Dune

Türkçe baskısının kapağı
Yazar	Frank Herbert
Kapak sanatçısı	John Schoenherr
Ülke	ABD
Dil	İngilizce
Tür	Bilimkurgu[1]
Yayım	Ağustos 1965
Yayımcı	Chilton Books
Sayfa	412 (İlk baskı ciltli sayfa sayısı)
Dune serisi
Dune Dune Mesihi

Dune (diğer bir adıyla Dune: Çöl Gezegeni), Amerikalı yazar Frank Herbert tarafından Analog dergisinde iki ayrı bölüm olarak yayımlanan 1965 çıkışlı bilimkurgu romanıdır. 1966'da Roger Zelazny'nin Bu Ölümsüz kitabıyla beraber En İyi Roman Hugo Ödülü'ne lâyık görüldü^[2] ve En İyi Roman Nebula Ödülü'nü kazandı.^[3] Dune serisinin ilk kitabıdır. 2003 yılında dünyanın en çok satan bilimkurgu romanı olarak gösterildi.^[4][5]

Dune, çeşitli soylu hanedanların gezegen tımarlarını kontrol ettiği feodal bir yıldızlararası toplumun ortasındaki uzak bir gelecekte geçmektedir. Roman, ailesi Arrakis gezegeninin yönetimini üstlenen genç Paul Atreides'in hikâyesini anlatmaktadır. Gezegen, yaşanılmaz ve seyrek nüfuslu bir çöl arazisi olsa da, yaşamı uzatan ve zihinsel yetenekleri geliştiren bir ilaç olan "melanj"ın ("bahar" veya "baharat" olarak da bilinir) tek kaynağıdır. Melanj, sadece ilacın sağladığı bir tür çok boyutlu farkındalık ve öngörü gerektiren uzay yolculuğu için de gereklidir.^[6] Melanj yalnızca Arrakis'te üretilebildiğinden, gezegenin kontrolü bu nedenle gıpta ile bakılan ama tehlikeli olan bir girişimdir. Hikâye, imparatorluğun fraksiyonları Arrakis'in ve baharın kontrolü için bir mücadelede karşı karşıya gelirken siyaset, din, ekoloji, teknoloji ve insan duygularının çok katmanlı etkileşimlerini araştırır.^[7]

Herbert kitabın devamı niteliğinde beş roman yazdı: Dune Mesihi, Dune Çocukları, Dune Tanrı İmparatoru, Dune Sapkınları ve Dune Rahibeler Meclisi. Herbert'in 1986'daki ölümünün ardından, oğlu Brian Herbert ve yazar Kevin J. Anderson, 1999'dan bu yana bir düzineden fazla roman yazarak seriye devam etti.^[8]

Romanın sinemaya uyarlanması kötü anlamda nam salmış biçimde zor ve karmaşık olmuştur.^[9][10][11] 1970'lerde kült film yapımcısı Alejandro Jodorowsky romandan uyarlanan bir film yapmaya çalıştı. Geliştirmede yaklaşık üç yıl geçirdikten sonra, sürekli büyüyen bütçe nedeniyle proje iptal edildi. 1984 yılında yönetmenliğini David Lynch'in yaptığı bir film uyarlaması olumsuz tepkilerle karşılandı.^{[9][12][13][14]} Denis Villeneuve tarafından yönetilen Dune: Çöl Gezegeni adlı ikinci bir film uyarlaması 21 Ekim 2021 tarihinde gösterime girdi ve genellikle olumlu tepkiler aldı.^[15][16] Kitap ayrıca 2000 Sci-Fi Channel mini dizisi Frank Herbert's Dune'a ve 2003'teki devamı Frank Herbert's Children of Dune'a uyarlandı.^[17] Seri, Dune (1992), Dune II (1992)^[18] ve Warhammer 40,000 (1987)^[19] gibi çeşitli oyunlara da ilham kaynağı oldu.

2009'dan beri, Satürn'ün uydusu Titan'daki ovaların ve diğer özelliklerin gerçek hayattaki isimlendirilmesi konusunda Dune romanlarındaki gezegenlerin isimleri benimsenmiştir.^[20][21][22]

Konu[değiştir | kaynağı değiştir]

