Çigong

Çigong veya Çikung (Pinyin: Qìgōng, Geleneksel Çince: 氣功) belirli fiziksel duruşlar ve beden hareketlerini, dikkat ve nefes ile birlikte kullanarak Çin Tıbbı'na göre tanımlanmış beden organ ve kanallarında enerji uyumunu sağlayan bir pratiktir. Çi evrendeki enerjinin tümünü kapsayan temel bir kavramdır. Gong ise beceri, ustalaşma, ehilleşme, vbg. anlamlara gelir. Dolayısıyla beden ve nefes ile yapılan her türlü durağan veya canlı hareketlerin tümü Qigong dur. Ancak yine de eskiden beri yaygın kullanılan beden, his ve duygular üzerindeki katkısı deneyimlenmiş belli başlı Qigong çeşitleri de vardır. Dao Yin, Ba Duan Jin ( Sekiz Nakış 八段锦 ) gibi her biri farklı yönlere ağırlık vermiş birçok çeşidi vardır. Çigong'un sağıltım etkisi yüzlerce yıldır bilinmektedir ve Çin Tıbbı'nın bir alt dalı olarak faydalanılmaktadır.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Çigong'un tarihi yazılı devirlerin ötesine geçtiğinden, kökeni ile ilgili ancak tahmin yürütülebilmektedir.

Çigongun kökenlerine ilişkin kesin bilgi olmamakla birlikte; eski dönemlerde halkların, doğanın temel döngüleri, hayvanların hareketleri, yerin ve göğün ilişkileri vs. gözlemlenmesinden ortaya çıktığı sanılıyor. Wuyi (巫醫) adı verilen şaman sağıltımcılar buna örnek sayılabilir. Ancak, elimizdeki en eski yazılı kaynaklar ise erken Han Hanedanlığı (MÖ 2yy sonları) dönemine işaret ediyor. Bu kaynaklar Daoyin olarak bilinen ve daha çok tıbbı sağıltım amacıyla koruyucu hekimlik alanında kullanılan beden ve nefes çalışmalarını ele almaktadır. Modern döneme kadar farklı isimlerle anılan çi ve beden çalışmaların Orta Asya'nın çoğu halklarında çeşitli şekillerde görmek mümkündür.

Çi ve etkileri ile ilgili ilk yazılı kaynaklar daha eskiye, Shang ve Zhou hanedanlarına (MÖ 13yy) kadar uzanıyor. Ma Huan Tui kazılarında yapılan arkeolojik keşiflerde sağlık için duruşlarla nefesin bir araya getirildiği hareket dizileri ortaya çıkarılmıştır.

Çigong uygulamaları Çin'de Kültür Devrimi (1965-1975) sırasında tehlikeye girmiştir. Mao Zedung yönetimi, bu dönemde halk arasında hurafeleşen her şeyi yasaklanmış bilimsel olmayan her şeyi durdurmuştur. Çi ile ilişkili kavramların halk arasındaki feodal zamanlardan kalma gerici, arkaik batıl inanç halini almış içerikleri ayıklanırken, derli toplu sistematik izahatlara dayalı çalışmalar ön plana alınmıştır. Opium Savaşlarında Birleşik Krallık'ın Çin'i işgal etmesiyle uzun zamandır sekteye uğrayan Çin Tıbbı'nın yaşayan uzman hekimlerinden bir kurul oluşturup yeniden Çin Tıbbı üzerine kitaplar hazırlatılmıştır. Qi, organlar ve kanalları üzerine tüm eski kaynaklar sistematik şekilde taratılmış ve 70'li yıllarda yeniden yayınlanmıştır. Günümüzde de Çin'de yüzlerce çigong klinik ve hastanelerde devletin onayıyla hizmet vermektedir.

1970'lerin sonlarında Çigong oldukça yaygınlaşır. Yaban Kazı Çigongu, Turna Kuşu Çigongu, Guo Lin Çigongu gibi çigong çalışmaları sevilerek çoğalmıştır. Çigong ustaları deniz aşırı ülkelere giderek tekniklerini göstermeye başlarlar. Günümüzde Çin'de iki yüz milyon kadar insanın çeşitli Çigong tekniklerini uyguladıkları tahmin edilmektedir.

