Ametist (Antik Yunanca: ἀμέθυστος / amethystos, = ἀ (a)(değil) + μεθὐω / methýô, (methus) « sarhoş etmek »), SiO₂, mor renkli bir kuvars türü. Genellikle mücevher olarak kullanılır. Renksiz, şeffaf kayaç kristali, kuvarsın en saf halidir.

Etimolojisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Ametistin adını Yunanca a, "değil" (olumsuzluk eki) ve methuskein, "sarhoş etmek" kelimelerinden aldığı söylenir. Bunun nedeni eski zamanlarda yaygın olan taşın sahibini sarhoşluktan koruduğuna dair inançtır. Ametistten yapılmış bir kase veya kupadan şarap içmenin kişiyi sarhoş etmeyeceğine inanılıyordu. Yine de taşın isminin, taş için Doğu'da kullanılan bir ismin dejenere olmasından türemiş olabileceği de düşünülmektedir.

Özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

20. yüzyılda ametistin rengini sahip olduğu manganezden aldığı düşünülmüştür. Fakat, bazı otoriteler rengin organik bir kaynağı olduğunu ileri sürmüşlerdir. Ferrik tiyosiyanat önerilmiş ve mineralde kükürtün saptandığı belirtilmiştir. 2005 yılından itibaren, ametistin renginden yabancı (katışkı) atomların sorumlu olduğu düşünülmektedir.

Isıya maruz kaldığında, ametistin rengi sarıya döner. Genel olarak sarı kuvars cevherlerinin (sitrin, dumanlı kuvars ve diğerleri) genel olarak yanmış ametist olduğu söylenmektedir. Kayacın yeryüzüne çıkmış uzantılarında, ametist damarlarının renklerini kaybetmeleri muhtemeldir.

Ametistin sertliği 7'dir.

Popüler bir değerli taş olan ametistin çeşitli renklerine farklı tanımlar verilmiştir. Örneğin, "Rose de France" genellikle açık pembemsi lavanta veya leylak gölgeye sahiptir.

Coğrafi dağılım[değiştir | kaynağı değiştir]

Ametist dünyanın birçok yerinde bulunur. 2000 ve 2010 yılları arasında en çok üretim Marabá ve Pau d'Arco, Pará ve Paraná Basin, Rio Grande do Sul, Brezilya; Sandoval, Santa Cruz, Bolivya; Artigas, Uruguay; Kalomo, Zambiya; ve Thunder Bay, Ontario’daydı.

Afrika, Brezilya, İspanya, Arjantin, Rusya, Afganistan, Güney Kore, Meksika ve Amerika Birleşik Devletleri'ndeki diğer birçok yerde daha düşük miktarlarda bulunur.^[1]

Ametist, volkanik kaya’ların içinde büyük jeod’larde oluştuğu Brezilya'daki Rio Grande do Sul eyaletinden bol miktarda üretilir.^{[2][3][4][5][6]}

Güneybatı Brezilya ve Uruguay'daki oyuk akiklerin çoğu, iç kısımda bir ametist kristali mahsulü içerir. Artigas, Uruguay ve komşu Brezilya eyaleti Rio Grande do Sul, Minas Gerais ve Bahia eyaletlerinde daha az miktarlarda çıkarılan büyük dünya üreticileridir.^[1]

Ametist Güney Kore'de de bulunur ve çıkarılır.^[7] Aşağı Avusturya'daki Maissau'daki büyük açık ametist damarı tarihsel olarak önemliydi,^[8] ancak artık önemli üreticiler arasında değildir.^[1]

Çok ince ametist Rusya'dan gelir, özellikle Ekaterinburg bölgesindeki Mursinka yakınlarında, granitik kayalar'daki drusy boşluklarda oluşur.^[1][8] En değerli rengi kırmızı parıltılara sahip koyu menekşe rengi olanıdır; bu renkteki ametist "Sibiryalı" olarak adlandırılır. Bu renkteki ametist genellikle Sibirya'dan çıkarılır.

