Andezit

Andezit, porfiritik dokuya sahip ara bileşimin magmatik yüzey kayasıdır. Genel anlamda bazalt ve riyolit arasındaki ara tiptir ve TAS diyagramında gösterildiği gibi, silisyum dioksit (SİO2) oranı %57 ve %63 arasında değişmektedir. Kıtasal kabuğun ortalama bileşimi andeziktir.^[1] Bazaltlarla birlikte Mars kabuğunun da önemli bir bileşeni olduğu tahmin edilmektedir. Andezit adı Andes Dağı silsilesinden türetilmiştir.

Özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Andezitleri de daha çok montmorillonit alterasyonu gösteren bazik ve nötr andezitler ve daha çok kaolinit alterasyonu gösteren beyaz asit andezitler olmak üzere iki kısma ayırmak mümkündür. Andezitlerin değişik kökenli magmalardan değil, sadece bazaltik magmanın büyük derinliklerde ayrışmasından hâsıl olduğu yaygın bir görüştür.^[2]

Volkanik kayaçların ilk birimi andezitlerdir. Alt dokanakları gözlenmez iken, üst dokanakları, otobreşler ile uyumludur. Bazen andezitlerle otobreşler geçişli olarak gözlenir. Andezitler grimsi-pembe renkli olup değişik ayrışma derecelerine sahiptirler. Volkan-sedimenter yapıdan dolayı, akma düzlemleri, soğuma ve tektoniğinin çatlakları gözlenir.^[3]

Andezit, plütonik diyoritin ekstrüzif eşdeğeri olarak düşünülebilir. Andezit, ada yaylarında baskın kayaç tipini temsil eder. Kıtasal kabuğun ortalama bileşimi andezittir.^[4] Bazaltla birlikte bunlar Mars kabuğunun önemli bir bileşenidir.^[5]

Ada yaylarında erime oluşumu[değiştir | kaynağı değiştir]

Ada yay bölgeleri Daldırma ve geçersiz kılma plakaları arasındaki kama şeklindeki bölge. Yitim sırasında okyanus kabuğu artan basınç ve sıcaklık sonucu metaformizme yol açar. Amfibol zeolitler klorit vb sulu minareller(Okyanus litosferinde mevcut olan) daha kararlı susuz formlara dönüştükleri için su ve çözünür elementleri mantonun üst kamasına bırakırlar. Kama icerisine akan su manto malzemesinin katılaşmasını düşürür ve kısmi erimeye neden olur.^[6] Kısmen erimiş malzemenin daha düşük yoğunluğu nedeniyle geçersiz kılma plakasının alt kısmına ulaşana kadar kama boyunca yükselir. Ancak çözünür elementler (örneğin potasyum(K) baryum(Ba) ve kurşun(Pb)) ayırt edici bir zenginlğe sahiptir ve bunlar daldırma plakasının tepesinde bulunan tortuya katkıda bulunur. Her ne kadar bu işlem sırasında okyanus kabuğununda eriyebileceğini gösteren kanıtlar olsa da üç bileşenin (kabuk, tortu ve kama) göreceli katkısı hala bir tartışma meselesidir^[7]

Andezit oluşumu[değiştir | kaynağı değiştir]

Andezit tipik olarak yakınsak plaka kenarlarında oluşur. Ancak diğer tektonik ortamlarda da ortaya çıkabilir. Ara volkanik kayalar birkaç işlemle oluşturulur.

1- Mafik ana magmanın fraksiyonel kristalizasyonu.

2-Kabuklu malzemenin kısmen erimesi.

3-Magma rezervuarında felsik riyolitik ve mafik bazaltik magmalar arasında karışım.

