendiği altı resmi derleme kütüphanesinden biri olduğu gibi İrlanda Kanunu’na göre de İrlanda Cumhuriyeti’nde yayınlanan her kitaptan bir nüsha talep etme hakkı bulunmaktadır. Oxford’a mensup kişiler arasında “Bodley” veya “Bod” olarak bilinen kütüphane öncelikli olarak araştırma kütüphanesi hizmeti verdiğinden belgeler genelde okuma salonlarının dışına çıkartılamaz.

2000 yılında Oxford Üniversitesi içerisindeki çok sayıda kütüphane ilk etapta Oxford Üniversitesi Kütüphane Hizmetleri (OÜKH-OULS) olarak adlandırılarak idari maksatla bir çatı altında toplanmıştır ve 2010'dan itibaren de en büyük parçasını Bodleian Kütüphanesinin kendisinin oluşturduğu Bodleian Kütüphaneleri olarak adlandırılmaktadır. 

Oxford Üniversitesi'ne mensup tüm kolejlerin ayrıca kendi kütüphaneleri bulunmaktadır. Bazı kolejlerin kütüphanelerinin kuruluş tarihi Bodleian'ın kuruluş tarihinden çok daha eskidir ve tüm bu kütüphaneler Bodleian'dan tamamen bağımsızdır. Bununla beraber, hepsi Bodleian Kütüphaneleri'nin internet üzerindeki kataloğu olan OLIS adlı Oxford Kütüphaneleri Enformasyon Ağı'na bağlıdır. Bodleian Kütüphanesi arşivlerinin çoğu 2015 itibarıyla dijital hale getirilip kamu kullanımına açılmıştır.^[1]

2015 Kasım'ında Shelley'nin "EŞYANIN MEVCUT TABİATINA DAİR ŞİİRSEL BİR MAKALE" adlı eserinin satın alınmasıyla kütüphanede bulunan eser sayısı on iki milyonu geçmiştir. 2006'da özel bir koleksiyonda bir nüshası ortaya çıkana kadar 1811'de yayınlandıktan kısa süre sonra kaybolduğu sanılan yirmi sayfalık eseri Bodleian dijital hale getirerek internet erişimine açmıştır. Eserin sabit nüshası Aralık ayına kadar sergilenecektir. .^{[dated info]} Bu sansasyonel şiir ve beraberindeki makalenin şairin Oxford Üniversitesi'nden atılmasına yol açan etmenlerden biri olduğu zannedilmektedir. Eserin satın alınmasıyla ilgili çıkan haberler Newcastle Üniversitesi'nde Romantik Dönem Edebiyatı hocalarından biri olan Profesör Michael Rossington'ın şöyle dediğini aktarmaktadır: "Bu mühim şiirin varlığı yıllardır bilinmekle beraber bildiğim kadarıyla yazıldığından bu yana Shelley uzmanları veya biyografistlerinden hiçbiri tarafından görülmüş değildir. Herkes bu şiirin tam olarak ne hakkında olduğu konusunda merak içinde".^[2][3][4]

Mekanlar ve Kurallar [değiştir | kaynağı değiştir]

Broad caddesi üzerindeki beş grup bina Bodleian Kütüphanesi'ne aittir: 15. yüzyıl Dük Humfrey Kütüphanesi, 17. yüzyıl Schools Avlusu, 18. yüzyıl Clarendon Binası ve Radcliffe Camera ve 1930'lara ait Yeni Bodleian (artık Weston Kütüphanesi olarak anılmaktadır). 19. yüzyıldan bu yana bu binaların bazı kısımlarının altına yeraltı depoları inşa edilmiştir.  

Bodleian'ın artık bölge dışında da bazı depoları bulunmaktadır.