Okyanus gezegeni Caladan'ın hükümdarı Atreides Hanesi'nden Dük Leto Atreides, İmparator Padişah IV. Şaddam tarafından Arrakis gezegeninin tımar hükümdarı olarak görevlendirilir. Arrakis sert ve konuksever olmayan bir çöl gezegeni olmasına rağmen muazzam bir öneme sahiptir, çünkü "melanj"ın gezegensel tek kaynağıdır. Melanj, "bahar" veya "baharat" olarak da adlandırılan ve insanın gençliğini, canlılığını ve ömrünü uzatan paha biçilmez bir özel maddedir. Daha da önemlisi, Uzay Loncası navigatörlerinin olağanüstü zihinsel yeteneklerini elde edebilmelerinin yolu bu baharın tüketimidir. Şaddam, Atreides Evi'ni gelecekteki potansiyel bir rakip ve tehdit olarak görür ve şu anda Arrakis'te bahar hasadından sorumlu ve Landsraad'ın diğer Büyük Evleri arasında Atreides Evi'nin uzun süredir düşmanı olan Harkonnen Hanesi ile gelişlerinden sonra Leto ve ailesini yok etmek için komplo kurar. Leto, görevinin bir tür tuzak olduğunun farkındadır, ancak görevden çekilmenin onu imparatorluktan kaçan hain yapacağını bilir.

Leto'nun cariyesi Leydi Jessica, gizemli siyasi amaçlar peşinde koşan ve görünüşte insanüstü fiziksel ve zihinsel yeteneklere sahip yalnızca kadınlardan oluşan bir grup olan Bene Gesserit'in bir yardımcısıdır. Bene Gesserit, Jessica'ya çiftleştirme programlarının bir parçası olarak bir kız çocuğu doğurması talimatını vermesine rağmen, Leto'ya olan sevgisinden Paul adında bir oğlu dünyaya getirmiştir. Paul, küçük yaşlardan itibaren Leto'nun yardımcıları, seçkin askerler Duncan Idaho ve Gurney Halleck tarafından savaş konusunda eğitilirken, Dük'ün Mentat'ı olarak hizmet eden Thufir Hawat, onu kurnaz bir siyasi manevracı olmaya hazırlamıştır; Jessica ayrıca Paul'ü Bene Gesserit disiplinlerinde yapabileceği şeyler konusunda eğitmiştir. Paul, Jessica'nın üstü Başrahibe Gaius Helen Mohiam'ı gelecekten haber veren rüyalarında görür. Bu kadın, deneğin insanlığını değerlendirmesinin bir parçası olarak ani acıya neden olan ölümcül bir test olan gom cabbar'a Paul'ü tabi tutar. Şaşırtıcı bir şekilde, Paul kendinden öncekilerden daha fazla acıya maruz kalmasına rağmen testi geçmeyi başarır.

Leto, Jessica ve Paul, daha önce Harkonnen Evi'nin sahiplendiği Arrakis'teki kale olan Arrakeen'i işgal etmek için hane halkıyla birlikte seyahat ederler. Leto, dev kum solucanları tarafından korunan baharın hasat edilmesinin içerdiği tehlikeleri öğrenir ve gezegenin yerli Fremen ("Kum Korsanları") halkıyla görüşür; onları düşmandan ziyade değerli bir müttefik olarak görür. Atreides'in gelişinden kısa bir süre sonra Harkonnen kuvvetleri, İmparator'un kılık değiştirmiş vahşi Sardokar birliklerinin de katıldığı saldırıya geçer. Leto, kişisel hekimi ve Suk doktoru olan Wellington Yueh tarafından uyuşturulup Baron Vladimir Harkonnen'e ve onun çarpık Mentat'ı Piter De Vries'e teslim edilerek doktorun ihanetine uğrar. Ancak Yueh, Jessica ve Paul'ün Harkonnenler tarafından ölü olarak kabul edildikleri çöle kaçmalarını sağlar. Yueh, Leto'nun Baron ile karşılaşması sırasında Baron'u öldürebileceğini umarak Leto'nun dişlerinden birini zehirli bir gaz kapsülüyle değiştirir. Yueh, Leto'yu teslim ettikten sonra De Vries tarafından öldürülür, Baron ise gazdan kıl payı kurtulur ve bunun yerine Leto ve De Vries ölür. Baron, Hawat'ı De Vries'in görevini devralmaya zorlar. Hawat, Baron'un emirlerini yerine getirirken Harkonnenler'e zarar vermek için gizlice çalışır.

