Birleşmiş Milletler Yönetimindeki Doğu Timor

Doğu Timor
Timor-Leste (Portekizce)
Timor Lorosa'e (Tetum)
Doğu Timor Timor-Leste (Portekizce); Timor Lorosa'e (Tetum)
	Bayrak Arma
	Doğu Timor haritası
Tür	Birleşmiş Milletler himayesi
Başkent	Dili
Yaygın dil(ler)	Tetum; Portekizce; Endonezce; İngilizce
Doğu Timor Özel Temsilcisi
• 1999–2002
• 1999–2002	Sérgio Vieira de Mello
Tarihçe
• Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi; Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinin 1272 sayılı kararı
• Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi; Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinin 1272 sayılı kararı	25 Ekim 1999
• Bağımsızlık	20 Mayıs 2002
Yüzölçümü
	15.007 km2 km2
Nüfus
•
•	947.000
Para birimi	Amerikan Doları ($)
ISO 3166 kodu	TL

Birleşmiş Milletler Yönetimindeki Doğu Timor, Doğu Timor'un bağımsızlık sürecinde Birleşmiş Milletler Doğu Timor Geçici Yönetimi'nin 25 Ekim 1999 ile 20 Mayıs 2002 tarihleri arasındaki yönetimden sorumlu olduğu süreçtir.

Birleşmiş Milletler tarafından bölge koruma altına alınarak resmi olmayan bir protektora devleti kurulmuştur.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

İdari başlangıç[değiştir | kaynağı değiştir]

Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinin 1272 sayılı kararı ile bölgenin Birleşmiş Milletler himayesi altına verilmesi ile Birleşmiş Milletler UNTAET'i kurdu. Birlemiş Milletler bölgede yürütmeyi eline aldı.

İlk Düzenlemeler[değiştir | kaynağı değiştir]

UNTAET ilk icraatlarının başında Ulusal Danışma Konseyi kuruldu.^[1] Konsey Doğu Timorlu siyasetçiler ve topluluk liderlerinin bağımsızlığa geçiş sürecinde Birlemiş Milletler tarafından görevlendirilen Doğu Timor özel temsilcisine tavsiyeler ve politika üzerine tartışılacak ortamlar sunmaktaydı. Konseyin 11 Timorlu üyesi ve 4 uluslararası üyesi vardı.

Konseyin hemen ardından Birleşmiş Milletler bölgede Geçici Adli Hizmet Komisyonu kurdu.^[2]

Geçiş Süreci[değiştir | kaynağı değiştir]

Birleşmiş Milletler bölgeyi bağımsızlığa hazırlama sürecinde Temmuz 2000'de Ulusal Danışma Konseyi'nin üye sayısında artışa giderek 13 adet olan Doğu Timor bölgelerinden birer temsilcinin konseye girişine izin vererek üye sayısını 36'ya çıkarıldı. Ardından organ Ulusal Konsey olarak yeniden adlandırıldı.^[3] konseyin uluslararası üyeleri çıkarılarak tamamen üyeler tamamen Doğu Timorlu oldu. üyeler ana siyasi partilerini ve dini topluluklarını konseyde temsil etme hakları vardı. Ulusal Konsey, yasama organı tarzı bir organ haline geldi ve UNTAET tarafından gelecekte çıkarılacak düzenlemeleri tartışma hakkına sahip oldu.

Birleşmiş Milletler Ağustos 2000'de dört Timorlu üye ve dört uluslararası üyeden oluşan bir yürütme organı olan Geçici Kabine oluşturuldu.^[4]^[5]

Ardından bölgede Birleşmiş Milletler bölgede yargı organı oluşturmak için Başsavcılık ve Savunma Hizmetleri kurdu. Ardından bölge mahkemeleri ve Temyiz Mahkemesi kurarak bölgede yargı ağı oluşturdu. Bu dönemde seçmen kayıt süreci tamamlandı ve Doğu Timor'u 2002'de beklenen devletleştirme ve bağımsızlığa hazırlayacak Kurucu Meclis seçimlerinin hazırlıkları yapıldı.

İkinci Geçiş Süreci[değiştir | kaynağı değiştir]

Kurucu Meclis'te yer alacak 88 üye için 30 Ağustos 2001 parlamento seçimi yapıldı. 55 koltuk sayısı ile Fretilin partisi %57.37 ile meclis çoğunluğunu elde etti. Eylül 2001 tarihinde meclis Bakanlar Kurulunu atadı.^[6]

Kurucu Meclis Mart 2002 tarihinde bağımsızlığa geçiş için ilk olarak anayasa tüzüğünü hazırladı^[7] ve Nisan 2002 tarihinde ise Xanana Gusmão'u bağımsız Doğu Timor'un başkanı olarak başkanlık seçimleri ile yaptı.

Siyaset[değiştir | kaynağı değiştir]

Genel Sekreter Özel Temsilcisi (Geçiş Yöneticisi)[değiştir | kaynağı değiştir]

Birleşmiş Milletler yönetimindeki Doğu Timor'da en yetkili kişi Genel sekreter özel temsilcisidir. Bu Doğu Timor'un bağımsızlığını ilan edene kadar yürütülmüştür.

