Bu maddede kaynak listesi bulunmasına karşın metin içi kaynakların yetersizliği nedeniyle bazı bilgilerin hangi kaynaktan alındığı belirsizdir. Lütfen kaynakları uygun biçimde metin içine yerleştirerek maddenin geliştirilmesine yardımcı olun. (Haziran 2020) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin)

Betelgeuse (α Ori)

Avcı Takımyıldızı içindeki Betelgeuse sol tarafta pembe okla gösterilmiştir.
Gözlem verisi Dönem J2000.0      Ekinoks J2000.0
Takımyıldız	Avcı
Sağ açıklık (α)	05sa 55d 10,3053s[1]
Dik açıklık (δ)	+07° 24′ 25,426″[1]
Görünür büyüklük (V)	0,42 (0,3 - 1,2)[1][2]
Sınıflandırma
Tayfsal sınıf	M2Iab[1]
U−B renk ölçeği	2,06[3]
B−V renk ölçeği	1,85[3]
Değişen yıldız tipi	SR c (yarı-düzenli)[1]
Astrometri
Dikey hız (${\displaystyle v_{r}}$)	+21,91[1] km/s
Özdevinim (μ)	RA: 24,95 ± 0,08[4] mys/y Dec.: 9,56 ± 0,15[4] mys/y
Iraklık açısı (π)	5,07[4] mys
Uzaklık	643 ± 146[4] Iy (197 ± 45[4] pc)
Mutlak büyüklük (V)	−6,02[5]
Özellikler
Kütle (m)	7,7 – 20[6] M☉
Yarıçap (r)	950 – 1200[6] R☉
Aydınlatma gücü	120.000 ± 30.000[6][7] L⊙
Yüzey kütle çekimi (log g)	-0,5[8] cgs
Sıcaklık	3.140 – 3.641[6][9][10] K
Metallik [Fe/H]	0,05[11]
Dönüş hızı (${\displaystyle v_{\mathrm {e} }\cdot \sin i}$)	5 km/sn[10] km/s
Yaş	~7.3 × 106[5][12]
Katalog belirtmeleri
Betelgeuse • α Ori • 58 Ori • HR 2061 • BD +7° 1055 • HD 39801 • FK5 224 • HIP 27989 • SAO 113271 • GC 7451 • CCDM J05552+0724AP • AAVSO 0549+07

Betelgeuse (Beteljöz, Betelgeux, Betelgeuze, Beteigeux, Al Mankib, İkizlerevi), Avcı Takımyıldızı'nda yer alan kırmızı dev yıldızdır.

Samanyolu'nda yer alan Betelgeuse, mavi dev Rigel'den (Beta Orionis) sonra Avcı Takımyıldızı'nın en parlak ikinci yıldızıdır. Takımyıldızın ortasında ise avcı Avcı kuşağı'nı oluşturan üç parlak mavi yıldız (Alnitak, Alnilam ve Mintaka) yer alır.

Betelgeuse adı, Arapça "el-cevze'nin eli" anlamına gelen "yad ül-cevze"dan bozmadır. El-Cevze, eski Arap mitolojisinde "gizemli kadın"dır. Batılılar için ise Betelgeuse, Helen mitolojisindeki avcı Orion'un yukarı uzanan sağ kolunun omuz başında yer almaktadır.

Betelgeuse, gökyüzünün en parlak iki kırmızı devinden biridir. Öteki Antares'tir. Ayrıca, görülebilecek en büyük yıldızlardan da biridir; öyle ki, Betelgeuse büyüklüğünde bir yıldıza kolay rastlanmamaktadır. Büyüklüğü birinci dereceden (genelde 0,50) olan Betelgeuse, gökyüzünün genellikle en parlak 11. yıldızıdır. Sıcaklığı ortalama 3.600 Kelvin derece olan kırmızı dev yıldızın ışıması yarı-düzenli olduğundan, büyüklüğü periyodik olarak 0,2 ile 1,5 arasında değişir.

Yıldızın Dünya'dan uzaklığının 400 ile 700 ışık yılı arasında olduğu tahmin edilir. Çapının yaklaşık 2,8 astronomik birim (AU) olduğu, yani Güneş'in çapının 600 katı olduğu hesaplanmıştır. (Bir astronomik birim Güneş'in merkeziyle Dünya'nın merkezi arasındaki uzaklık olan 149,6 milyon km.'dir.) Betelgeuse o kadar büyüktür ki, Güneş'in yerine konulacak olsaydı, yıldızın dış atmosferi Güneş Sistemi'nin beşinci gezegeni olan Jüpiter'in yörüngesini içine alırdı. Merkür, Venüs, Dünya ve Mars ise yıldızın içinde kalırlardı.

