Antropoloji
dizisinin bir parçası
Anahatlar Tarihçe
Türler Arkeoloji Biyolojik Dilbilim Kültürel Sosyal
Arkeolojik Adli Biyoarkeoloji Çevresel Deneysel Denizcilik Etnoarkeoloji Feminist Havacılık Hava Paleoetnobotanik Savaş Zooarkeoloji
Biyolojik Adli Antrozooloji Beslenme Biyokültürel Evrimsel Moleküler Nöroantropoloji Paleoantropoloji Primatoloji
Sosyal-kültürel Akrabalık Bilişsel Çevresel Dijital Din Ekolojik Ekonomik Ekonomik Politika Etnomüzeoloji Etnotarih Feminist Gelişim Yemek Görsel Kamu Kentsel Medya Psikolojik Sanat Sembolik Siborg Siyasal Tıbbi Uygulamalı Yasal
Dilbilimsel Antropolojik EtnolinguistiK EtnopoetiK Göstergebilimsel Tanımlayıcı Toplumdilbilim Tarihsel
Listeler Milletlerine göre antropologlar Antropoloji kuruluşları Antropoloji dergileri Bibliyografyası Zaman çizelgesi
g t d

Antropoloji ya da insan bilimi, geçmiş ve günümüz topluluklarında yaşayan insanların çeşitli yönlerini inceleyen bilim dalı.^[1][2][3] İnsanın kültürel ve fiziki yapısını araştıran antropoloji, insanlık tarihinin en eski dönemlerinin aydınlatılmasına yardımcı olur. Bu bilim, insanı kültürel, toplumsal ve biyolojik çeşitliliği içinde anlamaya; insanlığın başlangıcından beri toplulukların çeşitli koşullara nasıl uyarlandığını, bu uyarlanma biçimlerinin nasıl gelişip değiştiğini, çeşitli küresel olayların nasıl dönüştüğünü görmeye ve göstermeye çalışır.

İki anlamda holistiktir (bütünsel ve inanılır), tüm zamanlarda yaşamış olan veya yaşayan tüm insanlara ilişkindir ve insanlığın tüm boyutlarını kapsar. Prensipte, tüm toplulukların tüm kurumlarıyla ilgilenir. Antropoloji özellikle kültürel görelilik, bağlamın derinlemesine incelenmesi ve kültürler-arası karşılaştırmalara verdiği önem ile diğer sosyal disiplinlerden ayrılır. Antropoloji yöntem^[4] bilimsel açıdan çok zengindir ve hem nitel metotları hem de nicel metotları kullanır. Antropoloji disiplinin tarihinde etnografiler önemli bir yer tutmuş ve bir anlamda odağı oluşturmuştur. Bununla birlikte özellikle 20. yüzyıl'da etnografik çalışmaların ve etnografik ilgi odaklarının farklı antropoloji alt dallarında farklı eğilimler gösterdiği görülebilir. Örneğin tıbbî antropoloji’de 20. yüzyılın ortalarında çalışma odaklarında küçük topluluklardan, modern Batı toplumlarına doğru bir kayış olmuştur.

Tarihi ve kurumsal bağlam[değiştir | kaynağı değiştir]

Eric Wolf antropolojiyi “beşerî (insanî) bilimlerin en bilimseli, ve bilimlerin en insanîsi” olarak tanımlamıştır. Çağdaş antropologlar bazı ünlü düşünürleri önderleri olarak ileri sürmüşlerdir ve disiplinin çeşitli kaynakları ortaya atılmıştır; örneğin Claude Lévi-Strauss, Montaigne ve Rousseau’nun önemli etkenlerden olduğunu iddia etmiştir. Antropoloji, Avrupalıların sistematik bir şekilde insan davranışını incelemeye teşebbüs ettikleri Aydınlanma Çağı’nın bir sonucu ve uzantısı olarak da anlaşılabilir. Hukuk, tarih, filoloji ve sosyoloji gibi gelenekler bu bilimlerin modern görüşlerini daha yakın bir şekilde yansıtan hallere doğru evrim, antropolojinin de içinde yer aldığı sosyal bilimlerin gelişimi gerçekleşmiştir. Aynı zamanda, Aydınlanma’ya karşı romantik bir tepki olarak ortaya çıkan Johann Gottfried Herder ve daha sonraları Wilhelm Dilthey gibi düşünürlerin çalışmaları “kültür kavramı”nın temelini oluşturmuştur ki bu kavram antropoloji disiplininin temelini oluşturur denilebilir.

