Ampütasyon

Ampütasyon, bir uzvun tamamının ya da bir kısmının kesilip atılması. Yaralanma, hastalık ve ameliyat yoluyla gerçekleşebilir.

Ameliyatta yapıldığında hayat kurtarıcı etkiye sahip olabilir; kangrenin yayılmasını (örneğin diyabetik hastalarda), enfeksiyon yayılmasıyla beraber kan kaybını engellemek amaçlı yapılabilir.^[1] Bunun dışında uzvun kemiği veya kaslarında bir tümör, uzvun şekli itibarıyla kullanılamaz durumda olması veya soğuk ısırması nedeniyle gerçekleştirilebilir.^[2]^[3]

Afganistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Brunei, İran ve Suudi Arabistan gibi Şeriat ile yönetilen İslam ülkelerinde amputasyon, hırsızlık gibi suçların cezalandırılmasında kullanılır.

Türleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Bacak[değiştir | kaynağı değiştir]

Alt ekstremite amputasyonları iki geniş kategoriye ayrılabilir: minör ve majör amputasyonlar. Küçük amputasyonlar genellikle parmakların ampütasyonuna atıfta bulunur. Majör amputasyonlar genellikle diz altı veya diz üstü ampütasyonlardır. Daha az yaygın bir majör amputasyon, Van Nes rotasyonu veya rotasyonplasti, yani ayak bileği ekleminin dizin işlevini devralmasına izin vermek için ayağın dönmesi ve yeniden takılmasıdır.

Amputasyon türleri şunları içerir:

kısmi ayak amputasyonu: ayak bileği ekleminin distalindeki alt ekstremite amputasyonu
ayak bileği dezartikülasyonu: ayak bileği ekleminde alt ekstremite amputasyonu
transtibial amputasyon: Genellikle diz altı amputasyonu olarak adlandırılan, diz eklemi ile ayak bileği eklemi arasındaki alt ekstremite amputasyonu
diz dezartikülasyonu: diz ekleminde alt ekstremite amputasyonu
transfemoral amputasyon: Kalça eklemi ile diz eklemi arasındaki alt ekstremite amputasyonu, genellikle diz üstü ampütasyon olarak adlandırılır
kalça dezartikülasyonu
kalça ekleminde alt ekstremite amputasyonu
transpelvik dezartikülasyon
hemipelvektomi: pelvisin tamamı veya bir kısmı ile birlikte tüm alt uzuv amputasyonu

Kol[değiştir | kaynağı değiştir]

Üst ekstremite amputasyonlarının türleri şunları içerir:

kısmî el amputasyonu
bilek dezartikülasyonu
trans-radyal amputasyon: genellikle dirsek altı veya önkol amputasyonu olarak adlandırılır.
dirsek dezartikülasyonu
genellikle dirsek üstü amputasyon olarak adlandırılan transhumeral amputasyon
omuz dezartikülasyonu

Nedenleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Soğuk ısırması[değiştir | kaynağı değiştir]

Canlı dokuların aşırı soğuk maruziyetinde donmasına soğuk ısırması denir. Bazı vakalarda donan dokular ısıtıldıktan ve gerekli müdahale yapıldıktan sonra bile ölebilir. Ağır soğuk ısırması vakaları amputasyona kadar gidebilir. Tedavi edilmeyen soğuk ısırması, hipotermiye ve enfeksiyona sebep olabilir.

Yöntem[değiştir | kaynağı değiştir]

İlk adım, kanamayı önlemek için besleyen arter ve damarların bağlanmasıdır. Kaslar kesilir ve son olarak kemik salınımlı bir testere ile kesilir. Kemiklerin keskin ve pürüzlü kenarları törpülenir, deri ve kas parçaları daha sonra, bazen bir protez takmak için elemanların yerleştirilmesiyle üzerinde yer değiştirir.

Travma[değiştir | kaynağı değiştir]

Travmatik amputasyon, trafik, iş gücü veya savaş gibi ciddi bir kaza sırasında vücudun bir bölümünün kısmen veya tamamen kopmasıdır.^[4]^[5]

Kısmî veya tam bir insan uzvunun travmatik amputasyonu, kan kaybından dolayı ani ölüm tehlikesi yaratır.Travmatik amputasyon insanlarda nadirdir (yılda 20.804 popülasyonda 1). Uzuv kaybı genellikle kaza sırasında hemen olur, ancak bazen tıbbi komplikasyonlardan birkaç gün sonra olur. İstatistiksel olarak, travmatik amputasyonların en yaygın nedenleri şunlardır:

Trafik çarpışmaları (arabalar, motosikletler, bisikletler, trenler vb.)
İş kazaları (ekipman, alet, silindir, motorlu testere, pres makineleri, et makineleri, ağaç makineleri vb.)
Tarımsal kazalar; makineler ve biçme ekipmanları
Elektrik çarpması
Ateşli silahlar, keskin silahlar, patlayıcılar
Gemi halatı veya endüstri tel halatının şiddetli kopması
Halka traksiyonu (halka amputasyonu, de-gloving yaralanmaları)
Bina veya araç kapıları
hayvan saldırıları
Gaz tüpü patlamaları

Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Amputasyon kelimesi Latince amputare, "kesmek", ambi- ("yaklaşık", "etrafında") ve putare ("budamak") sözcüklerinden türetilmiştir.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Amputation". Encyclopaedia Britannica. Erişim tarihi: 31 Mart 2017. ^{[ölü/kırık bağlantı]}
^ "Amputation Overview". WebMD. 26 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2017.
^ "Amputation". Ulusal Sağlık Sistemi. 29 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2017.
^ Smith DG, Skinner HB (2014). https://accessmedicine.mhmedical.com/content.aspx?bookid=675&sectionid=45451717 |bölümurl= eksik başlık (yardım). Skinner HB, McMahon PJ (Ed.). Current Diagnosis & Treatment in Orthopedics (5.5bölüm=Amputations bas.). McGraw-Hill Education. ISBN 978-0-07-159075-4. 16 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2022.
^ Watson N (1986). Hand Injuries and Infections. Londra: Gower Medical. ISBN 0906923808.

Tıp ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

[1] "Amputation". Encyclopaedia Britannica. Erişim tarihi: 31 Mart 2017. ^{[ölü/kırık bağlantı]}

[2] "Amputation Overview". WebMD. 26 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2017.

[3] "Amputation". Ulusal Sağlık Sistemi. 29 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2017.

[4] Smith DG, Skinner HB (2014). https://accessmedicine.mhmedical.com/content.aspx?bookid=675&sectionid=45451717 |bölümurl= eksik başlık (yardım). Skinner HB, McMahon PJ (Ed.). Current Diagnosis & Treatment in Orthopedics (5.5bölüm=Amputations bas.). McGraw-Hill Education. ISBN 978-0-07-159075-4. 16 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2022.

[Watson1986-5] Watson N (1986). Hand Injuries and Infections. Londra: Gower Medical. ISBN 0906923808.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

Amputasyon nedir?, Amputasyon anlamı nedir?, Amputasyon ne demektir?