Kayıt[değiştir | kaynağı değiştir]

Kütüphaneye erişimde bulunmak isteyenlerin öncelikli olarak resmi bir deklarasyonda bulunması gerekmektedir.  Bu deklarasyon eskiden sözlü yapılırdı ama şimdi aynı şekilde geçerli bir yazı imzalayarak yapılıyor. İsteyenlerin deklarasyonu sözlü olarak okudukları törenler hala yapılmakla birlikte bu törenler Oxford Üniversite'nin Michaelmas sömestrinin başında oluyor. Dışarıdan gelenlerin (üniversiteye mensup olmayanların) hala kayıttan önce deklarasyonu sözlü olarak okuması gerekmektedir. Bodleian Kayıt Ofisi anadili İngilizce olmayanların deklarasyonu kendi dillerinde okuyabilmeleri için bunun çeşitli dillere çevirilerini bulundurmaktadır. Metnin Türkçeye tercümesi aşağıdaki gibidir: 

İş bu yeminle kütüphaneden bir şey götürmemeyi, kütüphaneye ait yahut koruması altında bulunan eser belge veya eşyaları karalamamayı, tahrif etmemeyi ve zarar vermemeyi, içerisinde bir şey tutuşturmamayı, ateş yakmamayı ve sigara içmemeyi taahhüt ediyor; ve kütüphanenin tüm kurallarına uymaya söz veriyorum.

Metnin orijinal dili Latince olup tercümesi biraz tasarrufludur (ateş çok tehlikeli olduğu için kütüphaneler o dönemde ısıtılmamakla birlikte yeminin Latince metni tütün içmeyi yasaklamıyordu):

Do fidem me nullum librum vel instrumentum aliamve quam rem ad bibliothecam pertinentem, vel ibi custodiae causa depositam, aut e bibliotheca sublaturum esse, aut foedaturum deformaturum aliove quo modo laesurum; item neque ignem nec flammam in bibliothecam inlaturum vel in ea accensurum, neque fumo nicotiano aliove quovis ibi usurum; item promitto me omnes leges ad bibliothecam Bodleianam attinentes semper observaturum esse.^[5]

Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

14. ve 15. yüzyıllar[değiştir | kaynağı değiştir]

Bodleian Kütüphanesi'nin şu anki hali 1602'ye uzanan kesintisiz bir tarihe sahip olsa da kökleri daha da geriye uzanmaktadır. Kütüphane amacıyla Oxford'da inşa edilen ilk bina on dördüncü yüzyılda Worchester Piskoposu, Thomas Cobham (ö.1327)'ın vasiyeti üzerine kurulmuştur. Az sayıda zincirlenmiş kitaptan oluşan bu koleksiyon High caddesi üzerindeki University Church of St Mary the Virgin'in kuzey cephesinin üst katında yer almaktaydı.^[6][7] Bu koleksiyon zamanla büyüdü ve Gloucester Dükü Humphrey (İngiltere kralı Henry V'nin kardeşi) 1435 ile 1437 yılları arasında muazzam bir el yazması koleksiyonu bağışlayınca bu mekanın yeterli olmadığı görüldü ve daha büyük bir bina gerekti. Sonunda Divinity School'un üst katına uygun bir oda inşa edilerek 1488'de tamamlandı. Bu oda halen Dük Humfrey Kütüphanesi olarak bilinmektedir.^[8]

Sir Thomas Bodley ve Üniversite Kütüphanesinin Yeniden Kurulması[değiştir | kaynağı değiştir]

16. yüzyıl sonları kütüphanenin gerilediği bir dönem oldu: kütüphanenin mobilyaları satıldı ve Dük Humfrey'e ait orijinal kitaplardan sadece üç tanesi kaldı geriye.^[8] Ancak 1598'de Thomas Bodley'nin (Merton Kolej'in eski hocasının) Üniversitenin rektör yardımcısına kütüphanenin gelişmesi için destek teklif eden bir mektup yazmasından sonra kütüphane yeniden hayat buldu: "Sizce de malum olduğu üzere halen Oxford'da vaktiyle umumi bir kütüphane bulunan yerden bakiye kalan bir oda mevcuttur, kanunnamenize uygun şekilde sorumluluğunu ve masraflarını üstlenerek önceki hizmetine iade edeceğim."^[9] Duke Humfrey Kütüphanesi yeniden döşendi ve Bodley orayı donatmak için kendi kitaplarının bir kısmını bağışladı. Kütüphane resmi olarak  8 Kasım 1602'de “Bodleian Kütüphanesi” (resmi olarak Bodley'nin Kütüphanesi) adı altında yeniden açıldı.^[8]