Kesirli kristalleşme[değiştir | kaynağı değiştir]

Fraksiyonel kristalleştirme yoluyla andezitik kompozisyon elde etmek için bazaltik bir magma daha sonra eriyikten uzaklaştırılan spesifik minarelleri kristalize etmelidir. Bu uzaklaştırma çeşitli yollarla gerçekleşebilir ancak en yaygın olarak bu kristal çökmesi ile gerçekleşir. Bazaltik bir ebeveynden kristalize olan ve uzaklaştırılan ilk mineraller olivinler ve amfibollerdir. Bu mafik mineraller magmadan yerleşerek mafik kümülatlar oluşturur. Birkaç arktan geniş mafik kümülat katmanlarının kabuğun dibinde yattığına dair jeofizik kanıtlar vardır.Bu mafik mineraller çıkarıldıktan sonra eriyik artık bazaltik bir bileşime sahip değildir Kalan eriyiğin silika içeriği başlangıç bileşimine göre zenginleştirilir. Demir ve magnezyum içeriği tükenmiştir. Bu süreç devam ettikçe eriyik madde gittikçe evrilir ve sonunda andezitik hale gelir. Bununla birlikte mafik madde ilave edilmeden eriyik sonunda bir riyolit bileşime ulaşacaktır..

Kabuğun kısmi erimesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Manto kamasında kısmen erimiş bazalt baskın kabuğun tabanına ulaşana kadar yukarı doğru hareket eder. Oraya girdikten sonra bazaltik eriyik ya tabanın altında bir eriyik malzeme tabakası oluşturarak kabuğun alt tabakasını oluşturabilir ya da dayklar (duvar) halinde baskın plakaya hareket edebilir bazalt (teoride) kabuğun altında kalırsa ısı ve uçucu maddelerin transferi nedeniyle alt kabuğun kısmi erimesine neden olabilir. Isı transferi modelleri 1100-12400 (celcius) sıcaklığında yerleştirilen ark bazaltlarının alt kabuk amfiboliti eritmek için yeterli ısı sağlayamadığını göstermektedir.^[8] Bununla birlikte bazalt pelitik üst kabuk malzemesini eritebilir.^[9] Bu nedenle ada yaylarında üretilen andezitik magmalar muhtemelen kabuğun kısmen erimesinin sonucudur.

Magma karıştırma[değiştir | kaynağı değiştir]

And Dağları gibi kıtasal yaylar genellikle sığ kabukta magma odaları oluşturur. Bu rezervuarlardaki magmalar hem fraksiyonel kristalleşme süreci hem de çevredeki kayalarının kısmi erime yoluyla bileşiminde (dasitik ila riyolitik) evrilir. Zamanla kristalleşme devam ettikçe ve sistem ısıyı kaybettiğinde bu rezervuarlar soğur. Aktif kalabilmek için sıcak bazaltik eriyiğin sistemi şarj etmeye devam etmesi gerekir. Bu bazaltik materyal gelişen riyolitik magma ile karıştıştığında bileşim ara fazı olan andezite geri döndürülür.^[10]

Andezit taşı[değiştir | kaynağı değiştir]

Andezit taşı ya da Ankara taşı, tersiyer ve kuvaterner dönemlerdeki volkanik hareketlere bağlı olarak oluşmuş andezit bileşimdeki kor kayaçlardır. Ankara'nın Gölbaşı bölgesinde bolca bulunduğu için Türkiye'de Ankara taşı olarak da bilinmektedir.

Uzayda andezit[değiştir | kaynağı değiştir]

2009 yılında araştırmacılar ABD Antarktika meteorları 2006/2007 saha sezonu arama sırasında mezar Nunataks buz sahasında bulunan iki gök taşında (GRA 06128 ve GRA 06129 numaralı) bulunduğunu ortaya çıkardı. Bu muhtemelen andezit kabuğu oluşturmak için yeni bir mekanizmaya işaret etmektedir^[11]

Ankara taşı (Andezit)[değiştir | kaynağı değiştir]