İnsanın, yeryüzünün herhangi bir yerinde yaşayabilme özgürlüğüne sahip olması onun fizik yapısını, davranışını ve kültürünü köklü bir biçimde etkilemiştir. Böylece, tamamen tek bir türe ait olmasına karşın bugünün insanları hayvanların diğer pek çok türünden daha farklı bir fiziki yapıya sahiptirler. Aynı şekilde, insanın kültürleri ve dilleri geniş bir çevrede ele alındığında her yerde benzer olup, doğadaki ve fizikî çevredeki farklılıklar, diğer gruplarla temasa geçme, her bir insan grubuna özgü tarihsel olaylar, sürekli olarak şaşırtıcı kültürel ve dilsel farklılıklara neden olurlar.^[5]

Kurumsal olarak, antropoloji 17, 18, 19. ve 20. yüzyıldaki Avrupa kolonizasyonu sırasında doğal tarihin (natural history, zaman zaman doğa tarihi) gelişmesiyle ortaya çıkmış, gelişmiştir. Bu zamanlardaki genelde "ilkel insanların" incelenmesi olarak görülen alanla karakterize olmuş ilk etnografik çalışmalar ortaya çıkmıştır. Bu dönemlerde ortaya çıkan bazı ünlü etnografik çalışmaların kökeni de kolonyal yönetimin isteğine dayanır; örneğin Edward Evan Evans-Pritchard’ın Azandi halkına dair çalışması gibi. Geç 18. yüzyılda, Aydınlanma düşüncesi insan topluluklarını ampirik olarak gözlemlenebilecek belirli prensiplere göre hareket eden doğal bir fenomen olarak betimlemişti^[1]. Bazı açılardan, Avrupa kolonilerindeki dil, kültür, fizyoloji, teknoloji, gelenek ve inançların araştırılması ve incelenmesi bu yerlerdeki fauna ve floranın araştırılması ve incelenmesinden farklı değildi. Bununla birlikte kültürel uygulama, özellikle son dönemlerde, büyük değişikliğe uğramıştır ve bugün antropolojinin kolonyal dönemin ve Avrupa’nın bu dönemdeki düşüncesi ve uygulamalarının bir uzantısı olarak tanımlanması veya görülmesi doğru değildir.

Antropoloji hızlı bir şekilde doğal tarihten ayrılarak ayrı bir disiplin olma yolunda gelişti ve 19. yüzyılın sonlarına doğru modern şekline büyük oranda yaklaştı. 1935’te örneğin, T. K. Penniman disiplinin tarihini konu alan “A Hundred Years of Anthropology” yani “Antropoloji’nin Bir Yüzyılı” isimli eseri kaleme almıştır.^[6] Erken dönem antropolojide, ünilinealizm yani tüm toplulukların, tek bir evrimsel süreçten en ilkelden en gelişmişe geçtiğini öne süren fikir hakimdi. Buradan hareketle Avrupaî olmayan topluluklar bu evrimsel süreç içerisinde "yaşayan fosiller" olarak görülüyordu ve Avrupa’nın geçmişini anlamak için incelenebilecekleri fikri yaygındı. Çeşitli toplulukların göçleri büyük oranda doğru bir şekilde ortaya çıkarılmıştır; Paul Rivet’in ilk kez Büyük Okyanus’taki Polenezya göçlerini doğru bir şekilde saptaması gibi. Son olarak ırk kavramı ve ilgili kavramlar, insan türü içindeki biyolojik çeşitliliğin doğasını anlamak için, antropometri gibi çeşitli araçlar ve uygulamalar ile birlikte geliştirilmiştir. Bununla birlikte daha sonra ırk ve ilgili kavramlar bilimsel ırkçılık olarak anılacak şekilde farklı ve daha ideolojik bir bazda kullanılmışlardır. Bugün ırk kavramı ve ilgili çeşitli kavramlar antropoloji içerisinde geçerliliğini yitirmiştirler ve bilimsel bir kavram olarak kullanılmamaktadırlar; bilimsel kökenlerini veya uygulamalarını yitirmişlerdir denilebilir. Ayrıca eski literatürde “ırk” kavramının kullanıldığı çoğu anlam için bugün “etnisite” terimi tercih edilmektedir.