Bodley’nin ilgilenip topladığı kitaplar muhtelifti; kütüphanenin tarihçisi Ian Philip'e göre Haziran 1603 gibi erken bir tarihte Türkiye'den yazma eser getirtmeye çalışıyordu ve aynı yıl "ilk Çince eser kütüphaneye kazandırılmıştı.”^[10] 1610'da Bodley Londra'daki Matbaacılar Teşkilatı ile kendilerinde kayıtlı her kitaptan bir nüshanın kütüphaneye verilmesi için bir anlaşma yaptı. Bodleian koleksiyonu o kadar hızlı büyüdü ki 1610-1612 ve tekrar 1634-1637 yılları arasında (Sanat Tarafı olarak bilinen) bina genişletildi.  John Selden 1654'te öldüğünde geniş kitap ve el yazma koleksiyonunu Bodleian'a bıraktı. Dük Humfrey Kütüphanesi'ne sonradan yapılan eklenti hala "Selden Tarafı" olarak bilinir.  

Fakülte Avlusu ve Beş Tarzlı Kule [değiştir | kaynağı değiştir]

1612'de Bodley öldüğü sırada kütüphanenin daha da genişletilmesi planlanmaktaydı. Fakülte avlusu (zaman zaman "Eski Fakülte Avlusu" yahut "Eski Kütüphane" olarak da anılmaktadır) 1613 ila 1619 yılları arasında inşa edilerek Proscholium ve Sanat Tarafı'na üç cephe daha eklenmiştir. Kule kütüphanenin ana girişini oluşturmakta ve Beş Tarzlı Kule olarak anılmaktadır. Bu şekilde adlandırılmış olmasının sebebi klasik mimarideki beş temel mimari üslup olan Tuskan, Dorik, İyonik, Korint ve Kompozit tarzda sütunlarla süslenmiş olmasıdır. 

Avluya bakan üç cephede üç kat bulunmaktadır: zemin ve üst kattaki odalar (Divinity School'un üstündeki Dük Humpfrey Kütüphanesi hariç) önceleri derslik ve sanat galerisi olarak kullanılmaktaydı. Halen kapı üstlerindeki yazılar bir zamanlar derslik olarak kullanıldıklarını işaret etmektedir (bkz. çizim). Kütüphanenin koleksiyonları genişledikçe zamanla bu derslikler kütüphaneye katıldı ve Üniversite dersleri ve sınavları yeni yapılan University Schools binasına taşındı. Sanat koleksiyonu ise Ashmolean'a taşındı. Salonlardan biri halen kütüphanenin hazinelerinin sergilenmesi için kullanılırken diğerleri ofis, toplantı odası ve kayıt işleri için kullanılmaktadır. 

17. ve 18. yüzyıl Sonları [değiştir | kaynağı değiştir]

Matbaacılar Teşkilatı ile olan anlaşma stokların kesintisiz şekilde artması anlamına geliyordu. Ayrıca başka sebeplerden büyük sayıda bağışlar ve alımlar da oluyordu. 1753'te British Museum kurulana kadar Bodleian filvaki İngiltere'nin milli kütüphanesi olarak hizmet verdi. O tarihte Bodleian, Cambridge University Kütüphanesi ve Kraliyet Kütüphanesi İngiltere ve Galler'deki en geniş kitap koleksiyonuna sahipti.  

Astronom Thomas Hornsby 1769'da Venüs gezegeninin geçişini beş tarzlı kuleden izledi.^[11]

Radcliffe Camera[değiştir | kaynağı değiştir]

18. yüzyıl sonlarında kütüphanenin daha da büyümesiyle daha geniş alan ihtiyacı hasıl oldu. In 1860'ta kütüphanenin Radcliffe Camera olarak bilinen yan binayı almasına izin verildi. 1861'de kütüphanenin tıp ve fen bilimlerine ait kolleksiyonları daha kuzeye University Museum'ın yanına inşa edilen  Radcliffe Fen Bilimleri Kütüphanesi'ne taşındı. 