Çöle kaçtıktan sonra Paul, Jessica'nın yanlışlıkla bir oğul doğurması ve yüksek konsantrasyonlarda bahara maruz kalması nedeniyle Bene Gesserit yetiştirme planının bir sonucu olarak önemli güçlere sahip olduğunu fark eder. Düşlerinde gezegenin yerli Fremen arasında yaşadığı gelecekleri öngörür ve ayrıca baharın bağımlılık yapan nitelikleri hakkında bilgilendirilir. Jessica'nın, Bene Gesserit tarafından ondan saklanan bir sır olan Baron Harkonnen'in kızı olduğu ortaya çıkar. Fremen tarafından yakalandıktan sonra Paul ve Jessica, Sietch Tabr'ın Fremen topluluğuna kabul edilirler ve onlara "garip yol" olarak bilinen Bene Gesserit dövüş tekniği öğretilir. Paul erkekliğini kanıtlar ve Fremen adı Muad'Dib'i seçer, Jessica ise zehirli Ab-ı Hayat suyunu içerek Başrahibe olmak için bir ayin yapmayı tercih eder. Leto'nun kızına hamile olan Jessica, istemeden doğmamış çocuğu Alia'nın rahimde aynı güçlerle aşılanmasına neden olur. Paul, Fremen olan Chani'yi sevgili edinir ve Chani'den Leto II adında bir oğlu olur.

İki yıl geçer ve Paul'ün güçlü öngörüsü ortaya çıkar; bu, Bene Gesserit'in Koruyucu Misyon'u sayesinde Paul'ün Fremen tarafından Mehdi olarak görülmesine yol açar. Paul, Fremen'in Arrakis'i geri almak için güçlü bir savaş gücü olabileceğini fark eder ama aynı zamanda onları kontrol etmezse cihatlarının tüm evreni tüketebileceğini de görür. Yeni Fremen liderinin haberi, giderek daha yıkıcı baskınlar nedeniyle bahar üretimi düşerken hem Baron Harkonnen'e hem de İmparator'a ulaşır. Baron, vahşi yeğeni Glossu Rabban'ı demir yumrukla yönetmeye teşvik eder ve kurnaz yeğeni Feyd-Rautha'nın, sonunda Rabban'ın yerine geçtiğinde kendisini Arrakis halkı arasında popüler hâle getireceğini umar. Baron'un iktidarı ele geçirmek için Sardokar'dan daha güçlü birlikler oluşturmaya çalıştığından şüphelenen İmparator, Arrakis'teki faaliyetleri izlemek için casuslar gönderir. Hawat, İmparator'un gerçek planları hakkında Baron'da şüphe uyandırmak için bu fırsatı kullanır ve ittifaklarına daha da baskı uygular.

Harkonnen darbesinden sağ kurtulan ve kaçakçı olan Gurney Halleck, Fremen tarafından hasat makinesine yapılan baskından sonra Paul ve Jessica ile yeniden bir araya gelir. Jessica'nın bir hain olduğuna inanan Gurney, onu öldürmekle tehdit eder ama Paul tarafından durdurulur. Paul, Gurney'nin saldırısını öngörmemiştir ve erkekler için ölümcül olan Ab-ı Hayat'ı içerek önsezisini arttırması gerektiği sonucuna varır. Paul, suyu içtikten sonra birkaç hafta boyunca bilinçsiz kalır, ancak uyandığında zaman ve uzayın tamamında geleceği görebilme gücüne sahip olur: O, artık Bene Gesserit yetiştirme programının nihai hedefi olan Kwisatz Haderach (Kuisatz Haderah)'tır.

Paul, İmparator ve Baron'un, Fremen isyanını bastırmak için Arrakis çevresinde filolar topladıklarını hisseder ve Fremen'i Harkonnen birliklerine karşı büyük bir saldırıya hazırlar. İmparator, Baron ile Arrakis'e gelir; onların ortak birlikleri bir Fremen askerî karakolunu ele geçirir, Leto II dahil birçok kişiyi öldürür, Alia yakalanır ve Baron'a götürülür. Alia, kardeşine güvenerek karşı koymaya çalışır. İmparator'un birliklerinin savunma kalkanlarını devre dışı bırakan bir elektrik fırtınasının örtüsü altında Paul ve Fremen, dev kum solucanlarına binerek başkente saldırırken Alia, Baron'a suikast düzenler ve kaçar. Fremen hem Harkonnen hem de Sardokar birliklerini çabucak yener.

Paul, İmparatorla yüzleşir ve İmparator tahttan feragat etmediği sürece bahar üretimini sonsuza dek yok etmekle tehdit eder. Feyd-Rautha, Paul'ü kemerindeki zehirli bir iğneyle kandırıp öldürmeye çalıştığı törensel bir bıçak düellosuna meydan okuyarak Paul'ü durdurmaya çalışır. Paul üstünlük kazanır ve onu öldürür. İmparator isteksizce tahtı Paul'e bırakır ve kızı Prenses Irulan'la evlenme sözü verir. Paul, İmparatorluğun kontrolünü ele geçirirken amacına ulaşmış olsa da, ona olan inançları dizginlenemeyecek kadar güçlü olduğu için artık Fremen cihatını durduramayacağını fark eder.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]