Süperakışkanlık

Süperakışkanlık maddenin sıfır akmazlığa sahip bir akışkan gibi davrandığı hâlidir. Bu fenomen ilk olarak sıvı helyum ile keşfedildiyse de yalnızca sıvı helyum teorisinde değil aynı zamanda astrofizik, yüksek enerji fiziği ve kuantum kütleçekimi teorilerinde de uygulama alanına girmiştir. Bu fenomen Bose-Einstein yoğunlaşması ile bağıntılıdır ancak özdeş değildir: Bütün Bose-Einstein yoğuşukları süperakışkan olmadığı gibi bütün süperakışkanlar da Bose-Einstein yoğuşuğu değildir.

Şek. 1. Helyum II yüzeyler boyunca kendi düzeyini bulmak için hareket eder ve kısa bir süre sonra iki kap içindeki düzeyler eşlenir. Rollin tabakası aynı zamanda büyük kabın cidarlarını da kaplar. Eğer kap kapalı olmasaydı helyum II dışarı doğru hareket ederek kaptan çıkabilirdi.

Sıvı helyumun süperakışkanlığı[değiştir | kaynağı değiştir]

Sıvı helyumda süperakışkanlık etkisi Pyotr Kapitsa ve John F. Allen tarafından keşfedilmiştir. Bulunuşundan beri görüngüler ve mikroskopik teorilerle tanımlanmıştır. Helyum-4'te süperakışkanlık, helyum-3'te oluştuğundan daha yüksek sıcaklıklarda meydana gelir. Helyum-4'ün her atomu sıfır dönüsü nedeniyle bir bozon parçacığıdır. Bir helyum-3 atomu ise fermiyon parçacığıdır ve ancak çift olarak daha düşük sıcaklıklarda bozon parçacıkları oluşturabilir. Bu süreç süperiletkenlikte olan elektron çiftleşmesi ile benzerdir.

Ultrasoğuk atomik gazlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Ultrasoğuk fermiyonik gazlarda süperkışkanlık 2005 yılının Nisan ayında MIT'de ekibiyle birlikte 50 nK sıcaklığında ⁶Li kullanarak kuantum girdaplarının oluştuğunu gözlemleyen Wolfgang Ketterle tarafından deneysel olarak kanıtlanmıştır.^[1]^[2] Benzer girdaplar daha önce ultrasoğuk bozonik gazlarda 2000 yılında ⁸⁷Rb üzerinde^[3] ve daha sonra iki boyutlu gazlarda^[4] gözlemlenmiştir. 1999 yılında Lene Hau benzer yoğuşuğu sodyum atomları kullanarak oluşturmuş^[5] ve ışığı yavaşlatarak tamamen durdurmuştur.^[6] Ekibi daha sonradan bu sıkıştırılmış ışık sistemini^[7] kullanarak şok dalgaları ve tornadoların süperakışkan analoglarını yaratmıştır.

Astrofizikte süperakışkanlık[değiştir | kaynağı değiştir]

Nötron yıldızlarının içinde süperakışkanlık bulunduğu fikri ilk olarak Arkadi Migdal tarafından öne sürülmüştür.^[8]^[9] Süperiletkenlerin içindeki elektronların, elektron örgüsü etkileşimi ile Cooper çiftleri oluşturmasına benzer şekilde, nötron yıldızının içinde yeterli derecede yüksek yoğunluğa ve düşük sıcaklığa sahip olan nükleonların Cooper çiftleri oluşturması ve süperakışkanlık ve süperiletkenliğin görülmesi beklenmelidir.^[10]

Yüksek enerji fiziği ve kuantum kütleçekiminde süperakışkanlık[değiştir | kaynağı değiştir]