İsmindeki nitelemeye rağmen Ankara Taşı’nın tip yeri, daha doğrusu en iyi örneklerin çıkarıldığı ocakların bulunduğu yer, Ankara’nın Gölbaşı ilçesindedir. 1932‘de başkent Ankara'yı modern bir şehir olarak planlayan Alman Hermann Jensen buradaki spesifik binaların çevrede bol bulunan, güzel görünümlü bu kayalarla yapılmasını sunmuştur. Bu ilk planın sonraki yıllarda terk edilmesine karşın, halen görkemini koruyan bazı eski binalar Ankara Taşı (Andezit) ile inşa edilebilmişlerdir.^[12]

Litolojisi ve işlenme özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Ankara Taşı kendine özgü pembeliği olan andezittir. Pembe renk kayaç içinde yer alan plajiyoklaslardan ileri gelir. Bununla birlikte Ankara'daki bütün taşlar aynı renkte değildir. Gri renkte olanları da vardır, fakat en çok tercih edileni pembe renkli olanıdır. Çoğunlukla pembe ve gri renkli taşlar birlikte kullanılır. Ankara taşı sert, sık dokuludur, fakat göreceli kolay işlenir. Gözenekli bir taş değildir. Bu nedenle dayanıklıdır ve sağlamdır. Islakken rengi parlaktır. Ekseri döşeme ve kaplama işlerinde tercih edilmektedir

Andezitin Kullanılması

Sıcaklık değişimlerine ve soğuğa gayet dayanıklı olduğundan dolayı geçmişten günümüze kadar inşaat ve mimari alanlarda kullanılmıştır. Andezit işlendikten sonra arda kalan atıkları ve tozları yapı malzemelerinde katkı olarak kullanılır^[13]

Saha yayılımı ve rezerv durumu[değiştir | kaynağı değiştir]

Ankara Taşı, İç Anadolu’da yaygın olan volkaniklerin pembe olan Gölbaşı andezitleridir. Harita üzerinde yaygındır, fakat her yerde ocaklardan blok çıkarılamadığından rezervin sınırlı olduğu da bir gerçektir. Buna karşın işletme çok yoğundur ve daha hızlı üretim yalnızca taş ocağı ruhsatı almadaki güçlükler nedeniyle (şehir merkezine yakınlık, özel mülkiyet, orman ve sit alanı, çevre sorunları vb) sınırlanmaktadır.

Jeolojik özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Ankara çevresinde yaş aralığı olarak Geç Kretase’den Pliyosen’e kadar volkanik kayaç bulunmaktadır. Bunların en yaygını ve belli bir topluluk oluşturanı Erken Neojen yaşlı Galatya veya Kızılcahamam volkanitleridir. Ayrıca Ankara-Haymana arasında, Ankara-Polatlı arasında Ballıkuyumcu köyü civarlarında, Mamak ilçesi civarında bazaltik, andezitik ve riyolitik bileşimde piroklastik ve lav akmaları şeklinde püskürük kayaçlar bulunmaktadır. Bunların bir kısmı Tekke volkanitleri olarak adlandırılmış ve stratigrafik konumlarına dayanılarak Geç Miyosen yaşı verilmiştir. K-Ar yaşlandırmasında ise bunların bir bölümü Eosen olarak çıkmış ve birçok jeoloji haritasında ayırım yapılmaksızın hepsi birlikte haritalanmıştır (Seyitoğlu ve Büyükönal, 1995). Özetle, Ankara civarlarında volkanik kayaçlar bilinenlerden çok daha karmaşıktır, yaşı ve bileşimleri konusunda daha ayrıntılı çalışmalara ihtiyaç vardır. Ankara Taşı olarak işletilen volkanitler ise Uzayda andezit Ankara taşı (Andezit) Litolojisi ve işlenme özellikleri Saha yayılımı ve rezerv durumu Jeolojik özellikleri 14.05.2020 AndezitGölbaşı-BalaElmadağ ortasında yamalar halinde görülür. Bunlar belli bir volkanik sistemin (örn. Kapadokya volkanik bölgesi, atı Anadolu volkanik bölgesi gibi) parçası olmaktan çok, çoğunlukla Erken ve Orta Miyosen yaşlı tekçe volkanik çıkışların, Geç Miyosen ve Pliyosen dönemindeki çökellerle üzeri örtülmüş temsilcileridir.

