Abonuteikhoslu Aleksandros (Yunanca: Ἀλέξανδρος ὁ Ἀβωνοτειχίτης, Aléxandros ho Abōnoteichítēs), ya da Paflagonyalı Aleksandros, yaklaşık 105 ve 170 yılları arasında yaşamış olan Yunan mistik ve kahin, ayrıca Roma dünyasında ünlenmesini sağlayan Glykon kültünün kurucusu. Çağdaşı olan yazar Lukianos, onun tam bir sahtekar olduğunu anlatırken, tanrı Glykon'un bir eldiven kuklasından inşa edildiği iddia eder. Lukianos'un Aleksandros hakkındaki anlatılarının muhtemelen hayali veya abartı olduğu düşünülse de, Lucius Verus ve Marcus Aurelius'un döneminde basılan paralardan^[1] ve Athenagoras'ın anlattığına göre Parium'da bulunan heykelinden varlığı teyit edilebilir.^[2] Başka yazıtlarda da kanıtlara ulaşmak mümkündür.^[3]

Lukianos, onu, birçok insanı kandırmış ve takipçileri aracılığıyla çeşitli haydutluk işleriyle karışmış biri olarak tanımlıyor.^[4][5] Lukianos'un Aleksandros'a karşı nefretinin, Aleksandros'un Lukianos'un dostu Epikür ve Epikürcülük'ten hoşlanmıyor oluşundan kaynaklandığı düşünülüyor.^[5] Epikür'ün çalışmalarına hayran olan Lukianos, onun eserlerine tamamlayıcı olacak bir methiye yazmıştı. Aleksandros'un, Lukianos'un bahsettiği şekilde sahtekar ve hilecilerin başını çekip çekmediği bilinememektedir zira Aleksandros kendi çağındaki diğer kahinlerden çok da farklı olmayabilir; aslına bakarsak bu dönem içerisinde tapınaklarda böyle sahtekarlık ve istismarlar pek çok kez gerçekleşiyordu.^[6]

Yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]

Aleksandros'un erken yaşamı hakkında pek bir şey bilinmiyor. Anlaşıldığına göre, Yunanistan'da seyyar illüzyon gösteriler ve hekimlik yaptı,^[7] ayrıca Tyana'lı Apollonius'un yanında yardımcılık yapıp ondan eğitim aldı. Lukianos'un aktardığına göre Aleksandros, Apollonios'un ölümünden sonra oradan ayrılarak Byzantium'lu Kokkonas adlı biri ile birlikte çalışmaya başladı. Tıp eğitimi veren bir doktor ve Lukianos'un aktardığına göre türlü sahtekarlıklar ile geçimini sağlayan ikili, Pella'lı yaşlı ve zengin bir kadını kandırarak onla birlikte Pella'ya kadar gittiler.^[8] Burada, Kokkonas ile korku ve umudun insanları nasıl yönettiği üzerine düşünmüşler ve bundan yola çıkarak kült merkezi kurmaya karar vermişlerdi.^[9] Pella'da evcil yılanlar gördüler ve daha sonra kullanmak için bir tanesini satın aldılar.^[9][10]

İkili, başta kültün nerede oluşturulacağına dair ikileme düştüyse de, Kokkonas Khalkedon'u önerirken; Aleksandros Abonuteikhos'u öneriyordu,^[9][11] Nihayetinde, yeni bir yılan tanrısı olan Glykon adına bir kült oluşturmaya karar verdiler ve merkezini Abonuteikhos (Ἀβωνότειχος, Abōnóteichos; daha sonra İonopolis) olarak seçtiler. Apollon'un oğlu Asklepios'un, Abonuteikhos'ta tekrar doğacağı ve buradan bir peygamber çıkacağına hakkında kehanet geliştirdikten sonra Khalkedon'daki Apollon tapınağının altına bu kehaneti içeren tunç tabletler gömdüler ve bunların ortaya çıkmasını sağladılar. Abonuteikhos'ta yaşayanlar bu haberi aldıklarında Asklepios için bir tapınak inşa etmeye başladılar, ayrıca sikkeler bastılar.^[12]

Aleksandros, bir peygamber imajı oluşturmak amacıyla, MS. 140'lı yıllarda Abonuteikhos'a döndüğünde, saçını sakalını uzatmış, kıyafetlerini değiştirmiş, elinde bir kuş taşımaya başlamış; soyunu ise tanrılara bağlamıştı.^[13] Abonuteikhos'a döndüğünde, inşa halindeki Asklepios tapınağının altına küçük bir yılanın da içinde bulunduğu bir yumurta gömmüştü. Sabah olduğunda Aleksandros, sokağa fırlamış ve Apollon ve Asklepios'tan bahsettiği dışında pek bir şey anlaşılmayan Fenikece ve İbranice bazı sözcükler bağırarak söylemeye başlamıştı. Daha sonra tapınağa koşmuş ve dualar eşliğinde yumurtayı koyduğu yerden çıkartmış, yumurtadan çıkan yılanın Asklepios olduğu söylemiş ve kehaneti gerçekleştirmişti.^[14][15]