Clarendon Binası[değiştir | kaynağı değiştir]

Clarendon Binası esasen Oxford Üniversitesi Yayınevi'nin matbaa makinelerini muhafaza etmek için Nicholas Hawksmoor tarafından dizayn edilmiş ve 1711 ile 1715 yılları arasında inşa edilmiştir. Yayınevi 19. yüzyıl başlarında binayı boşaltmış ve üniversite tarafından idari işler için kullanılmaya başlanmıştır.  1975'te Bodleian Kütüphanesi'ne devredilmiş ve şu anda kıdemli kütüphane memur kadrosu tarafından ofis ve toplantı mekanı olarak kullanılmaktadır.^[12]

20. Yüzyıl ve Sonrası [değiştir | kaynağı değiştir]

1911'deki  Telif Eserler Kanunu^[13] (bilahare 2003 tarihli Resmi Derleme Kütüphaneleri Kanunu ile ilga edilmiştir) Bodleian'nın Matbaacılar'la yaptığı anlaşmayı devam ettirerek kütüphanenin Birleşik Krallık'ta telif edilen her kitaptan bir nüshanın verilmesi gereken (o tarihteki) altı resmi derleme kütüphanesinden biri olmasını uygun gördü. 

1909 ile 1912 yılları arasında Radcliffe Camera ile Radcliffe Meydanı'nın altına bir yeraltı kitap mahzeni inşa edilmiştir.^[14] 1914'te kütüphanenin koleksiyonlarındaki kitapların sayısı 1 milyonu geçmiştir.^[14] 1920'lerde kütüphane daha geniş bir alana ihtiyaç duymuş ve 1937'de Clarendon Binası'nın karşısına Broad caddesinin kuzeydoğu ucunda Yeni Bodleian binasının yapımına başlanmıştır.  

Yeni Bodleian mimar Sir Giles Gilbert Scott tarafından dizayn edildi. İnşası 1940'ta tamamlandı. Bina ziggurat tarzına yeni bir yaklaşımla dizayn edilmiş olup kitapların 60%'ı zemin katın altında bulunmaktadır.^[15][16] Eski ve Yeni Bodleian binaları Broad caddesi altından geçen bir tünelle birbirine bağlanmakta ve bu tünel bir yürüme yolu, mekanik bir kitap konveyörü ve 2002'de stoklardan kitap talep etmek için elektronik bir sistem getirilene kadar kullanılan basınçlı havayla çalışan Lamson tube sistemine sahiptir.^[17]  Lamson tube sistemi 2009'da tamamen kapatılana kadar Dük  Humfrey Kütüphanesi'nde yazma eser teslimatı isteyen öğrenciler tarafından kullanıldı. Library until it was turned off in July 2009. 2010'da 1940'lardan beri Broad caddesi altından kitapları taşıyan konveyörün 20 Ağustos 2010'da kapatılıp söküleceği duyuruldu.^[18][19] Yeni Bodleian 29 Temmuz 2011'de kapandı.^{[kaynak belirtilmeli]}

Kütüphanelerin Bugünü ve Yarını [değiştir | kaynağı değiştir]

Yeni Bodleian nadir ve kolay zarar görecek eserlerin daha iyi saklama koşulları sağlamak ve öğrencilere ve ziyaretçilere daha iyi imkânlar sunmak için orijinal bina cephesi muhafaza edilerek yeniden inşa edildi. as well as better facilities for readers and visitors.^[20] 21 Mart 2015'te Weston kütüphanesi olarak kitapseverlerin hizmetine açıldı.^[21] Toplu olarak "Oxford Üniversitesi Kütüphane Hizmetleri" şeklinde adlandırılan kütüphaneler grubuna Mart 2010'da "Bodleian Kütüphaneleri" ismi verilerek Bodleian dışındaki üye kütüphanelerin Bodleian markasının parıltısından faydalanması sağlanmış oldu.^[22]

Eserlerin Çoğaltılması ve Muhafazası [değiştir | kaynağı değiştir]