Türkiye'de bazı doğal taş üretim merkezleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Andezit: Ankara, Çankırı, Afyon, Uşak, Dikili.
Bazalt: İzmir, Diyarbakır, Uşak, Gediz, Muş, Bitlis, İskenderun, Boyabat, Eskişehir, Van.
Granit: Gebze, Çanakkale, Güllük, Kırşehir.
Kumtaşı: Afyon, Bolu, Eskişehir, Ankara.
Kireçtaşı: Eskişehir.
Tüf: Nevşehir, Çanakkale, Gümüşhane. Muğla.
Sleyt: Muğla.
Mermer: Afyon, Muğla, Uşak, Elazığ, Eskişehir, Kütahya, Balıkesir.^[14]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Rudnick,Roberta L;Fountain, Davit M. (1995).'Nature and composition of the continental crust:A lower crustal perspective'. Rewiev of geophysics. 33(3) 267-309
^ İsmail Seyhan, VOLKANİK KAOLİNİN OLUŞUMU VE ANDEZİT PROBLEMİ 14 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 18 şubat 1971 tarihinde Türkiye Jeoloji Kurumunun 25 inci Jeoloji Kongresinde verilmiş tebliğ, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü, Ankara
^ Orhan Arkoç, NENE HATUN TÜNELİNDE (İZMİR) ‘Q’ KAYA KÜTLE SINIFLAMASININ UYGULANMASI (1+504.00-1+314.30KM) 6 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Trakya Üniversitesi Kırklareli Meslek Yüksek Okulu, Kırklareli
^ Rudnick, Roberta L .; Çeşme, David M. (1995). "Kıtasal kabuğun doğası ve bileşimi: Daha düşük bir kabuk perspektifi". Jeofizik Yorumları . 33 (3): 267-309. Bibcode : 1995RvGeo.3.3.267R . doi : 10.1029 / 95RG01302 .
^ Kuzenler, Claire R .; Crawford, Ian A. (2011). "Dünya ve Mars'ta Mikrobiyal Habitat Olarak Volkan-Buz Etkileşimi" (PDF) . Astrobiyoloji . 11 (7): 695-710. Bibcode : 2011AsBio.11.11.695C . doi : 10.1089 / ast.2010.0550 . PMID 21877914
^ Tatsumı Y.(1995). Subduction Zone Magmatizm. Oxford. Blackwell Scientific
^ Eiler,J.M.(2003) İnside the Subduction Factory. San Fransisco:AGU Geophysical Monograph 138
^ Petfor,Nick;Galagher ,Kerry(2001)'Partial melting of mafic (amphibolitic lower crust by periodic influx of bazaltic magma' .Eart and planetary science Letters 193 (3-4): 483-99
^ Annen, C.; Sparks, R.S.J. (2002). "Effects of repetitive emplacement of basaltic intrusions on thermal evolution and melt generation in the crust". Earth and Planetary Science Letters. 203 (3–4): 937–55.
^ Reubi, Olivier; Blundy, Jon (2009). "A dearth of intermediate melts at subduction zone volcanoes and the petrogenesis of arc andesites". Nature. 461 (7268): 1269–1273
^ Day, James M. D.; Ash, Richard D.; Liu, Yang; Bellucci, Jeremy J.; Rumble, Douglas; McDonough, William F.; Walker, Richard J.; Taylor, Lawrence A. (2009). "Early formation of evolved asteroidal crust". Nature. 457 (7226): 179–82.
^ "Makale" (PDF). Jeolojik Miras Nitelikli Türkiye Doğal Taşları. 2 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
^ "makale".
^ "makale" (PDF). 20 Eylül 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.