20. yüzyılda akademik disiplinler üç ana alan içerisinde düzenlenmeye başlanmıştır. Bilimler veya Türkçede daha sık kullanılan haliyle fen bilimleri tekrarlanabilir ve karşıtı kanıtlanabilir deneyler sayesinde doğa kanunlarının elde edilmesini amaçlarken, beşerî bilimler farklı millî gelenekleri, tarih ve sanat şeklinde incelemeyi amaçlar. Sosyal bilimler ise sosyal (toplumsal) fenomenlerin tanımlanması ve incelenmesini saptayacak bilimsel metotların geliştirilmesi ve sosyal bilgi için evrensel bir temelin oluşturulabilmesi gibi amaçlarla ortaya çıkmıştır. Bir akademik disiplin olarak antropoloji ise barındırdığı alt dalların benimsediği farklı yöntemler ve interdisipliner çalışmalara bağlı olarak bu kategorilerden hiçbirine rahatlıkla konamamaktadır.

Alt dalları[değiştir | kaynağı değiştir]

Aşağıda liste halinde antropoloji biliminin birlikte çalıştığı, zaman zaman içinde yer aldığı alanlar ve kendi alt alanları sıralanmıştır:

• Adli antropoloji
• Biyolojik Antropoloji
• Dil Antropolojisi
• Paleoetnobotanik
• Paleopatoloji
• Tıbbî antropoloji
• Primatoloji
• Paleoantropoloji
• Osteoloji
• Kültürel antropoloji (ayrıca Sosyal antropoloji)
  • Sanat antropolojisi
  • Hukuk antropolojisi
  • Din antropolojisi
  • Uygulamalı antropoloji
  • Kültürler-arası çalışmalar
  • Siber antropoloji
  • Gelişim antropolojisi
  • Çevresel antropoloji
  • İktisadi antropoloji
  • Ekolojik antropoloji
  • Etnografi
  • Etnomüzikoloji
  • Feminist antropoloji
  • Tıbbî antropoloji
  • Psikolojik antropoloji
  • Siyasi antropoloji
  • Kamu antropolojisi
  • Sembolik antropoloji (veya semboller/simgeler antropolojisi)
  • Görsel antropoloji
• Lengüistik antropoloji (yani dilsel antropoloji)
  • Senkronik lengüistik (eşzamanlı dilbilim veya eşsüremli dilbilim)
  • Diyakronik lengüistik (artsüremli dilbilim)
  • Etnolengüistik
  • Sosyolengüistik
• Arkeoloji
  • Tropoloji*(müzik eşliğinde olan bilim dalı)

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Sözlük ve Ansiklopediler[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

1. ^ anthropology maddesi, Merriam-Webster Collegiate Dictionary, 2005.
2. ^ Örneğin bakınız: Auguste Comte'nin yazıları.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Antropoloji Bölümü 5 Mart 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• The Moving Anthropology Student Network (MASN) is the largest international network of anthropology students and young academics, connecting people from all over the world
• Antropoloji.Net 11 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Ataerkilliğin Ortaya Çıkışı
• Fundamental Theory of Anthropology 16 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ppt