O çağlarda, batıl inançlar konusunda hiçbir insan, saflık konusunda Paflagonyalılar kadar büyük bir üne sahip değildi ve Aleksandros, onları Asklepios'un Glykon adı ile ikinci kez doğacağına ikna etmek konusunda çok az zorluk çekti. Öyle ki, Aleksandros'un Abonuteikhos'u kült merkezi seçmek istemesinin ana sebebi de bu idi.^[16]

Aleksandros kehanetin gerçekleşmesinden sonra, birkaç gün evine kapanmış, daha sonra hazırlamış olduğu koltuğuna oturmuş ve vücudunun etrafına Pella'dan aldığı yılanı sarmıştı. Yılanın kafasını koltuğun arkasına saklamış ve sakalının altına insan suratına benzettiği sahte yılan kafasını koymuştu.^[17][18] Tanrı, burada kendisine Glykon denmesini emrettikten sonra öyle anılmaya başlanmış ve adına sikkeler bastırılmıştı.^[19]

Ziyarete gelen insanlar ona sayısız kehanet sordu, ancak Aleksandros ona gelen sayısız kehaneti hile ve hurdayla güzel bir şekilde cevapladı.^[20][21][22] Genel olarak bedensel, zihinsel ve sosyal rahatsızlıklarla alakalı kehanetlerin her biri için bir drahmi ve iki obolos alırken, yüksek statüden kişilere otofon yani tanrının kendi sesinden kehanet veriyordu. Aleksandros, Glykon'u konuşturabilmek için yılan başının içinden odanın dışına kadar uzanan, turna kuşlarının soluk borularından yaptığı sistemi kullanıyordu.^[23] Yılda yaklaşık 70 ila 80.000 civarı drahmi kazandığı söyleniyor.^[21] Aleksandros, kehanetle kalmamış, ayı yağından yaptığı bir ilaçla hastaları iyileştirdiğini ve gelecekten haberler getirdiğini iddia ederek zenginlik ve büyük prestij kazanmıştı.^[24][25]

İnsanları iyileştirmek genellikle orakllar arasında yaygın bir şeydi, ancak Aleksandros daha fazlasını yaptı; Elefsis'deki gibi gizem kültü kurdu.^[26][27] Aleksandros, kurduğu tarikat sayesinde belli bir siyasi nüfuz elde etmişti; öyle ki kızı, MS. 161 yılı civarında Roma'nın Asya Eyalet Valisi Publius Mummius Sisenna Rutilianus ile evlendi.^[28][29]

Lukianos, olaylara bizzat şahit olmak üzere 160-161 yılı civarında Abonuteikhos'a gelmiştir. Bir tören esnasında Aleksandros'un elini ısırması sonucu halk tarafından linç edilecekse de Aleksandros onu oradan kurtarmış ve kendisiyle görüşmüş, ona Rutilianus'un yanında yüksek yerlere gelebileceğini anlatmıştır. Lukianos, oradan kurtulmak amacıyla Aleksandros'un peygamberliğini tanımış olsa da daha sonra Aleksandros'u tenkit eden yazılar yazmış hatta Rutilianus'u Aleksandros'un kızıyla evlenmekten vazgeçirmeye çalışmıştır. Aleksandros, Lukianos'un kendisine inanmadığını anlamış olduğundan, ona bir suikast düzenlemiş ancak başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Lukianos, Aleksandros'u Bitinya ve Pontus Eyaleti valisine şikayet etmiş, ancak vali suçu bilmesine rağmen Rutilianus'a duyduğu saygıdan ötürü Aleksandros'u cezalandıramayacağını söylemiştir.^[30][31][32]

Aleksandros, MS. yaklaşık 162 yılı civarında, Lucius Verus ya da Marcus Aurelius döneminde, Abonuteikhos olan kent isminin "İonopolis" olarak değiştirilmesi için istekte bulunmuş ve kent ismi isteğe bağlı olup olmadığı bilinmese de "İonopolis" olarak değiştirilmiştir. Aleksandros, "İon'un kenti" ya da "İyonya'ların kenti" anlamına gelen ismin verilmesini isterken Asklepios'un kardeşi İon'a atıfta bulunmak ya da kentte daha önce yaşamış olan İyonların adını yaşatmak amacını güdüyor olabilirdi.^[33][34][35]