Jeoloji ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

[1] Rudnick,Roberta L;Fountain, Davit M. (1995).'Nature and composition of the continental crust:A lower crustal perspective'. Rewiev of geophysics. 33(3) 267-309

[2] İsmail Seyhan, VOLKANİK KAOLİNİN OLUŞUMU VE ANDEZİT PROBLEMİ 14 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 18 şubat 1971 tarihinde Türkiye Jeoloji Kurumunun 25 inci Jeoloji Kongresinde verilmiş tebliğ, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü, Ankara

[3] Orhan Arkoç, NENE HATUN TÜNELİNDE (İZMİR) ‘Q’ KAYA KÜTLE SINIFLAMASININ UYGULANMASI (1+504.00-1+314.30KM) 6 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Trakya Üniversitesi Kırklareli Meslek Yüksek Okulu, Kırklareli

[4] Rudnick, Roberta L .; Çeşme, David M. (1995). "Kıtasal kabuğun doğası ve bileşimi: Daha düşük bir kabuk perspektifi". Jeofizik Yorumları . 33 (3): 267-309. Bibcode : 1995RvGeo.3.3.267R . doi : 10.1029 / 95RG01302 .

[5] Kuzenler, Claire R .; Crawford, Ian A. (2011). "Dünya ve Mars'ta Mikrobiyal Habitat Olarak Volkan-Buz Etkileşimi" (PDF) . Astrobiyoloji . 11 (7): 695-710. Bibcode : 2011AsBio.11.11.695C . doi : 10.1089 / ast.2010.0550 . PMID 21877914

[6] Tatsumı Y.(1995). Subduction Zone Magmatizm. Oxford. Blackwell Scientific

[7] Eiler,J.M.(2003) İnside the Subduction Factory. San Fransisco:AGU Geophysical Monograph 138

[8] Petfor,Nick;Galagher ,Kerry(2001)'Partial melting of mafic (amphibolitic lower crust by periodic influx of bazaltic magma' .Eart and planetary science Letters 193 (3-4): 483-99

[9] Annen, C.; Sparks, R.S.J. (2002). "Effects of repetitive emplacement of basaltic intrusions on thermal evolution and melt generation in the crust". Earth and Planetary Science Letters. 203 (3–4): 937–55.

[10] Reubi, Olivier; Blundy, Jon (2009). "A dearth of intermediate melts at subduction zone volcanoes and the petrogenesis of arc andesites". Nature. 461 (7268): 1269–1273

[11] Day, James M. D.; Ash, Richard D.; Liu, Yang; Bellucci, Jeremy J.; Rumble, Douglas; McDonough, William F.; Walker, Richard J.; Taylor, Lawrence A. (2009). "Early formation of evolved asteroidal crust". Nature. 457 (7226): 179–82.

[12] "Makale" (PDF). Jeolojik Miras Nitelikli Türkiye Doğal Taşları. 2 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.

[13] "makale".

[14] "makale" (PDF). 20 Eylül 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

g t d Volkanlar
Volkan türleri	Kaldera · Kül konisi · Kompleks volkanlar · Çatlak püskürmeleri · Volkan konisi · Lav domları · Maar · Çamur volkanları · Parazit koni · Piroklastik kalkan · Köksüz koni · Kalkan volkan · Somma volkan · Stratovolkan · Buzulaltı volkanı · Deniz altı volkanları · Süper yanardağ · Volkanik koni · Volkanik arazi · Lahar
Volkanik kayaçlar	Volkanik kaya · Aglomera · Andezit · Bazalt · Bazaltik andezit · Benmoreit · Blairmorite · Dasit · Felsit · Komatiit · Latit · Nefelinit · Obsidyen · Fonolit · Rhyodacite · Riyolit · Trakit · Trakiandezit · Trakibazalt · Tüf
Yanardağ listeleri	Yanardağ listeleri · Onyılların Volkanları · Volkan kemeri

Andezit ne demektir