Siyasi Partiler[değiştir | kaynağı değiştir]

Doğu Timor'da Kurucu Meclis ile beraber partiler oluşmaya veya ortaya çıkmaya başladı dönemin parti listesi aşağıdaki gibidir. Mevcut ideolojiler o döneme aittir.

#			Siyasi pozisyon	İdeoloji
1	Fretilin	Bağımsız Doğu Timor İçin Devrimci Partisi	Merkez sol	Marksizm-Leninizm
2	PD	Demokrat Parti	Merkezcilik	Sosyal liberalizm, Adem-i merkeziyetçilik
3	PSD	Sosyal Demokrat Parti	Merkezcilik	Liberalizm, Sosyal muhafazakârlık
4	ASDT	Timor Sosyal Demokrat Birliği	Merkezcilik	Sosyal demokrasi,^[8] Üçüncü Yol
5	UDT	Timor Demokrat Birliği	Sağcılık	Muhafazakârlık
6	PNT	Timor Milliyetçi Partisi		Otonomizm öğreısı
7	KOTA	Timorlu Kahramanlar Birliği	Sağcılık	Ulusal muhafazakârlık, Kültürel muhafazakârlık
8	PDC	Hıristiyan Demokrat Parti	Merkez sol	Hristiyan sol
9	PPT	Timor Halk Partisi	Sağcılık	Muhafazakârlık

Doğu Timor Başbakanı[değiştir | kaynağı değiştir]

Doğu Timor Kurucu Konseyi tarafından Birleşmiş Milletler yönetimi sırasında seçilen başbakanların listesi aşağıda listelenmiştir.

#	İmza - İsim (Doğum-Ölüm)			Görev süresi	Parti
1			Mari Alkatiri (1949–)	20 Eylül 2001 - 20 Mayıs 2002	Fretilin

Seçimler[değiştir | kaynağı değiştir]

Birleşmiş Milletler yönetimindeki Doğu Timor'da iki seçim yapılmıştır seçimler aşağıda listelenmiştir.

İdari bölümler[değiştir | kaynağı değiştir]

Birleşmiş Milletler himayesinde iken Doğu Timor 3 ayrı bölüme bölmüştü.^[9] Daha sonra Doğu Timor için reformlara giden Birleşmiş Milletler bölgeyi 13 idari bölüme ayırmıştır. Bu bölgeler Lautem, Baucau, Viqueque, Manatuto, Dili, Aileu, Manufahi, Liquiçá, Ermera, Ainaro, Bobonaro, Cova Lima, Oecusse'dir.

Her bölgeye, siyasi partiler, Katolik Kilisesi, kadın ve gençlik gruplarının temsil edildiği Bölge Danışma Konseyi tarafından desteklenen, UNTAET tarafından atanan bir Bölge Yöneticisi başkanlık ediyordu.^[10]

Güvenlik[değiştir | kaynağı değiştir]

Birleşmiş Milletlerin Doğu Timor'u himayesi altına almasının ardından Şubat 2000'de UNTAET Barış Koruma Gücü (PKF) güvenlikten sorumlu oldu. Silahlı Kuvvetler olarak Eylül 2000'de onaylanan Doğu Timor Savunma Gücü, Doğu Timor'un bağımsızlık yanlısı gerilla hareketi FALINTIL ordusundan da üyeler alarak Şubat 2001'de kuruldu.

Doğu Timor'da özel bir polis teşkilatı kurulmadan önce Birleşmiş Milletler Polisi bölgede geçici olarak hizmet vermeye başladı ardından Nisan 2000'de UNTAET tarafından yerel bir Polis Teşkilatı için eğitimler başlatıldı.^[11] Ağustos 2021'de Doğu Timor Ulusal Polis teşkilatı kuruldu. Dili, Becora ve Gleno'da hapishaneler kuruldu. insan hakları ihlallerini araştırmak için bir Ciddi Suçlar Birimi ve Olay Yeri Müfrezesi bölümleri kuruldu.

Kültür[değiştir | kaynağı değiştir]

Medya ve İletişim[değiştir | kaynağı değiştir]

Birleşmiş Milletler yönetimindeki Doğu Timor'da kamu bilgilendirme için UNTAET tarafından UNTAET kamuyu bilgilendirme kuruldu. Hizmet FM radyosu olarak "Radio UNTAET" olarak hizmet verdi. Ayrıca iki haftada bir İngilizce, Portekizce, Tetum ve Endonezce olarak yayınlanan "Tais Timor" haber programı hizmeti verdi.^[12]

Birleşmiş Milletler tarafından bölgede Nisan 2000'de Dili, Baucau ve Comoro Havalimanı'nda postaneler kuruldu bununla beraber Doğu Timor Posta Servisi kurdu. Timor Lorosae/UNTAET yazan iki posta pulu ilk olarak 29 Nisan 2000'de yurt içi postalar için kırmızı, uluslararası postalar için mavi olmak üzere basıldı.