Sahte kehanet ve sihir sanatları sayesinde Pontus'tan Roma'ya kadar birçok insanı etrafında topladı, çağdaş olan birçok önemli kişi tarafından bir peygamber olarak saygı gördü ve danışıldı.^[36][37] Muhtemelen MS. 165 yılı civarında, Antoninus vebası sırasında Aleksandros'un verdiği kehanet muska olarak kullanılmış, koruma olarak evlerin kapılarının üzerine yazılmıştır.^[38][39] Ayrıca Marcus Aurelius'un isteği üzerine Aleksandros tarafından bir kehanet yazılmıştı. Buna göre Roma ordusu Markomanlar ile Tuna Nehri üzerindeyken, iki aslanın canlı olarak nehre atılmasıyla zafer ilan edilecekti. Sonuç büyük bir felaket olmuştu. Aleksandros ise bahane olarak Delfi tapınağındaki rahibin Kroisos'a karşı kullandığı eski kelime oyununa başvurmuştu.Tanrı zaferi haber vermişti, ancak kimin kazanacağını söylememişti.^[40][41]

Başlıca muhalifleri Epikürcüler ve Hristiyanlardı.^[42] Lukianos'un Aleksandros hakkında anlattıkları, Epikürcüler birlikte Hristiyanların onu özel düşman edinmesi ve nefret duymasının başlıca sebeplerindendir: Epikürcülerin, dinlerini bir sahtekara bırakmak için oldukça az batıl inanç veya hurafeleri vardı; Hristiyan inancı ise, Aleksandros'la herhangi bir birleşme yapamayacak kadar köklü bir inançtı.^[43]

Lukianos'un Aleksandros'un sahtekarlık yöntemlerine ilişkin yaptığı araştırma, hayatındaki en ciddi girişimlerdendi. Anlattığı şeyler, bu dönemde ortaya çıkan birçok kahinin arasından birinin iç işleyişinin grafik bir tanımını veriyor. Aleksandros, olağanüstü bir etkileyiciliğe, başarılı şarlatanın sahip olması gereken vurucu bir kişiliğine sahipti ve önemli ölçüde entelektüel seviyeye ve örgütleyici güce sahip bir adam olmalıydı. Lukianos, Aleksandros'u fiziksel olarak betimlerken onun hiçbir kusuru olmadığından bahseder.^[44][45]

Lukianos'un ayrıntılı bir açıklamasını yaptığı, kullandığı yöntemler, onunla çağdaş sayısız kahin ve tacirinin kullandığı yöntemlerdi: ısıtılmış iğnelerle ona verilen kehanetlerin mühürlerini açıyor, kehaneti okuduktan sonra mührü düzgün bir şekilde yerine koyuyor ve belli belirsiz, insanların hoşuna gidecek cevaplar verebiliyor; mühürleri açamıyorsa anlamsız kehanetler söyleyerek insanların kafasını karıştırıyordu.^[21][6][46]

Ölümü[değiştir | kaynağı değiştir]

Aleksandros, muhtemelen 171 yılında, bacağındaki kangren yüzünden ölmüştür. 61 ya da 70 yaşında öldüğüne dair farklı görüşler bulunmaktadır.^[47] Öldükten sonra yerine bir halef seçmediğinden yerine geçmek için kavga edilmeye başlanmış ve adaylar Rutilianus'u hakem olarak seçmişler ancak Rutilianus kimseyi seçmeyerek Aleksandros'un öldükten sonra da peygamberliğini sürdürdüğünü söylemiştir.^[46][47]

Akademik değerlendirmeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Akademisyenler Aleksandros'u saf vatandaşları aldatan bir kahin olarak veya yine insanların ümidiyle oynayan sahte bir peygamber^[48][49] ve şarlatan olarak tanımladılar. "Tahminlerde bulunduğu, kaçak köleler keşfettiği, hırsızları ve soyguncuları yakaladığı, hazinelerin yerlerini söylediği, hastaları iyileştirdiği ve bazı durumlarda ölüleri gerçekten dirilttiği" söylendi.^[50] Sosyolog Stephen A. Kent, metinle ilgili bir çalışmada, Lukianos'un anlattığı Aleksandros kişiliğini modern psikiyatri kuramındaki "kötü huylu narsisist" kavramı ile karşılaştırır ve Lukianos tarafından tanımlanan "davranışların" birkaç modern kült lideriyle paralellik gösterdiğini öne sürer.^[51] Ian Freckelton ise, Aleksandros ile Tanrı'nın Çocukları adlı çağdaş bir dini grubun lideri olan David Berg arasında en azından yüzeysel bir benzerliğe dikkat çeker.^[52]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel[değiştir | kaynağı değiştir]

Genel[değiştir | kaynağı değiştir]

