Avrupa saksağanı
Korunma durumu
Asgari endişe altında (IUCN 2.3)
Biyolojik sınıflandırma
lem: Animalia Şube: Chordata Sınıf: Aves Takım: Passeriformes (Ötücü kuşlar) Familya: Corvidae (Kargagiller) Cins: Pica Tür: P. pica
İkili adlandırma
Pica pica Linnaeus, 1758

Avrupa saksağanı (Pica pica), kargagiller (Corvidae) familyasından tarlalar, orman kenarları, parklar ve banliyölerde yaygın görülen bir kuş türü. Avrupa'da boydan boya, daha çok Asya'da ve Kuzeybatı Afrika'da üreyen yerleşik bir kuştur.

Özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Kuyruğu uzun ve sivri, tüyleri ise göz alıcı derecede siyah ve beyazdır. Başı, sırtı ve göğsü mat siyah; omuzları ve alt tarafı beyazdır. Kanatları parlak çelik mavisidir; ancak kanatlarını açtığında uçlarının oldukça beyaz olduğu görülür. Kıçı ve kuyruk sokumu siyah, kuyruğu parlak yeşil ve mordur. Güçlü, hızlı ve düzgün kanat çırpışları ile uçuşu süratlidir. Sesi kuvvetlidir ve "çak çak çak çak" diye çıkar.^[1] Ömrünün 30 ilâ 38 yıl^[2] olduğu düşünülür. Zeki bir kuş türüdür.

Yaşam Şekli[değiştir | kaynağı değiştir]

Bir saksağanın doğumundan ölümüne kadar geçen süre çok karmaşık ve uzundur.^[3] Yapılan araştırmalarda yavru saksağanların ayaklarına bilezik takılmış ve sonuca göre ilk yıllarda saksağanların hayatta kalma olasılığı %22, ilk yılı atlatanların hayatta kalma olasılığı ise %69'dur, hayatta kalmak için 3.7 yıl kazanmıştır. Kayıtlara geçmiş en uzun saksağan ömrü 21 yıl 8 ay'dır.^[4] Saksağanlarda ortalama yuva yapma mevsimi şubat ayının son haftasında veya mart ayının ilk haftasında başlar. Yuvanın dış iskeleti en az kalem kalınlığındaki dallardan; yuvanın iç kısmı ise kuru ot, pamuk, tüy gibi yumuşak malzemelerden oluşur. Son olarak da yuvanın daha sağlam olması ve dalları birbirine yapıştırmak içinde çamur ile yuvalarını sıvarlar. Tokyo'daki Büyük-Gagalı kargaların (Corvus macrorhynchos) yuva yapmak için kıyafet askılıkları çaldıkları ve yuvanın yumuşak malzemesi olarak da bizonların sırtına konup tüylerini yolup kaçtıkları görülmüştür. Avrupa Saksağanı'nda yuva yapımı 30-40 gün sürer. Yuvayı yaptıktan 1 haftaya yakın süre sonra yuvada 4-6 adet yumurta vardır. En az 3, en fazla 10 yumurta olduğu kaydedilmiştir. Kuluçka süresi 21-22 gündür. Dişi kuş günde 1 kere yumurtlar böylelikle yumurtadan çıkan civciv bir öncekine göre hep 1 gün daha küçüktür. Tek eşlidirler;^[5][6] ölene kadar aynı eşle yaşarlar, yavrulama döneminde dişi daha çok yuvada zaman geçirir ve erkek dişiyi besler. Yavrular yumurtadan çıktıktan 7-8 gün sonra gözleri açılır ve görünür şekilde tüyleri vardır; yumurtadan çıktıktan 3-3,5 hafta sonra yuvanın olduğu ağaçta 2 hafta yaşarlar, çok fazla dallara çıkıp uçma antrenmanı yaparlar ve sonrasında ebeveynleri gibi uçma özelliğine sahip olurlar ama uzun mesafe uçamazlar bu şekilde de yerde ve ağaçta 1 hafta geçirirler sürenin sonunda 6-7 haftalığa yakın olurlar ve kendini kurtaracak kadar uçabilirler. Yetişkin olmayan yavru saksağanların kuyruk tüyleri daha kısadır. Tüyleri yetişkinlere nazaran daha az parlaktır, gagasının kenarında ten renginde yumuşak bir doku vardır, ağzının içi kırmızıdır ve gözleri maviye yakındır, büyüdükçe göz rengi koyu kahverengi olur, gagasındaki yumuşak doku yok olur ve ağzının içinin bir kısmı (gaga altı), siyaha döner. 2 aylık olduklarında ebeveynleri ağızdan beslemeyi bırakır ve artık kendileri yemek bulup yemeye başlar ailesiyle birlikte yemek bulup yer. Bu şekilde cinsel olgunluğa ulaşana kadar (3-4)^[7] yıl ebeveynleriyle yaşar. Kargalarda; fiziksel,karakter ve zeka gelişimi 1 yılda tamamlanır ama üremeye hazır oldukları yaşa çok çok sonra ulaşırlar. Cinsel olgunluğa ulaştıktan sonra kalıcı olarak ebeveynlerinden, sürüsünden ayrılırlar ve kendi sürüsünü kurar, eş edinir ve yuva yapar. Bu sayede döngü tamamlanmış olur.

Kültürde saksağan[değiştir | kaynağı değiştir]

Saksağanın Avrupa kültüründe onu çok yönlü hurafelerle çevreleyen ortaklığı vardır. Genellikle konuşulan, kuşun mutsuzluk ve probleme ortaklığıdır. Bu belki de onun çok iyi bilinen huysuzluğu kadar, kaba sesi ve parlak objeleri çalma eğilimindendir. Konuyla uzaktan yakından ilgisi olmayan söylemi tanımlamak için Türkçede "Dam üstünde saksağan, vur beline kazmayı!" deyimi kullanılır.^[8]

Folklor[değiştir | kaynağı değiştir]

• İsveç'te, kuşun büyücülük ile bağlantılı olacağı kabul edilir.
• İngiliz adalarında, Devonshire'de saksağanlar kötü talih ile ilişkilendirilir,
• İskoçya'da, bir saksağan, evin penceresinin yanında ise ölümden haber verir.
• Alman folklorunda saksağan aynı zamanda bir hırsız olarak görülür.
• Çin kültüründe, saksağan en popüler kuşlardan biridir. İyi haber ve talihin habercisi olarak görülür. Gerçekte, onun Çincedeki isminin anlamı sevinç kuşudur.

Saksağan şiiri[değiştir | kaynağı değiştir]

Büyük Britanya ve İrlanda'da yaygın geleneksel şiir belgeleri mitlerde (ciddi şekilde inanıldığı açık değildir) saksağanların geleceği tahmin ettiği görülür. Bu ne kadar görüldüğüne bağlıdır. Şiir üzerine pek çok bölgesel varyasyonlar vardır. Bunun anlamı kesin ve açık bir varyasyon vermek imkânsızdır.

Carpe Jugulum'da Terry Pratchett'e göre saksağan hakkında pek çok şiir vardır. Fakat bunların hiçbiri çok güvenilir değildir. Çünkü onlar saksağanları bilen toplum değildir.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• BirdLife International (2004). Pica pica. Tehlike altında olan türlerin 2006 IUCN Kırmızı Listesisi. IUCN 2006. 12 May 2006 tarihinde alınmıştır.
• European Magpie videos8 Aralık 2012 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi