Üçlü nokta

Üçlü nokta, termodinamikte bir maddenin üç fazının (gaz, sıvı ve katı) termodinamik dengede bir arada var olduğu sıcaklık ve basınçtır. Süblimleşme eğrisi, erime eğrisi ve buharlaşma eğrisi bu noktada buluşurlar.^[1]

Katı, sıvı ve gaz fazlarına ek olarak, üçlü noktada birden fazla katı faz bulunabilir. Helyum-4, iki farklı sıvı fazı içeren bir üçlü noktaya sahip olan özel bir durumdur (lambda noktası).^[1]

Suyun üçlü noktası, Uluslararası Birimler Sisteminde (SI) termodinamik sıcaklığın temel birimi olan kelvini tanımlamak için kullanılıyordu.^[2] Suyun üçlü noktasının değeri ölçülmek yerine tanımlanarak sabitlenmişti, ancak bu durum SI temel birimlerinin 2019 yılında yeniden tanımlanmasıyla değişti. ITS-90 uluslararası sıcaklık ölçeğinde hidrojenin üçlü noktasından (13.8033 K) suyun üçlü noktasına (273.16 K, 0.01 °C veya 32.018 °F) kadar değişen birden fazla maddenin üçlü noktası kullanılır.

"Üçlü nokta" terimi, ilk olarak 1873 yılında William Thomson'ın kardeşi James Thomson tarafından kullanıldı.^[3]

Üçlü nokta tablosu[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu tablo çeşitli maddelerin üçlü noktalarını listeler. Veriler, ABD Ulusal Standartlar ve Teknoloji Enstitüsü'nden gelmektedir.