• Hilarius von Eckhel, Joseph (1792), Doctrma Nummorum veterum (Latince), II, sumptibus Josephi Vincentii Degen, erişim tarihi: 13 Ağustos 2020 
• Neander, August (1847), General history of the Christian religion and Church (PDF) (İngilizce), I, Torrey, Joseph tarafından çevrildi, Crocker & Brewster, 21 Şubat 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi, erişim tarihi: 15 Ağustos 2020 
• Dessau, Hermann (1892), Inscriptiones latinae selectae (Latince), II, Berolini Apud Weidmannos, erişim tarihi: 13 Ağustos 2020 
• Rainy, Robert D. D. (1902), The ancient Catholic Church: from the accession of Trajan to the Fourth General Council, (A.D. 98-451) (İngilizce), Read Books, ISBN 9781409780366, erişim tarihi: 15 Ağustos 2020 
• Masson, John (1907), Lucretius, epicurean and poet (İngilizce), J. Murray, ISBN 1330515404, erişim tarihi: 13 Ağustos 2020 
• Harmon, A. M., (Ed.) (1961), "Alexander the False Prophet", Lucian (Yunanca), IV, Harvard University Press, ISBN 9780674991798, 25 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 15 Ağustos 2020 
• Meyer, Marvin W. (1987), The Ancient Mysteries: A Sourcebook Sacred Texts of the Mystery Religions of the Ancient Mediterranean World (İngilizce), Harper & Row, erişim tarihi: 15 Ağustos 2020 
• Freckelton, Ian (1998), "Cults' Calamities and Psychological Consequences", Psychiatry, Psychology and Law (İngilizce), Taylor & Francis (5), erişim tarihi: 15 Ağustos 2020 
• Ferguson, Everett (2003), Backgrounds of Early Christianity (İngilizce), Wm. B. Eerdmans Publishing, ISBN 9780802822215, erişim tarihi: 15 Ağustos 2020 
• Costa, Nuttall; Desmond, Charles (2005), Lucian: Selected Dialogues (İngilizce), OUP Oxford, ISBN 0199258678, erişim tarihi: 13 Ağustos 2020 
• Kent, Stephen A. (2007), "Narcissistic Fraud in the Ancient World: Lucian's Account of Alexander of Abonoteichus and the Cult of Glycon", Ancient Narrative (İngilizce), Barkhuis, VI, ISBN 9077922369, erişim tarihi: 15 Ağustos 2020 
• Hume, David (2007), An Enquiry concerning Human Understanding (İngilizce), Oxford University Press, ISBN 0198250606, erişim tarihi: 15 Ağustos 2020 
• Yılmaz, Fatih (2015), "Antikçağ'da Glykon Kültü", Akron: Eskiçağ Yazıları, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, IX (7), ss. 157-222, erişim tarihi: 13 Ağustos 2020 
• Karasalihoğlu, Murat (2017), Antikçağ'dan Bugüne Glykon Kültü, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, ISBN 6053964484, 23 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 13 Ağustos 2020 

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Gutenberg Projesi'nde Samsatlı Lukianos
• Samsatlı Lukianos (1936). Life of Alexander of Abonoteichos. Loeb Classical Library (İngilizce). Harmon, A. M. tarafından çevrildi. Harvard University Press. 6 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2020. 
• Lendering, Jona. "Glycon" (İngilizce). 23 Haziran 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2020. 
• Gillespie, Thomas W. (1978). "A Pattern of Prophetic Speech in First Corinthians" (İngilizce). I (97). Journal of Biblical Literature. ss. 74-75. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2020. 
• Jones, C. P. (1986). Culture and Society in Lucian (İngilizce). Harvard University Press. ISBN 0674179749. 24 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2020. 
• Martin, Dale B. (1991). "Tongues of Angels and Other Status Indicators" (PDF). Journal of the American Academy of Religion (İngilizce). III (59). Oxford University Press. ss. 547-589. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2020. 
• Sorensen, Eric (2002). Possession and Exorcism in the New Testament and Early Christianity (İngilizce). Isd. ss. 186-189. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2020. 
• Stothers, Richard B. (2004). "Ancient Scientific Basis of the "Great Serpent" from Historical Evidence". The History of Science Society (İngilizce). The University of Chicago Press. ss. 220-238. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2020. 
• Elm von der Osten, Dorothee (2006). "Die Inszenierung des Betruges und seiner Entlarvung. Divination und ihre Kritiker in Lukians Schrift „Alexander oder der Lügenprophet". Seminar für Griechische und Lateinische Philologie (Almanca). ss. 141-157. 24 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2020. 

 Önceki cümlelerden bir veya daha fazlası artık kamu malı olan bir yayından alınan metni içeriyor: Chisholm, Hugh, (Ed.) (1911). "Alexander the Paphlagonian". Encyclopædia Britannica. 1 (11. bas.). Cambridge University Press. s. 567.