Aşağıırmaklar
Köy
Artvin'in Türkiye'deki konumu
Aşağıırmaklar Aşağıırmaklar'ın Artvin'deki konumu
Ülke	Türkiye
İl	Artvin
İlçe	Ardanuç
Coğrafi bölge	Karadeniz Bölgesi
Yüzölçümü
• Toplam	14,8 km²
Rakım	1392 m
Nüfus  (2021)
• Toplam	148
Zaman dilimi	UTC+03.00 (TSİ)
İl alan kodu	0466
İl plaka kodu	08
Posta kodu	08390

Aşağıırmaklar, Artvin ilinin Ardanuç ilçesine bağlı bir köydür.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Aşağıırmaklar köyü ile Yukarıırmaklar köyünün ortak eski adı, Samtskari veya Samtskaro'dur. Samtskari Deresi'nin iki yakasında yer alan yerleşme, geç dönemde iki ayrı köye ayrılmıştır. Gürcüce bir yer adı olan Samtskari (სამწყარი), "Samtskali"den (სამწყალი) veya "Samtskaro"dan (სამწყარო) değişime uğramış olmalıdır ve "üç pınarlar", üç ırmaklar" anlamına gelir. Bu yer adı Türkçeye Samskar olarak girmiştir. Nitekim 1574 ve 1595 tarihli Osmanlı tahrir defterleri ile Artvin vilayeti üzerine 1927 tarihli bir yayında Samksar / Samiskar (صامسقار) olarak geçer.^[4][5] Ruslar da 1886 yılında köyü Samshar / Samtshar-Tskali (Самсхар / Самсхар-Цхали) adıyla kaydetmiştir.^[6]

Esiden tek bir yerleşme olan Samskari, tarihsel Gürcistan'ın güneybatı kesimini oluşturan bölgelerden biri olan Klarceti'de yer alır. Klarceti, Orta Çağ'da Gürcü kültürünün ve dinsel yapılarının toplandığı merkezlerden biriydi. Osmanlılar, bu bölgedeki Samtskari köyünü 1551 yılında Gürüclerden ele geçirdi. Hemen ardından Ardanuç livası kuruldu. Yaklaşık olarak bugünkü Ardanuç ilçesi toprakları Ardanuç nahiyesi adıyla bu livaya bağlandı. 1574 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defterine göre Samtskari, bu nahiyenin büyük köylerinden biriydi. Köyün nüfusu 66 haneden (yaklaşık 330 kişi) oluşuyordu. Nüfusun tamamı Hristiyan olarak kaydedilmiştir. Yaklaşık yirmi yıl sonra köyün nüfusu 12 hane azalmıştı; 1595 tarihli Defter-i Mufassal-i Liva-i Ardanuç ve adlı Osmanlı tahrir defterinde köyde, tamamı Hristiyan oan 54 hane (yaklaşık 270 hane) kaydedilmişti. Samtskari köyünün halkının bu tarihten sonra Müslüman olduğu bu kayıtlardan da anlaşılmaktadır. Osmanlı idaresinin 1835 yılında askere alma ve vergi toplama amacıyla yaptığı erkek nüfusu tespiti sırasında da Samtskari tek bir yerleşme olarak kaydedilmiştir. Bu tespitte köyd 87 hanede 251 erkek yaşıyordu. Erkek sayısı kadar kadın eklenince, Samtskari'nin toplam nüfusunun 502 kişiden oluştuğu ortaya çıkar.^[7]

Samtskari, üç yüz yılı aşkın bir süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nda Rusların eline geçti. Rus idaresinde Artvin Okrugu'nun Ardanuç kazasına (uçastok) bağlı Samtskari nahiyesinin (сельское общество: kırsal topluluk) dört köyünden biriydi. Samtskari köyünün nüfusu 1886 yılında 732 kişiden oluşuyordu. Samtskari, aynı adı nahiyenin nüfus açısından en büyük köyüydü. Samtskari, Norgieli, Petobani ve Çedila köylerinden oluşan Samtskari nahiyesindeyse 1.380 kişi yaşıyordu. Hem Samtskari köyünün hem de Samtskari nahiyesinin nüfusunun tamamı Gürcülerden oluşuyordu.^[6] Şalambereti (შალამბერეთი), Koçareti (კოჭარეთი), Kordati (კორდათი), Çimdara (ჭიმდარა), Tetrkanebi (თეთრყანები), Dzağlauri (ძაღლაურა), Çonati (ჭონათი), Bargaburga (ბარგაბურგა), Mağlisukani (მაღლისუკანი) gibi yer adları da buranın bir Gürcü yerleşmesi olduğunu göstermektedir.^[8]