Substance	T [K] (°C)	p [kPa]* (atm)
Asetilen	192,4 K (-80,6 °C; -113,08 °F)	120 kPa (1,2 atm)
Amonyak	195,40 K (-77,6 °C; -107,68 °F)	6,060 kPa (0,05981 atm)
Argon	83,81 K (-189,19 °C; -308,542 °F)	68,9 kPa (0,680 atm)
Arsenik	1090 K (817 °C; 1502,6 °F)	3.628 kPa (35,81 atm)
Bütan	134,6 K (-138,4 °C; -217,12 °F)	7×10^-4 kPa (6,9×10^-6 atm)
Karbon (grafit)	4765 K (4492 °C; 8117,6 °F)	10.132 kPa (100,00 atm)
Karbondioksit	216,55 K (-56,45 °C; -69,61 °F)	517 kPa (5,10 atm)
Karbonmonoksit	68,10 K (-204,9 °C; -336,82 °F)	15,37 kPa (0,1517 atm)
Kloroform	175,43 K (-97,57 °C; -143,626 °F)	0,870 kPa (0,00859 atm)
Döteryum	18,63 K (-254,37 °C; -425,866 °F)	17,1 kPa (0,169 atm)
Etan	89,89 K (-183,11 °C; -297,598 °F)	8×10^-4 kPa (7,9×10^-6 atm)
Etanol	150 K (-123 °C; -189,4 °F)	4,3×10^-7 kPa (4,2×10^-9 atm)
Etilen	104,0 K (-169 °C; -272,2 °F)	0,12 kPa (0,0012 atm)
Formik asit	281,40 K (8,4 °C; 47,12 °F)	2,2 kPa (0,022 atm)
Helyum-4 (lambda noktası)^[4]	2,1768 K (-270,8232 °C; -455,48176 °F)	5,048 kPa (0,04982 atm)
Heksafloroetan	173,08 K (-99,92 °C; -147,856 °F)	26,60 kPa (0,2625 atm)
Hidrojen	13,84 K (-259,16 °C; -434,488 °F)	7,04 kPa (0,0695 atm)
Hidrojen klorür	158,96 K (-114,04 °C; -173,272 °F)	13,9 kPa (0,137 atm)
İyot^[5]	386,65 K (113,65 °C; 236,57 °F)	12,07 kPa (0,1191 atm)
İzobütan	113,55 K (-159,45 °C; -255,01 °F)	1,9481×10^-5 kPa (1,9226×10^-7 atm)
Kripton	115,76 K (-157,24 °C; -251,032 °F)	74,12 kPa (0,7315 atm)
Cıva	234,2 K (-38,8 °C; -37,84 °F)	1,65×10^-7 kPa (1,63×10^-9 atm)
Metan	90,68 K (-182,32 °C; -296,176 °F)	11,7 kPa (0,115 atm)
Neon	24,57 K (-248,43 °C; -415,174 °F)	43,2 kPa (0,426 atm)
Azot oksit	109,50 K (-163,5 °C; -262,3 °F)	21,92 kPa (0,2163 atm)
Azot	63,18 K (-209,82 °C; -345,676 °F)	12,6 kPa (0,124 atm)
Nitröz oksit	182,34 K (-90,66 °C; -131,188 °F)	87,85 kPa (0,8670 atm)
Oksijen	54,36 K (-218,64 °C; -361,552 °F)	0,152 kPa (0,00150 atm)
Paladyum	1825 K (1552 °C; 2825,6 °F)	3,5×10^-3 kPa (3,5×10^-5 atm)
Platin	2045 K (1772 °C; 3221,6 °F)	2×10^-4 kPa (2,0×10^-6 atm)
Radon	202 K (-71 °C; -95,8 °F)	70 kPa (0,69 atm)
Silan^[6]	88,48 K (-184,52 °C; -300,136 °F)	0,019644 kPa (0,00019387 atm)
Kükürt dioksit	197,69 K (-75,31 °C; -103,558 °F)	1,67 kPa (0,0165 atm)
Titanyum	1941 K (1668 °C; 3034,4 °F)	53×10^-3 kPa (5,2×10^-4 atm)
Uranyum hexaflorür	337,17 K (64,17 °C; 147,506 °F)	151,7 kPa (1,497 atm)
Su^[7]^[8]	273,16 K (0,16000000000003 °C; 32,288 °F)	0,611657 kPa (0,00603659 atm)
Ksenon	161,3 K (-111,7 °C; -169,06 °F)	81,5 kPa (0,804 atm)
Çinko	692,65 K (419,65 °C; 787,37 °F)	0,065 kPa (0,00064 atm)

* Not: Normal şartlar altında, atmosferik basınç 101.325 kPa'dır. (1 atm)

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kritik nokta (termodinamik)

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b IUPAC, Compendium of Chemical Terminology, 2. basım (the "Gold Book") (1997). Düzeltilmiş çevrimiçi sürümü: (1994) "Triple point"..
^ Definition of the kelvin 16 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. at BIPM.
^ James Thomson (1873) "A quantitative investigation of certain relations between the gaseous, the liquid, and the solid states of water-substance" 5 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Proceedings of the Royal Society, 22 : 27–36. From a footnote on page 28: " … the three curves would meet or cross each other in one point, which I have called the triple point".
^ Donnelly, Russell J.; Barenghi, Carlo F. (1998). "The Observed Properties of Liquid Helium at the Saturated Vapor Pressure". Journal of Physical and Chemical Reference Data. 27 (6). ss. 1217-1274. Bibcode:1998JPCRD..27.1217D. doi:10.1063/1.556028.
^ Walas, S. M. (1990). Chemical Process Equipment – Selection and Design. Amsterdam: Elsevier. s. 639. ISBN 0-7506-7510-1.
^ "Silane-Gas Encyclopedia". Gas Encyclopedia. Air liquide. 13 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2024.
^ International Equations for the Pressure along the Melting and along the Sublimation Curve of Ordinary Water Substance 3 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. W. Wagner, A. Saul and A. Pruss (1994), J. Phys. Chem. Ref. Data, 23, 515.
^ Murphy, D. M. (2005). "Review of the vapour pressures of ice and supercooled water for atmospheric applications" (PDF). Quarterly Journal of the Royal Meteorological Society. 131 (608). ss. 1539-1565. Bibcode:2005QJRMS.131.1539M. doi:10.1256/qj.04.94. 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Mayıs 2020.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Triple point ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur

[gold-1] IUPAC, Compendium of Chemical Terminology, 2. basım (the "Gold Book") (1997). Düzeltilmiş çevrimiçi sürümü: (1994) "Triple point"..