Kütüphane eserlerin çoğaltılması ile ilgili sıkı bir politika izlemektedir. Çok yakın zamana dek kütüphanedeki eserlerin şahsi fotokopisinin çekilmesi çoğaltma ve elden ele geçme sırasında eserin zarar göreceği endişesiyle yasaktı. Bununla beraber, artık 1900'den sonra üretilmiş eserlerin şahsen çoğaltılması serbesttir. 1801 ile 1900 yılları arasına ait belirli bazı eserlerin çoğaltılması hizmeti ise kütüphanecilerin yardımı ve gözetimiyle verilmektedir. Mobil tarayıcı ve dijital fotoğraf makinelerinin 1990 sonrası yayınlarda kullanılması serbesttir. Daha eski eserlerde ise dijital fotoğraf makinelerinin kullanılması özel izinle mümkündür.^[23] 1801 öncesi eserlerin çoğunun dijital taranmış kopyalarını kütüphane okurlara temin edecektir. Kütüphane koleksiyonlarında yer alan hassas eserlerin çoğunun mikrofilm kopyaları mevcut olup ne zaman gerekiyorsa orijinali yerine kullanılmaktadır.  Kütüphanenin Oxford Dijital Kütüphane ile sıkı bağları olup üniversitenin koleksiyonlarında yer alan çoğu nadir ve sıra dışı eser dijital ortama aktarılması sürecindedir. 

Bodleian Hazineleri[değiştir | kaynağı değiştir]

El Yazma Koleksiyonu

• Elias Ashmole tarafından toplanmış olan Ashmole El Yazmaları (Ashmole Bestiary dahil)
• Thomas Carte (1686–1754) tarafından toplanmış olan Carte El YazmalarıFrancis Douce tarafından 1834'te kütüphaneye bağışlanmış olan Douce El Yazmaları
• Başpiskopos William Laud tarafından 1635 ile 1640 yılları arasında kütüphaneye bağışlanmış olan Laud El Yazmaları 
• Şair Percy Bysshe Shelley'nin mektupları

Şahsi El Yazmaları 

• Codex Bodley
• Codex Ebnerianus
• Codex Laudianus
• Codex Laud
• Codex Mendoza
• Codex Tischendorfianus III
• Codex Tischendorfianus IV
• Dört İncil'in tamamını barındıran en eski el yazması olan Bohairic (Kıptice) Huntington MS 17.
• Magna Carta (dört nüsha)
• Roland Destanı.
• Orta Çağ İngilizcesi ile yazılmış olup günümüze ulaşan en uzun ve en önemli elyazması olan Vernon El Yazması (Oxford, Bodleian Kütüphanesi, MS Eng. poet.a.1).^[24][25]

Matbu Eserler

• Gutenberg İncili, ca. 1455, günümüze ulaşan 21 tam nüshadan biri.
• Shakespeare'in First folio, 1623
• Kuzey Amerika'da basılmış olan ilk kitap olan 1640 tarihli Bay Psalm Book'un günümüze ulaşan 11 nüshasından biri ve ABD dışındaki tek nüshası. 

Bodley Kütüphanecileri[değiştir | kaynağı değiştir]

Bodleian Kütüphanesi başkanı "Bodley'nin Kütüphanecisi" olarak bilinir. İlk kütüphanecisi Thomas James, Bodley tarafından 1599'da seçilmiş ve üniversite James'in atamasını 1602'de onaylanmıştı.^[26][27] Bodley kütüphanesinden sorumlu olan kişinin "çalışkanlığıyla ünlü bir talebe, ve sözüne güvenilir, aktif, ağzı sıkı, üniversiteden mezun olmuş, aynı zamanda bir dilbilimci ve evlilik yahut ruhani bir görevin sorumluluğu altında olmamasını" istemişti.^[28] Mamafih James sonradan Bodley'i evlenmesine ve Oxford'daki St Aldate's Kilisesi'nin papazı olmasına izin vermeye ikna edebildi.^[27]

Bodley Kütüphanecisi görevi yapmış olan toplamda 24 kişinin gayret ve sebatı yıllar içinde değişkenlik göstermiştir. Thomas Lockey (1660–1665) esasen bu göreve uygun görülmezken,^[29] John Hudson (1701–1719) "yeteneksiz değilse de ihmalkar" olarak tanımlanmıştır,^[30] ve John Price (1768–1813) çağdaş bir bilim adamı tarafından "görevini mütemadiyen ihmal etmekle" suçlanmıştır.^[31] 2007'den 2013'e kadar görev yapan son kütüphaneci Sarah Thomas, bu göreve getirilen ilk kadın ve aynı zamanda Oxford Üniversitesi Kütüphane Hizmetleri (artık Bodleian Kütüphaneleri olarak anılan)'nin başkanı olarak görev yapan (selefi Reginald Carr'dan sonra) ikinci kütüphanecidir. Bir Amerikalı olan Thomas aynı zamanda Bodleian'ı yöneten ilk yabancı kütüphaneci olma özelliği de taşımaktadır.^[32] Ocak 2014'ten itibaren görevi devralan halefi Richard Ovenden ise Thomas'ın altında görev yapmış olan Yardımcı Kütüphanecidir. 