Süperakışkan vakum teorisi, kuramsal fizik ve kuantum mekaniğinde fiziksel vakumun süperakışkan olarak kabul edildiği bir yaklaşımdır. Bu yaklaşımın ana amacı bilinen dört temel etkileşimin üçünü tanımlayan kuantum mekaniği ile kütleçekimi birleştiren bir bilimsel model geliştirebilmektir. Bu teori kuantum kütleçekimi teorisini açıklamak ve Standart Model'e eklenmek için bir adaydır. Bu teorinin geliştirilmesi sonucunda tüm temel etkileşimlerin tek bir modelde birleştirilmesi ve bilinen tüm etkileşimler ile temel parçacıkların süperakışkan vakumun değişik görünümleri olduğunun tanımlanmasının önü açılabilecektir.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "MIT physicists create new form of matter". 11 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2013.
^ Grimm, R. (2005). "Low-temperature physics: A quantum revolution". Nature. 435 (7045). ss. 1035-1036. doi:10.1038/4351035a. PMID 15973388.
^ Madison, K.; Chevy, F.; Wohlleben, W.; Dalibard, J. (2000). "Vortex Formation in a Stirred Bose-Einstein Condensate". Physical Review Letters. 84 (5). ss. 806-809. doi:10.1103/PhysRevLett.84.806. PMID 11017378.
^ Burnett, K. (2007). "Atomic physics: Cold gases venture into Flatland". Nature Physics. 3 (9). s. 589. doi:10.1038/nphys704.
^ Hau, L. V.; Harris, S. E.; Dutton, Z.; Behroozi, C. H. (1999). "Light speed reduction to 17 metres per second in an ultracold atomic gas". Nature. 397 (6720). ss. 594-598. doi:10.1038/17561.
^ "Lene Hau". Physicscentral.com. 27 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2013.
^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 16 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 2 Mayıs 2013.
^ A. B. Migdal (1959). "Superfluidity and the moments of inertia of nuclei". Nucl. Phys. 13 (5). ss. 655-674. doi:10.1016/0029-5582(59)90264-0.
^ A. B. Migdal (1960). "Superfluidity and the Moments of Inertia of Nuclei". Soviet Phys. JETP. 10 (1). s. 176.
^ U. Lombardo and H.-J. Schulze (2001). "Superfluidity in Neutron Star Matter". Physics of Neutron Star Interiors. Lecture Notes in Physics. 578. Springer. ss. 30-53. arXiv:astro-ph/0012209 $2. doi:10.1007/3-540-44578-1_2.

[1] "MIT physicists create new form of matter". 11 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2013.

[2] Grimm, R. (2005). "Low-temperature physics: A quantum revolution". Nature. 435 (7045). ss. 1035-1036. doi:10.1038/4351035a. PMID 15973388.

[3] Madison, K.; Chevy, F.; Wohlleben, W.; Dalibard, J. (2000). "Vortex Formation in a Stirred Bose-Einstein Condensate". Physical Review Letters. 84 (5). ss. 806-809. doi:10.1103/PhysRevLett.84.806. PMID 11017378.

[4] Burnett, K. (2007). "Atomic physics: Cold gases venture into Flatland". Nature Physics. 3 (9). s. 589. doi:10.1038/nphys704.

[5] Hau, L. V.; Harris, S. E.; Dutton, Z.; Behroozi, C. H. (1999). "Light speed reduction to 17 metres per second in an ultracold atomic gas". Nature. 397 (6720). ss. 594-598. doi:10.1038/17561.

[6] "Lene Hau". Physicscentral.com. 27 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2013.

[7] "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 16 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 2 Mayıs 2013.

[8] A. B. Migdal (1959). "Superfluidity and the moments of inertia of nuclei". Nucl. Phys. 13 (5). ss. 655-674. doi:10.1016/0029-5582(59)90264-0.

[9] A. B. Migdal (1960). "Superfluidity and the Moments of Inertia of Nuclei". Soviet Phys. JETP. 10 (1). s. 176.

[10] U. Lombardo and H.-J. Schulze (2001). "Superfluidity in Neutron Star Matter". Physics of Neutron Star Interiors. Lecture Notes in Physics. 578. Springer. ss. 30-53. arXiv:astro-ph/0012209 $2. doi:10.1007/3-540-44578-1_2.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

g t d Maddenin hâlleri
Hâl	Katı Sıvı Gaz / Buhar Plazma
Düşük enerji	Bose-Einstein yoğunlaşması Fermiyonik kondansat Dejenere madde Kuantum Hall etkisi Rydberg maddesi Rydberg polaronu Garip madde Süperakışkan Süperkatı Fotonik madde
Yüksek enerji	Kuark maddesi Kafes kuantum renk dinamiği Kuark-gluon plazması Süperkritik akışkan
Diğer hâller	Kolloid Cam Sıvı kristal Kuantum spin sıvısı Egzotik madde Programlanabilir madde Karanlık madde Antimadde Manyetik düzen Antiferromanyetizma Ferrimanyetizma Ferromanyetizma String-net liquid Süpercam
Değişimler	Kaynama Kaynama noktası Yoğunlaşma Kritik çizgi Kritik nokta Kristalleştirme Biriktirme Buharlaşma Kısmi buharlaşma Donma Kimyasal iyonlaşma İyonlaşma Lambda noktası Erime Erime noktası Rekombinasyon Regelasyon Doymuş sıvı Süblimleşme Derin soğutma Üçlü nokta Vitrifikasyon
Miktarlar	Füzyon entalpisi Süblimleşme entalpisi Buharlaşma ısısı Gizli ısı Gizli iç enerji Trouton oranı Uçuculuk
Kavramlar	Baryonik madde Binodal Düzen ve düzensizlik Hâl denklemi Leidenfrost etkisi Makroskopik kuantum fenomeni Mpemba etkisi Sıkıştırılmış sıvı Soğuma eğrisi Spinodal Süperiletken Süperısıtılmış buhar Süperısıtma Termo-dielektrik etki

Süperakışkanlık nedir?, Süperakışkanlık anlamı nedir?, Süperakışkanlık ne demektir?