[2] Definition of the kelvin 16 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. at BIPM.

[3] James Thomson (1873) "A quantitative investigation of certain relations between the gaseous, the liquid, and the solid states of water-substance" 5 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Proceedings of the Royal Society, 22 : 27–36. From a footnote on page 28: " … the three curves would meet or cross each other in one point, which I have called the triple point".

[Donnelly-4] Donnelly, Russell J.; Barenghi, Carlo F. (1998). "The Observed Properties of Liquid Helium at the Saturated Vapor Pressure". Journal of Physical and Chemical Reference Data. 27 (6). ss. 1217-1274. Bibcode:1998JPCRD..27.1217D. doi:10.1063/1.556028.

[5] Walas, S. M. (1990). Chemical Process Equipment – Selection and Design. Amsterdam: Elsevier. s. 639. ISBN 0-7506-7510-1.

[6] "Silane-Gas Encyclopedia". Gas Encyclopedia. Air liquide. 13 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2024.

[Wagner-7] International Equations for the Pressure along the Melting and along the Sublimation Curve of Ordinary Water Substance 3 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. W. Wagner, A. Saul and A. Pruss (1994), J. Phys. Chem. Ref. Data, 23, 515.

[Murphy-8] Murphy, D. M. (2005). "Review of the vapour pressures of ice and supercooled water for atmospheric applications" (PDF). Quarterly Journal of the Royal Meteorological Society. 131 (608). ss. 1539-1565. Bibcode:2005QJRMS.131.1539M. doi:10.1256/qj.04.94. 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Mayıs 2020.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

g t d Maddenin hâlleri
Hâl	Katı Sıvı Gaz / Buhar Plazma
Düşük enerji	Bose-Einstein yoğunlaşması Fermiyonik kondansat Dejenere madde Kuantum Hall etkisi Rydberg maddesi Rydberg polaronu Garip madde Süperakışkan Süperkatı Fotonik madde
Yüksek enerji	Kuark maddesi Kafes kuantum renk dinamiği Kuark-gluon plazması Süperkritik akışkan
Diğer hâller	Kolloid Cam Sıvı kristal Kuantum spin sıvısı Egzotik madde Programlanabilir madde Karanlık madde Antimadde Manyetik düzen Antiferromanyetizma Ferrimanyetizma Ferromanyetizma String-net liquid Süpercam
Değişimler	Kaynama Kaynama noktası Yoğunlaşma Kritik çizgi Kritik nokta Kristalleştirme Biriktirme Buharlaşma Kısmi buharlaşma Donma Kimyasal iyonlaşma İyonlaşma Lambda noktası Erime Erime noktası Rekombinasyon Regelasyon Doymuş sıvı Süblimleşme Derin soğutma Üçlü nokta Vitrifikasyon
Miktarlar	Füzyon entalpisi Süblimleşme entalpisi Buharlaşma ısısı Gizli ısı Gizli iç enerji Trouton oranı Uçuculuk
Kavramlar	Baryonik madde Binodal Düzen ve düzensizlik Hâl denklemi Leidenfrost etkisi Makroskopik kuantum fenomeni Mpemba etkisi Sıkıştırılmış sıvı Soğuma eğrisi Spinodal Süperiletken Süperısıtılmış buhar Süperısıtma Termo-dielektrik etki

Üçlü nokta nedir?, Üçlü nokta anlamı nedir?, Üçlü nokta ne demektir?