Popüler Kültürde Bodleian[değiştir | kaynağı değiştir]

Romanlar

Dorothy L. Sayers Gaudy Night romanında Bodleian'ı arka fon olarak kullanmıştır. Michael White'ın Equinox'unda da yer almaktadır.   Bodley kütüphanecilerinden biri olan Christine Greenaway tarafından Colin Dexter'ın Inspector Morse serisinden The Wench is Dead romanında danışmanlığına başvurulan kütüphanelerden biridir. Michael Innes'in Operation Pax (1951) romanının finali geceleyin Radcliffe Meydanındaki 'Mendip cleft' adlı gizli bir oluktan kayılarak ulaşılan hayali bir yeraltı kitap mahzeni versiyonunda geçmektedir.  

Since J. R. R. Tolkien Oxford'da filoloji okuduğu ve daha sonra da hoca olduğu için Jesus Koleji adına Bodleian'da muhafaza edilen Red Book of Hergest'e aşinaydı. Tolkien daha sonra kendi hayali Red Book of Westmarch'ını yaratarak Yüzüklerin Efendisi hikâyesini yazdı. Tolkien el yazmalarının çoğu bugün kütüphanede bulunmaktadır.

Tarihçi ve romancı Deborah Harkness'ın 2011 baskısı A Discovery of Witches romanının ilk kısmının büyük çoğunluğu Bodleian'da özellikle de Selden End'de geçmektedir. Aynı zamanda kütüphanenin Ashmolean elyazmaları (Ashmole 782) romanda ana tema olarak bulunmaktadır. 

Orta Çağ tarihçisi Dominic Selwood'un 2013 baskısı The Sword of Moses adlı şifreli gerilim romanının bir bölümü Dük Humfrey kütüphanesinde geçiyor ve roman kütüphanede bir nüshası bulunan 'The Sword of Moses' olarak bilinen Orta Çağa ait İbranice sihirli bir el yazmasına dayanıyor. 

Film Çekimleri

Kütüphanenin hoş mimarisi buranın çeşitli filmlerde Oxford Üniversitesini veya başka mekanları temsil etmesine neden olarak kütüphaneyi yönetmenlerin favorisi haline getirmiştir. The Golden Compass, Brideshead Revisited (1981 yapımı televizyon dizisi), Another Country (1984), The Madness of King George III (1994) filmlerinin açılış sahnelerinde ve Divinity School'un Hogwarts hastane bölümü ve Dük Humpfrey Kütüphanesinin Hogwarts kütüphanesi olarak yer aldığı ilk iki Harry Potter filminde görünmektedir.^[33] The New World (2005) filminde ise kütüphanenin gösterişli binası İngiliz Kraliyet Sarayı'nın girişi olarak gösterilmektedir. Bodleian aynı zamanda Dedektif Morse'un televizyon uyarlaması Lewis'in bodrum katta bir cinayetin işlendiği "Ve Ayışığı Denizi Öptü" isimli bölümünde de yer aldı. Dedektif Morse'un televizyon uyarlaması Endeavour 'ın "Fugue" adlı bölümünde de bir seri katilin genç Morse'a bıraktığı anagramatik ipucunun cevabı olarak yer aldı.  

Alıntı

Yukarıda geçen kütüphaneye kabul yemininin Latince versiyonundaki ilk kelimeler (Do fidem me nullum librum vel)  1996 yapımı Gulliver'in Maceraları dizisindeki dilbilimcinin şapkasının üzerinde görülebilir .^[5]

İlgili Başlıklar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Convocation House
• Google Books Library Project
• Codex Baroccianus

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]