Çökme, zemin yüzeyinin çok az yatay hareketle veya hiç yatay hareketle aniden batması veya kademeli olarak aşağı doğru çökmesidir veya iç güçlerin etkisiyle, yer kabuğunun bir bölümünün asal durumunu yitirerek alçalması. Çökme kavramı sadece aşağı doğru hareketin büyüklüğü veya alanı ile ölçülemez. Doğa ve insan kaynaklı oluşabilir. Birincisi çeşitli karst fenomenleri, permafrostun çözülmesi, konsolidasyon, organik toprakların oksidasyonu, yavaş kabuk çözgüsü (izostatik ayarlama), normal faylanma, kaldera çökmesi veya katı bir kabuğun altından sıvı lavlarının çekilmesi içerir. İnsan faaliyetleri, yeraltı madenciliği veya yeraltı sıvılarının ekstraksiyonunu, örnek petrol, doğalgaz veya yeraltı suyu. Zemin çökmesi jeologlar, jeoteknik mühendisleri, sörveyörler, mühendisler, şehir planlamacıları, toprak sahipleri ve genel olarak halk için küresel bir endişe kaynağıdır.

Kireç taşının çözülmesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Kireç, doğada "kireç taşı" veya kalker olarak bulunan kayaçların belli ebatlara indirgendikten sonra fırınlarda yakılmasıyla elde edilir. Elde edilen sönmemiş kireç, higroskopik özelliklere sahiptir ve suyla reaksiyona sokularak toz halindeki sönmüş kirece dönüştürülür. Çökme sıklıkla, kireç taşının yeraltı yüzeyindeki sıvı akışı ile çözülmesinin boşluklar (yani mağaralar) oluşturduğu karstik arazilerde büyük sorunlara neden olur. Bir boşluğun çatısı çok zayıf hale gelirse çökebilir ve üstteki kaya ve toprak uzaya düşerek yüzeyde çökmeye neden olur. Bu tür çökme yüzlerce metre derinlikte olabilecek düdenlere neden olabilir.

Madencilik[değiştir | kaynağı değiştir]

Madencilik faaliyeti planlandığında, tüm paydaşlardan işbirliği olması durumunda madenciliğe bağlı çökme başarılı bir şekilde yönetilebilir. Bu, dikkatli maden planlaması, önleyici tedbirlerin alınması ve madencilik sonrası onarımların bir kombinasyonu ile gerçekleştirilir. Madenciye bağlı çökme, ani bir sütun veya yüzeye yakın tünel çöküşünün meydana geldiği durumlar dışında (büyüklük, tezahür ve kapsamı) nispeten ön görülebilir (genellikle çok eski çalışmalar). Madencilik kaynaklı çökme neredeyse her zaman mayınlı alanın üzerindeki yüzeye artı dışarıda bir kenar boşluğuna lokalize olur. Sübvansiyonun kendisinin dikey büyüklüğü tipik olarak sorunlara neden olmaz ancak drenaj (doğal drenaj dahil) hariç - daha kötüsü, en kötü neden olan ilişkili yüzey sıkıştırma ve çekme gerilmeleri, eğrilik, eğimler ve yatay yer değiştirmedir. Doğal çevreye, binalara ve altyapıya zarar verir.

Doğal gaz çıkarımı[değiştir | kaynağı değiştir]

Doğal gazlar yeraltındaki kayaçların, çok küçük, gözle görülmeyecek durumda olan, mikroskobik gözeneklerin ve çatlakların içerisinde bulunur. Petrol ve doğal gazın aranması, jeoloji ve jeofizik hatta petrol mühendisliği dallarının ortak çalışmasını gerektirmektedir ki üç mühendisin bilgisi, doğal gaz bulumu için ancak yeterli olmaktadır. Yeraltı formasyonlarında petrolün ve/veya gazın var olup olmadığı kesin olarak yalnızca sondaj yapılarak belirlenebilir.Sondajlarla kanıtlandıktan sonra, var olan doğal gaz üretim kuyularına alınır ki bu doğal gazın yeryüzüne çıktığı yerdir. Yerin derinliklerinde bulunan kayaların gözeneklerinden ve çatlaklarından gelen doğal gaz üretim kuyusuna ulaşır.Doğal gaz aramacılığında yapılan işlemler, sondaj yapılacak noktanın belirlenmesinden itibaren üretim aşamasına kadar yapılan sondaj çalışmaları, saha çalışmaları, sismik çalışmalar, kuyu programı hazırlama çalışmaları, kuyu yeri tespiti, sondaj ve kuyu tamamlama olarak sıralanabilir;

Deprem[değiştir | kaynağı değiştir]

Yer altındaki boşlukların (mağara), kömür ocaklarında galerilerin, tuz ve jipsli arazilerde erime sonucu oluşan boşlukları tavan blokunun çökmesi ile oluşurlar. Hissedilme alanları yerel olup enerjileri azdır, fazla zarar getirmezler. Büyük heyelanlar ve gökten düşen meteorların da küçük sarsıntılara neden olduğu bilinmektedir.Deprem sırasında arazi çökmesi çeşitli şekillerde ortaya çıkabilir. Deprem sırasında fay hatları boyunca kayma nedeniyle geniş arazi alanları önemli ölçüde azalır. Arazi çökmesi, bir depremin sarsılmasından kaynaklanan konsolide olmayan tortuların çökmesi ve sıkıştırılması sonucu da ortaya çıkabilir.

Yeraltısuyu ile ilgili çökme[değiştir | kaynağı değiştir]

Yeraltı suyu basıncı kaya tanelerini ayrı olarak tutar. Su ayrıldığı zaman, ıslak tabaka sıkışabilir ve akiferin üzerinde çökmeye neden olabilir.Yeraltı suyu dalgalanmaları da dolaylı olarak organik materyalin bozulmasını etkileyebilir. Kıyı veya delta ovaları gibi ovaların yerleşimi drenaj gerektirir . Toprağın ortaya çıkan havalanması, turba gibi organik bileşenlerinin oksidasyonuna yol açar ve bu ayrışma süreci önemli arazi çökmesine neden olabilir.

Mevsimsel etkiler[değiştir | kaynağı değiştir]

Bitki örtüsü çok küçük parçacık boyutu nedeniyle, toprak nemi içeriğindeki değişikliklerden etkilenirler. Toprağın mevsimsel olarak kurutulması toprağın hem hacminin hem de yüzeyinin azalmasına neden olur. Bina temelleri mevsimsel kuruma ile ulaşılan seviyenin üzerindeyse, hareket ederler, muhtemelen konik çatlaklar şeklinde binaya zarar verirler.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

• EğitimSistem-İzostatik dengenin bozulması ve epirojenez olayının meydana gelmesine neden olan faktörler
• Tesisat-Doğalgazlar nasıl çıkarılır
• Afyon Kocatepe Üni.-Depremlerin oluşumu ve türleri