Samtskari, Birinci Dünya Savaşı'nın sonlarında Rus idaresinin sona ermesinden bir süre sonra, bağımsız Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. 1921 yılında, Sovyet Rusya'nın Gürcistan'ı işgali sırasında Ankara Hükümeti, Artvin ve Ardahan bölgelerini boşaltması için Gürcistan hükûmetine ültimatom verdi. Gürcistan hükûmetinin bu iki bölgeden çekilmesi üzerine Samtskari köyü fiilen Türkiye'ye katıldı. 16 Mart 1921'de Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında imzalanan Moskova Antlaşması uyarınca da köy Türkiye'ye bırakıldı.^[9]

Gürcistan'ın Türkiye'ye bırakmasından bir yıl sonra, 1922'de Artvin livasında yapılan nüfus tespitinde Samtskari, Samtskar-i Süfla (صامسقار سفلا) ve Samskar-i Ulya (صامسقار علیا) olmak üzere ik köy olarak kaydedilmiştir. Samskar-i Süfla'da (Aşağı Samtskari) 417 kişi yaşıyordu. Bir Gürücü yerleşmesi olan köyün nüfusunun tamamı "Türk" olarak kaydedilmişti. Bu sırada Aşağı Santskari Artvin livasının merkez kazasına bağlı Ardanuç nahiyesinin köylerinden biriydi.^[10][11] Samtskari Türkçe olmadığı için köyün adı 1925 yılında Aşağı Irmaklar olarak değiştirildi. 1926'da ise köyde 89 hanede 484 kişi tespit edilmiştir.^[12] Aşağı Irmaklar, 1935 genel nüfus sayımında "Aşağı Irmak" adıyla kaydedilmişti ve Rize ile Artvin vilayetlerinin birleştirilmesiyle kurulmuş olan Çoruh vilayetinin Artvin kazasının Ardanuç nahiyesine bağlıydı. Nüfusu 656 kişiden oluşuyordu.^[13] Samtskari adı zaman içinde "Samıskar", "Samsıkar" gibi Türkçe kaynaklarda farklı biçimlerde yazılmıştır. Gürcü Kolu köylerinden biri sayılan Aşağıırmaklar köyünde 1965 genel nüfus sayımında 942 kişi yaşıyor ve bu nüfus içinde 421 kişi okuma yazma biliyordu.^[14]

Aşağıırmaklar köyünde eski bir kilise ile megalit yapılar topluluğunun varlığı bilinmektedir. Bu köy kiliselerinden biri olan Samtskaro Kilisesi Aşağı Samtskaro köyünde yer alan tek nefli bir yapıydı. Nikolay Marr’ınn 1904 yılında görmüş olup fotoğrafını çektiği irice ve iyi korunmuş olan tek nefli bu kilise, 20. yüzyılın ikinci yarısında ortadan kaldırılmıştır.^[15][16]

Megalit yapılar topluluğu, köyün 600 güneybatısında yer alır. Geniş bir alana yayılan kompleks, on kadar yapı kalıntısını barındırmaktadır. Orta kısımda bulunan ve üç kollu olduğu tahmin edilen yapı dikkat çekicidir. İri kesme taşlardan inşa edilmiş olan yapının iki kolu bugüne ulaşmıştır. Burada başlayan 3 metrelik tünel bir depoya ulaşmaktadır. Depodan başlan tünelin uzunluğu ise, 7 metredir. Ancak bu tünelin devamı yıkılmıştır. Hem tünel hem de depo kısmen toprakla dolmuştur.^[17]

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Aşağıırmaklar köyü, Artvin il merkezine 60 km, Ardanuç ilçe merkezine 25 km uzaklıktadır. Aşağıırmaklar köyünü kuzeyden Hisarlı ve Çakıllar, kuzeybatıdan Cevizli, güneyden Yolağzı, güneybatıdan Tütünlü ve Conat Yaylası, doğudan Yukarıırmaklar, güneydoğudan Ustalar köyü çevreler.^[1]

Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Aşağıırmaklar için uzaydan görüntü siteleri: Google, Yahoo, Microsoft
• [1]14 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.