Çungar Hanlığı
1634-1755
Dzungar Hanlığı Haritası (18. yüzyıl)
Tür	Bozkır imparatorluğu
Başkent	Gulca
Yaygın dil(ler)	Oyratça, Çağatayca
Resmî din	Tibet Budizmi
Hükûmet	Monarşi
Han
• 1632-1653 Erdeni Batur (ilk) • 1671-1697 Galdan Boshugtu Khan • 1745-1750 Tsewang Dorji Namjal
Tarihî dönem	Yeni Çağ
• Kuruluşu 1634 • Dağılışı 1755
Yüzölçümü
1650	3.600.000 km2
Nüfus
•  600.000
Öncüller Ardıllar Oyrat Hanlığı Çağatay Hanlığı Hoşut Hanlığı Çing Hanedanı

Çungar Hanlığı 1620'de Oyrat olarak bilinen Batı Moğollar Çungarya'ya gelip birleşti. 1634'te Oyrat Hanlığı'nın çözülmesiyle Erdeni Batur tarafından hanlıklarını kurdular. 1680 ve 1688 yılları arasında Oyrat'lar Tarım Havzası'nı fethettiler. 1717'de Tibet'i fethettiler ve Moğol devleti olan Khoshut Hanlığı'nı yıktılar. 1653-1677 yıları arasında taht kavgaları baş göşterdi. Kaldan Batur yönetimi ele geçirdi ve Boshogtu Han unvanını aldı.

Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

Kazak Hanlığı ile Savaş[değiştir | kaynağı değiştir]

1678-1680 yıları arasında Yarkent Hanlığı ile savaştılar ve fethettiler. 1681-1685 yıları arsında Kazak Hanlığı ile savaştılar ilk çarpışmalarını kaybettiler. Kazak hanları anlaşmazlığa düşünce tekrar saldırıp kazandılar. Böylece Kazak Hanlığı'nın doğusunu işgal ettiler. 1687-1688 yılında Halha Moğolları ile Altay Dağları'ı geçip Baykal Gölü yakınlarında Ruslarla dostane ilişkiler kurup ateşli silahlar temin ettiler. 30.000 Oyrat askeriyle az sayıda Rus kozaklar ile Erdene Zuu Manastırı yakınlarında Halha Moğollarına saldırdılar. Halha Moğolları Hanı Öndör Gegeen Zanabazar, Çing Hanedanlığına kaçtı ve İmparator Kangxi'ye sığındı.

Çing Hanedanlığı ile Savaş[değiştir | kaynağı değiştir]

Çungar Hanlığı'nı Çing Hanedanı için tehlike gören İmparator Kangxi Liao Nehri yakınkınlarında Ulan Butung Muharebesi ile Çungarlar geri çekilmeye zorlandı. Çungarların gücünü fark eden İmparator Kangxi 100.000 askerini Moğolistan'a götürdü Jao Modo Savaşıyla Çungarları yendi. Kaldan Batur'un eşi Ana Dara öldürüldü. Ana Dara Çungar Hanlığı'nın kuruluşunda savaşçıları savaşa sürükleyen bir kraliçe eşiydi. Çing ordusu 20.000 sığır ve 40.000 koyun ele geçirdi.

1693–1705 yıları arasında Çağatay isyanı olarak adlandırılan isyan patlak verdi. Yarkand Hanlığı'nın kukla hanı Muhammed Sultan Çing Hanedanı, Buhara Hanlığı ve Babür İmparatorluğu'ndan yardım istedi. 1693'te Muhammed Sultan, 30.000 esir alarak Çungar Hanlığı'na başarılı bir saldırı gerçekleştirdi. 1696'da Akbaş Han tahtı ele geçirdi. Kaşgar şehrini ileri gelenleri Akbaş Han'ı tanımadılar ve Akbaş Han Kırgızlarla ittifak kurdu. Çungarlar Çağataylı olmayan bir hükümdar Mirza Alim Şah Bey kukla olarak getirdi. Çağataylı hanlarının yönetimini sonsuza dek sona erdi. Çungarlar, 1698'de Kazak Hanlığı ile yapılan savaşta Doğu Kazakistan'ı kaybettiler ve Ruslar'dan yardım istediler.

Çing Hanedanlığı ile İkinci Savaşı[değiştir | kaynağı değiştir]

1717 yılında Hoşhut Hanlığı'nı yıktılar. Misilleme olarak İmparator Kangxi askerî sefer başlattı. Salven Nehri Muharebesi'ni kaybetti.Çungarlar Çing ordusu tamamen yok ettiler. 1720'de ikinci sefer yapan İmparator Kangxi savaşı bu sefer kazandı ve Tibet'i ele geçirdi. 1727'de Kaldan Seren Han oldu Kazaklara ve Halha Moğollarına karşı savaşa devam etti. Ertesi yıl Çing İmparatoru İmparator Yongzheng 10.000 kişilik bir askeri kuvveti Halha Moğollarına destek için Moğolistan'a gönderdi. Erdene Zuu Manastırı yakınlarında savaştılar ve Çungarlar savaşı kaybetti. 1731'de Çungarlar, daha önce Turpan'a saldırdı. Çing Hanedanlığı'na kaçan Emin Hoca, Turpan halkını Kansu'ya yerleştirdi.