Kural olarak, bir yıldızın çapı Güneş'in çapının 100 katından fazla ise, dev yıldız sayılmaktadır. Kırmızı dev yıldızlar, kendilerine kırmızı rengi veren ve yüksek parlaklığı sağlayan yüzey sıcaklıklarının düşük oluşundan (genellikle Güneş'in yüzey sıcaklığının yarısı kadar) anlaşılmaktadır. Kırmızı devler, büyüklüklerine oranla son derece hafiftirler. Örneğin Betelgeuse'ün kütlesi Güneşin kütlesinin yalnızca 15 katıdır. Bir başka deyişle, Betelgeuse'ün yoğunluğu Güneş'in yoğunluğundan çok daha azdır.

Yıldızın kütlesi ilk olarak 1920'de, Kaliforniya'daki Mount Wilson Gözlemevi'nde çalışan Francis Gladheim Pease ve Albert A. Michelson adlı gök bilimciler tarafından hesaplanmıştır. Bu, bir yıldızın kütlesinin hesaplandığı ilk başarılı çalışmadır. Ayrıca, Güneş'ten sonra yüzeyinin fotoğrafı çekilen ilk yıldız da Betelgeuse'dür. Bunu, Arizona Tucson'daki Kitt Peak Ulusal Gözlemevi'nde çalışan gök bilimciler bir radyo teleskobu yardımıyla gerçekleştirmişlerdir.

Büyüklüğü, sıcaklığı ve kızılötesi ışıması göz önüne alındığında Betelgeuse, Güneş'ten 60.000 kat daha parlak bir yıldızdır, yani 60.000 kat daha fazla ışıdığı söylenebilir. Betelgeuse, maddesini güçlü bir rüzgarla (bkz. güneş rüzgarı) dışarı püskürttüğünden, tozdan dev bir kabukla çevrelenmiştir. Yıldızı kuşatan bu dış atmosfer ve yıldızın tıpkı bir yürek gibi atması, yüzeyinin kesin yerinin ve gerçekte ne kadar büyük olduğunun belirlenmesini güçleştirmektedir. Betelgeuse'ün parlaklığı 40.000 ile 100.000 Güneş arasında değiştiğinden, bizden uzaklığı da kesin olarak belirlenememiştir.

Gerçek değerler ne olursa olsun, Betelgeuse hidrojen yakıtını tüketmek üzere olan ileri derecede evrimleşmiş bir yıldızdır. Bu nedenle, çekirdeği büzülerek yoğunlaşmış, dış kısımları ise kabarmıştır. Yıldızın gerçek durumu üzerine fazla bilgi olmasa da, çekirdeğindeki helyumu karbon ve oksijene dönüştürdüğü tahmin edilmektedir. Kuramsal olarak, yıldızın başlangıçtaki olağanüstü kütlesi, şuanda Güneş'in 12 ile 17 katı arasındaki bir değere düşmüştür; bu da, çekirdeğindeki elementlerin neon, magnezyum, sodyum, silikon ve sonuçta demire dönüştüğü anlamına gelmektedir.

Yıldızın geleceği[değiştir | kaynağı değiştir]

Betelgeuse yakıtını tamamen tükettiğinde kendi üzerine çökecek, ardından bir süpernova olarak patlayarak muhtemelen son derece küçük ve yoğun bir nötron yıldızına dönüşecektir.

Betelgeuse patladığında, Dünya'dan dolunay kadar parlak olması ve gündüzleri de gökyüzünde rahatlıkla görülebileceği, geceleri ise nesnelere gölge verebilecek kadar parlak olması beklenmektedir.

Aralık 2019'da Betelgeuse yıldızı belirgin şekilde sönükleşmekteydi. Astronomlar süpernovaya dönüşmek üzere olduğunu düşünmektedirler.^[13] Yani bu yıldız patlamak üzere ancak ne zaman patlayacağı konusunda kimse emin değildir.^[14] 2019 karartması, daha erken patlayabileceğini önerdi.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

• "Stars and Star of the Week", Prof. Jim Kaler
• "Uzay Bilgisi", William J. Weiser
• Microsoft Encarta96 Encyclopedia
• Software Toolworks Encyclopedia