Arpitanca

Arpitanca
Arpitanca
patouès, arpetan
Bölge	Aosta Vadisi, Piyemonte, Foggia, Franche-Comté, Savoie, Bresse, Bugey, Dombes, Beaujolais, Dauphiné Forez, Suisse romande
Konuşan sayısı	60,000 (2007)
Dil ailesi	Hint-Avrupa İtalik diller Latin dilleri Batı Romen dilleri Gallo-Romen dilleri Arpitanca; ; ; ; ;
Yazı sistemi	Latin alfabesi
Dil kodları
ISO 639-3	frp
	Arpitanca'nın konuşulduğu yerler.

Arpitanca (İtalyanca: francoprovenzale, arpitano, patoa; Fransızca: francoprovençal, arpitan, patois), Franko-Provensal dilinin en önemli lehçesidir. Yaklaşık 115,000 kişi tarafından konuşulmaktadır. Aosta bölgesinde resmi olarak kullanılır. 18 tane lehçeye sahip zengin bir dildir. En önemli lehçeleri Savoyard, Dauphinois, Lyonnais, Neuchâtelois, Genevois, Valdôtain'dır.

Dil hakkında[değiştir | kaynağı değiştir]

Dil, Fransa'nın İsviçre'nin ve İtalya'nın kesiştiği Alpler yöresinde konuşulmaktadır. Yöredeki yerleşik halk, dili yeni nesillere anadili olarak öğretmediğinden ve konuşan halkın giderek azalmasından dolayı, dil, nesli tükenme eşiğine gelmiştir. Dil bu nedenle 1995'te UNESCO tarafından koruma altına alınmıştır. Günümüzde anadili Arpitanca olan halkın büyük çoğunluğu Kuzey İtalya'da yaşamaktadır. Alpler'in bölgeyi dışa kapatmasının bir sonucu olarak, dil tarihin hiçbir döneminde Fransızca, Oksitanca, İtalyanca gibi komşu diller kadar yayılamamıştır.

Sözcüklerin Karşılaştırılması[değiştir | kaynağı değiştir]

Latince	Arpitanca	Fransızca	Oksitanca	İtalyanca	İngilizce	Türkçe
clavis	clâ	clef / clé	clau	chiave	key	anahtar
cantare	chantar	chanter	cantar / chantar	cantare	to sing	şarkı söylemek
capra	cabra / chèvra	chèvre	cabra / chabra	capra	goat	keçi
caseus (formaticus)	tôma / fromâjo	fromage	formatge	formaggio	cheese	peynir
dies Martis	demârs / demonre	mardi	dimars	martedì	Tuesday	Salı
ecclesia	églésé	église	glèisa	chiesa	church	kilise
fratrem germanum	frâre	frère	fraire	fratello	brother	erkek kardeş
hospitalis	hèpetâl	hôpital	espital / espitau	ospedale	hospital	hastane
lingua	lenga	langue	lenga / lengua	lingua	language	dil
manum sinistram	man gôcho	main gauche	man esquèrra / man senèstra	mano sinistra	left hand	sol el
nihil	ren	rien	ren / res	niente / nulla	nothing	hiçbir şey
nox, noctis	nuet	nuit	nuèch / nuèit	notte	night	gece
pacare	payér	payer	pagar / paiar	pagare	to pay	ödemek
sudor	suar	sueur	susar / suar	sudore	sweat	terlemek
vita	via	vie	vida	vita	life	hayat

Arpitanca edebiyatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Arpitanca, dışa her ne kadar kapalı bir dil olsa da, kimi önemli şair ve yazarların yetişmesinde önayak olmuştur. Bernardin Uchard (1575–1624), Bresse'de doğan ünlü bir yazar ve oyun yazarıdır. Aynı şekilde Henri Perrin, Lyon doğumlu ünlü bir mizah yazarıdır. Jean Millet (1600?–1675), tanınmış bir yazar, şair ve komedi yazarıdır. Jacques Brossard de Montaney (1638–1702), Bresse doğumlu bir komedi yazarıdır; Jean Chapelon (1647–1694), Saint-Étienne doğumlu, ilahi ve deneme yazmış bir rahiptir. Aynı şekilde François Blanc dit la Goutte (1690–1742), "Grenoblo maléirou" adlı "1733 Gronoble seli" temalı şiirin şairidir.

19. yüzyılda da kendini belli eden Arpitanca edebiyatında, Guillaume Roquille (1804–1860), Joseph Béard (1805–1872) ve Louis Bornet (1818–1880) gibi şairlerin yanı sıra; Clair Tisseur (1827-1896), gibi ünlü bir yazar da yer almaktadır.

Aşağıda 1603 yılında yazılmış, şairi bilinmeyen bir Arpitanca şiir yer almaktadır:

Cé qu'è lainô, le Maitre dé bataille,

Que se moqué et se ri dé canaille;

A bin fai vi, pè on desande nai,

Qu'il étivé patron dé Genevoi.

I son vegnu le doze de dessanbro

Pè onna nai asse naire que d'ancro;

Y étivé l'an mil si san et dou,

Qu'i veniron parla ou pou troi tou.

Pè onna nai qu'étive la pe naire

I veniron; y n'étai pas pè bairè;

Y étivé pè pilli nou maison,

Et no tüa sans aucuna raison.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2014.

[1] "Arşivlenmiş kopya". 26 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2014.

[1]

Arpitanca nedir?, Arpitanca anlamı nedir?, Arpitanca ne demektir?