Spor[değiştir | kaynağı değiştir]

Birleşmiş Milletler yönetimi sırasında Doğu Timor için Doğu Timor Olimpiyat Komitesi kuruldu. Uluslararası Olimpiyat Komitesi Yönetim Kurulu Doğu Timor'a tam tanınma hakkı verdi.

Doğu Timor'a 2000 Sidney Oyunları'na Olimpiyat bayrağı altında "Bağımsız Olimpiyat Sporcuları" olarak katılmasına izin verildi.^[13] Sembolik bir takım ile ilk kez Birleşmiş Milletler yönetimi sırasında olimpiyatlara katılma hakkı kazandı.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "UNTAET/REG/1992/2". peacekeeping.un.org. 1 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2023.
^ "UNTAET/REG/2000/24" (PDF). peacekeeping.un.org. 1 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2023.
^ "UNTAET/REG/2000/24" (PDF). peacekeeping.un.org. 1 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2023.
^ ""UNTAET – Doğu Timor'da Geçiş Hükümeti Kabinesinin Kurulmasına İlişkin 2000/23 Sayılı Yönetmelik"" (PDF). peacekeeping.un.org. 1 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2023.
^ "newsletter12E.pdf" (PDF). 1 Eylül 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
^ "2001-28.pdf" (PDF). 1 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
^ ""Doğu Timor'da Anayasa Yapım Sürecine Genel Bakış"" (PDF). 17 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
^ McWilliam, Andrew; Bexley, Angie (Mart 2008). "Performing Politics: The 2007 Parliamentary Elections in Timor Leste". The Asia Pacific Journal of Anthropology (İngilizce). 9 (1): 66-82. doi:10.1080/14442210701656029. ISSN 1444-2213. 4 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2023.
^ "unmiset.org/legal/RDTL-Law/RDTL-Minist-Orders/Decree-Order-2003-6.pdf" (PDF). 10 Ocak 2005 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2023.
^ "newsletter5E.pdf" (PDF). peacekeeping.un.org. 1 Eylül 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2023.
^ "newsletter5E.pdf" (PDF). 1 Eylül 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
^ "Tais Timor - Newspaper". web.archive.org. Erişim tarihi: 4 Eylül 2023.
^ "Summer Olympics 2000 East Timor's tiny team gets warm welcome". static.espn.go.com. 15 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2023.

Dış Bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

[1] "UNTAET/REG/1992/2". peacekeeping.un.org. 1 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2023.

[2] "UNTAET/REG/2000/24" (PDF). peacekeeping.un.org. 1 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2023.

[3] "UNTAET/REG/2000/24" (PDF). peacekeeping.un.org. 1 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2023.

[4] ""UNTAET – Doğu Timor'da Geçiş Hükümeti Kabinesinin Kurulmasına İlişkin 2000/23 Sayılı Yönetmelik"" (PDF). peacekeeping.un.org. 1 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2023.

[5] "newsletter12E.pdf" (PDF). 1 Eylül 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.

[6] "2001-28.pdf" (PDF). 1 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.

[7] ""Doğu Timor'da Anayasa Yapım Sürecine Genel Bakış"" (PDF). 17 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.

[8] McWilliam, Andrew; Bexley, Angie (Mart 2008). "Performing Politics: The 2007 Parliamentary Elections in Timor Leste". The Asia Pacific Journal of Anthropology (İngilizce). 9 (1): 66-82. doi:10.1080/14442210701656029. ISSN 1444-2213. 4 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2023.

[9] "unmiset.org/legal/RDTL-Law/RDTL-Minist-Orders/Decree-Order-2003-6.pdf" (PDF). 10 Ocak 2005 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2023.

[10] "newsletter5E.pdf" (PDF). peacekeeping.un.org. 1 Eylül 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2023.

[11] "newsletter5E.pdf" (PDF). 1 Eylül 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.

[12] "Tais Timor - Newspaper". web.archive.org. Erişim tarihi: 4 Eylül 2023.

[13] "Summer Olympics 2000 East Timor's tiny team gets warm welcome". static.espn.go.com. 15 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2023.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

g t d Birleşmiş Milletler yönetimindeki bölgeler
Günümüz	Yeşil Hat (UNFICYP 1974–Günümüz) UNDOF Bölgesi (1974–Günümüz) Kosova (UNMIK 1999-Günümüz)
Geçmiş	Birleşmiş Milletler Geçici Yürütme Makamı (1962–1963) UNTAC (1992–1993) UNTAES (1996–1998) Doğu Timor (UNTAET 1999-2002)
Gelecek (önerilen)	Kudüs

Birleşmiş Milletler Yönetimindeki Doğu Timor nedir?, Birleşmiş Milletler Yönetimindeki Doğu Timor anlamı nedir?, Birleşmiş Milletler Yönetimindeki Doğu Timor ne demektir?