Ametist, tarihsel olarak güney Hindistan'daki birçok bölgede çıkarıldı,^[8] artık bunlar önemli üreticiler değildirler.^[1] En büyük küresel ametist üreticilerinden biri güney Afrika’da yıllık yaklaşık 1000 ton üretimle Zambiya‘dır.^[9] Ametist Namibya ve diğer Afrika ülkelerinde de çıkarılır.

Ametist ABD'de birçok yerde bulunsa da bunlar mücevherlerde kullanabilecek kadar güzel ve değerli değildir. En önemli üretim Four Peaks, Gila ve Maricopa İlçeleri, Arizona ve Jackson's Crossroads, Wilkes İlçesi, Georgia'dadır.^[1] Fort Collins, Colorado yakınlarındaki Red Feather Lakes; Ametist Dağı, Teksas; Yellowstone Milli Parkı; Delaware County, Pensilvanya; Haywood İlçesi, Kuzey Karolina; Deer Hill ve Stow, Maine ve Minnesota, Wisconsin ve Michigan Superior Gölü bölgesinde daha az rezervler rapor edilmiştir.^[8] Ametist, Kanada'nın Ontario ve Nova Scotia eyaletlerinde nispeten yaygındır. Kuzey Amerika'daki en büyük ametist madeni Ontario'daki Thunder Bay'de bulunur.^[1]

Ametist, Güney Carolina'nın eyalet resmî değerli taşıdır. Smithsonian Museum Doğa Tarihi'nde birkaç Güney Carolina ametisti sergilenir.^[10]

En kaliteli kristalli ametistler genellikle Hindistan, Brezilya ve Uruguay'daki volkanik kayaçların içindeki gaz boşluklarında (jeodlarda) oluşur.^[11]

Türkiye'de Balıkesir - Dursunbey ilçesinde, Erzincan ve Ordu'da da ametist yatakları olduğu bilinmektedir.

Kültürel ve tarihi önemi[değiştir | kaynağı değiştir]

Ametist taşı birçok farklı kültür ve bölgede kraliyet aileleri tarafından sevilmiştir. Mısır kraliyet hanedanları tarafından sevilen ametist, Mısır'da genel olarak oymalarda kullanılırdı.

Leonardo Da Vinci ametistin şeytani, günahkar düşünceleri dağıttığı ve zekayı canlandırdığını yazmıştır. Bu büyük ihtimalle o zamanlarda var olan yaygın bir kanıydı.

Ayrıca, eski zamanlarda ametist dindarlığın ve bekaretin sembolü olarak görülürdü. Bu nedenle Orta Çağ boyunca Katolik Kilisesi ve diğer dini grup ve kiliselerde, özellikle oymalarda fazlasıyla kullanılmış ve değer verilmiştir. Yine aynı nedenlerle taş piskoposlar için özel bir önem arz etmiştir. Bugün hâlâ birçok piskopos ve diğer bazı din görevlileri ametist taşlı yüzükler takar.

Ayrıca, Tibet'te ametist taşı kutsal sayılır.

Eski zamanlarda en değerli taşlardan (elmas, safir, yakut ve zümrüt) sayılan ametist daha sonraları bu değerini ve önemini yitirmiştir. Bunun en büyük nedeni, Brezilya gibi, bazı bölgelerde büyük yatakların keşfedilmesidir.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

• R. F. Symes, "Taşların Dünyası" (Eyewitness Rock and Mineral), Çeviren: Gürol Seyitoğlu, Tübitak Popüler Bilim Kitapları, Başvuru Kitaplığı 9.
• İngilizce Vikipedi Ametist Maddesi
• Amethyst: a Royal Purple10 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• mineral.galleries.com - Amethyst
• Amethyst: a Royal Purple10 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• mindat.org - Amethyst12 Temmuz 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.