1745'te Kaldan Seren öldü; oğlu Lama Dorjı küçük kardeşi Seren Dorjı'nın tahtını ele geçirdi. Ancak kuzeni Davatsi Han ve Khoid Moğolları lideri Emirsana tarafından tahttan indirildi. 1755 baharında, İmparator Qianlong Davatsi Han'a karşı 50.000 kişilik bir ordu gönderdi. Neredeyse hiç direnişle karşılaşmadılar ve 100 gün içinde Çungar Hanlığı'nı yok ettiler.

Sonuçları[değiştir | kaynağı değiştir]

• Emirsana İsyanı (1755–1757)
• Altışehir Hoca İsyanı (1757–1759)
• Oyrat-Çungar Soykırımı

Çungar Hanlığı Liderleri[değiştir | kaynağı değiştir]

• Kharkhul,
• Erdeni Batur,
• Senge Batur,
• Kaldan Batur, 'Boshogtu Khan
• Kağan Rabtan,
• Kaldan Seren ,
• Seren Dorj Namjal,
• Lama Dorjı,
• Davatsi Han,
• Amursana

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Çağatay Hanlığı
• Doğu Çağatay Hanlığı
• Kansu Uygur Krallığı
• Yarkand Hanlığı

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

• Adle, Chahryar (2003), History of Civilizations of Central Asia 5 
• Dunnell, Ruth W.; Elliott, Mark C.; Foret, Philippe; Millward, James A (2004). New Qing Imperial History: The Making of Inner Asian Empire at Qing Chengde. Routledge. ISBN 1134362226. Erişim tarihi: 10 Mart 2014. 
• Elliott, Mark C. (2001). The Manchu Way: The Eight Banners and Ethnic Identity in Late Imperial China (illustrated, reprint bas.). Stanford University Press. ISBN 0804746842. Erişim tarihi: 10 Mart 2014. 
• Kim, Kwangmin (2008). Saintly Brokers: Uyghur Muslims, Trade, and the Making of Qing Central Asia, 1696--1814. University of California, Berkeley. ProQuest. ISBN 1109101260. Erişim tarihi: 10 Mart 2014. 
• Liu, Tao Tao; Faure, David (1996). Unity and Diversity: Local Cultures and Identities in China. Hong Kong University Press. ISBN 9622094023. Erişim tarihi: 10 Mart 2014. 
• Millward, James A. (2007). Eurasian Crossroads: A History of Xinjiang (illustrated bas.). Columbia University Press. ISBN 0231139241. Erişim tarihi: 22 Nisan 2014. 
• Perdue, Peter C (2009). China Marches West: The Qing Conquest of Central Eurasia (reprint bas.). Harvard University Press. ISBN 0674042026. Erişim tarihi: 22 Nisan 2014. 
• Perdue, Peter C (2005). China Marches West: The Qing Conquest of Central Eurasia (illustrated bas.). Harvard University Press. ISBN 067401684X. Erişim tarihi: 22 Nisan 2014. 
• Starr, S. Frederick, (Ed.) (2004). Xinjiang: China's Muslim Borderland (illustrated bas.). M.E. Sharpe. ISBN 0765613182. Erişim tarihi: 10 Mart 2014. 
• Theobald, Ulrich (2013). War Finance and Logistics in Late Imperial China: A Study of the Second Jinchuan Campaign (1771–1776). BRILL. ISBN 9004255672. Erişim tarihi: 22 Nisan 2014. 
• Tyler, Christian (2004). Wild West China: The Taming of Xinjiang (illustrated, reprint bas.). Rutgers University Press. ISBN 0813535336. Erişim tarihi: 10 Mart 2014. 
• Zhao, Gang (Ocak 2006). "Reinventing China Imperial Qing Ideology and the Rise of Modern Chinese National Identity in the Early Twentieth Century". Modern China. Sage Publications. 32 (Number 1): 3. doi:10.1177/0097700405282349. JSTOR 20062627. 25 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 17 Nisan 2014. 
• Хойт С.К. Последние данные по локализации и численности ойрат14 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. // Проблемы этногенеза и этнической культуры тюрко-монгольских народов. Вып. 2. Элиста: Изд-во КГУ, 2008. стр. 136–157.
• Хойт С.К. Этническая история ойратских групп. Элиста, 2015. 199 с.29 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Хойт С.К. Данные фольклора для изучения путей этногенеза ойратских групп 9 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. // Международная научная конференция «Сетевое востоковедение: образование, наука, культура», 7–10 декабря 2017 г.: материалы. Элиста: Изд-во Калм. ун-та, 2017. с. 286–289.