Ultra 1941 yılı Haziran ayı itibarıyla İngiliz askeri istihbaratı tarafından kullanılmaya başlayan terim. Terim düşman şifreli iletişiminin elde edilmesi ve kırılması sayesinde ele geçen çok önemli istihbaratın bütününü anlatır. Terim, o döneme kadar en önemli belgeler için kullanılmakta olan çok gizli gizlilik seviyesinin de ötesinde öneme sahip olan istihbaratın değerini anlatmak üzere en yüksek aşama anlamında kullanılan ultra kelimesinden türetilmiştir.^[1]

İstihbarat kaynakları[değiştir | kaynağı değiştir]

İstihbarat şifre makinaları tarafından şifrelenmiş radyo sinyalleri aracılığıyla elde ediliyordu. Müttefik Devletler bünyesinde toplanan bu türlü istihbarat İngiltere'deki Bletchley Park tesislerinde işleniyor ve değerlendiriliyordu. Nazi Almanyasının farklı kurumları farklı kombinasyonlarla olmakla beraber aynı Enigma makinesini kullanmaktaydı. Burada en karmaşık şifrelemeyi Abwehr (Alman askeri istihbaratı) kullanıyordu. Ele geçen sinyallerin çoğu Alman Hava Kuvvetleri Luftwaffe sinyaliydi. Enigma şifrelerini kırma çalışmaları II. Dünya Savaşından önce Polonya istihbaratı tarafından başlatılmış, savaştan hemen önce de eldeki her türlü bilgi İngiltere ve Fransa ile paylaşılmıştı. Bletchley Park bünyesindeki çalışan Alan Turing liderliğindeki ekip Enigma şifrelerini kırmıştır.

Dağıtım ve kullanım[değiştir | kaynağı değiştir]

Ultra bilgilerinin komutanlara iletilmesi MI6 ajanları tarafından gerçekleştiriliyordu. Çok hassas olan bilgilerin kaynağı gizli şekilde korunuyordu. Genelde binbaşı rütbesinde olan bu Özel İrtibat Subayları doğrudan cephe komutanına veya sadakati sınanmış kurmay heyet üyelerine iletilirdi. Genel usul, irtibat subayının istihbaratı fiziksel olarak komutana sunması, okunup tahlil edilmesini beklemesi ve geri alıp yok etmesi şeklinde olurdu.

Savaşa etkisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Genellikle deşifre edilen mesajlar cephede komutanların stratejilerini etkileyecek düzeyde önemde olmaz. Deşifre edilen mesajın içeriğinin yanı sıra kim tarafından kime gönderildiği, nasıl gönderildiği gibi bilgilerle beraber savaşın genel akışı içinde yorumlanması gereklidir. Bletchley Park'daki bomba şifre kırıcı bilgisayarların öncülü olarak adlandırılan bomba makinaları sayesinde bir günde deşifre edilen mesaj sayısı binli rakamlarla ifade edilir hale geldi.

Ultra istihbaratı sayesinde önceden bilgisi alınan askerî harekâttan bazıları şunlardır:

• Elde edilen istihbarata göre Luftwaffe'nin 14 Kasım 1940 gecesi bombardıman yapacağı öğrenildi, ancak muhtemel hedeflerden olduğu öğrenilen Coventry'de önlemler istenildiği gibi alınamadı ve Blitz adı verilen bombardımanda kentin merkezinde büyük hasar yaşandı, 500'ün üzerinde sivil hayatını kaybetti.^[2]
• Ultra istihbaratı sayesinde Kraliyet Donanması 1941 yılı Mart ayında Akdeniz'deki İtalyan askeri varlığına Matapan Burnu Muharebesiyle önemli bir darbe vurmuştur.
• İstihbarat sayesinde Büyük Okyanusu geçmekte kullanılan askeri konvoylar Nazi U-botlarına karşı önceden önlem alabilmekteydi.
• General Bernard Montgomery Nazi Generalfeldmarschall Erwin Rommel'in Kuzey Afrika'daki her hareketine vakıf oluyor, buna göre strateji belirleyebiliyordu.
• 1943 yılı yaz aylarında Sicilya'nın işgal edildiği Husky Harekâtı öncesinde alınan istihbarat sayesinde adadaki Mihver Devlet asker sayıları ve mevkilerine dair çok önemli bilgiler edinilmiştir.

Savaşın ardından[değiştir | kaynağı değiştir]

İngiltere ve savaş sonrasında ortaya çıkan Soğuk Savaş dönemindeki müttefiki ABD Ultra konusunu gizli tutmuşlardır. Ultra çalışmalarına dair resmî açıklamalar 1974 yılında gelmiştir. Bu dönem boyunca özellikle istihbarat alanında çalışanlardan savaş dönemindeki faaliyetlerini çevrelerine açıklamamaları istenmiştir.

Özellikle Enigma şifrelerinin kırılmasına yönelik çalışmalar yapıldığı Fransız ve Polonyalı kaynaklar tarafından savaşın ardından yayınlanmıştır. Polonyalı askeri tarihli Wladyslaw Kozaczuk 1967 yılında kaleme aldığı Bitwa o tajemnice adlı eserde Enigma'nın İkinci Dünya Savaşından önce Polonya istihbaratı tarafından kırıldığını yazar. Daha sonra 1973 yılında yazdığı Enigma adlı kitapta Fransız istihbaratçı Gustave Bertrand da Ultra konusunu kamuoyuna açıklamıştır.

1970'li yıllarda bilgisayar teknolojisinin istihbarat alanında etkili şekilde kullanılmaya başlanmasıyla beraber mekanik şifre kırılması konusundaki bilgilerin kamuoyuyla paylaşılmasında bir sorun görülmemiş olacak, ilgili belgeler resmî olarak kamuoyuyla paylaşılmıştır.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Enigma şifrelemesinin analizi