Çigong'un Batı'da tanınması, ABD Başkanı Nixon'un 1973'te Çin'e yaptığı gezi sonrasıdır. Bu tarihten sonra Batı ülkelerine ve özellikle ABD'ye gelen doğulu Çigong öğretmenleri uygulamanın tanınması ve yaygınlaşmasında önayak olmuşlardır. 1988 yılında "Academic Exchange of Medical Qigong" adıyla Beijing, Çin'de dünyanın çeşitli köşelerinden gelen katılımcıların çalışmalarını sunduğu Çigong üzerine İlk Dünya Konferansı tertiplenmiş, 1990'da Berkeley, California'da İlk Uluslararası Çigong Kongresi düzenlenmiştir. 19.yüzyılın sonlarında tanınmaya başlayan Yoga'ya karşılık Batı'da Çigong'un tarihinin çok yakın dönemlere rastlaması Çigong uygulayıcılarının sayısının Yogaya kıyasla daha az olmasının sebeplerinden de biridir fakat yıllar içinde açılan Çigong okul ve kliniklerinin sayısındaki artış gelecekte bu sisteminin Yoga'ya benzer şekilde daha da gelişeceğinin ön habercisidir.

Uygulama[değiştir | kaynağı değiştir]

Çigong çoğunlukla sağlığın korunması için uygulanır. Gevşeme, dikkat toplama ve solunum teknikleri, duruş ve devinimler, kendi kendine masaj, uyumlu yeme alışkanlıkları gibi yöntemler kullanılır. Temelde dahili çigong ve harici çigong olarak ikiye ayrılır. Harici çigong savaş ve dövüş becerilerini çoğaltmak için, dahili çigong ise bilgelerin derinleşmek için başvurdukları yöntemlerdir. Harici çigongda dikkat ve enerji beden yüzeyine, dahili de ise içmerkeze taşınır.

Çigong uygulamalarında üç ana esas etken bulunmaktadır. Bunlar; zihin, nefes ve bedensel öz dür. Zihin akıl ve duyguları da barındırır, modern anlayışın aksine temel organ ve kanalı beyin değil kalptir. Nefes gökten alınan çi dir temel organ ve kanalı akciğerdir. Bedensel özün bir kısmı doğuştan, sperm ve yumurtadan gelir bir kısmı beden tarafından doğumdan sonra üretilir, temel organ ve kanalı böbrektir. Üç etkenin uyumu sağlık dediğimiz göreceli durumu oluşturur.

Tıbbi Çigong[değiştir | kaynağı değiştir]

Çigong, Çin'de 1989 yılından bu yana tıbbı tedavi yöntemi olarak resmi kabul görmüş ve çoğu üniversitenin de müfredatına alınmıştır. 1996 yılında ise Çin hükümeti tarafından Ulusal Sağlık Planı'nın bir parçası olarak ele alınmıştır.

Tıbbi Çigong'un şu üç alanda uygulanmaktadır: 1. Bedenin sağlık durumunu korumak için fiziksel terapi ve belirli rahatsızlıkların tedavisi 2. Stres yönetimi ve gevşeme teknikleri 3. Harici Çi Sağaltımı (Çin Terapötik Dokunuşu olarak da adlandırılır)

Kas-iskelet problemleri, iç organlara ilişkin problemler ve diğer rahatsızlıklara ilişkin geliştirilmiş belirli çigong egzersizleri vardır. Örneğin yirminci yüzyılda Şangay fizik terapistleri çigong ve savaş sanatları ustaları ile birlikte Batılı fizik terapi bilgisiyle geleneksel çigong formlarını bir araya getirerek boyun ve omuz problemleri, alt sırt, diz ve kalça, üst ve alt uzuvların eklem problemlerini, tenis dizi ve iç organ bozukluklarına yönelik sağaltıcı Liangong Shr Ba Fa (18 Arınma Metodu) adlı çigong formunu geliştirmişlerdir.

Çigong kadim Çin tıbbının bir başka önemli ve modern tıp tarafından da kabul görülen bir başka uygulaması; akupunkturla da benzer ilkeler üzerine kuruludur. Akupunktur'daki meridyen denilen çi'nin dolaşım kanalları metal, altın iğnelerle manipüle edilirken aynı işlem Çigong'da iğne kullanılmaksızın bir takım bedensel duruşlar, nefes ve imajinasyon teknikleriyle gerçekleştirilir. Her iki teknik de Çin tıbbının parçaları arasında yer alır ve çi'nin bedende yeterince bulunması ve serbestçe akması hedeflenir.

Tıpkı akupunktur gibi pek çok rahatsızlığa karşı alternatif bir tıp yöntemi olarak kullanılan Çigongun iyi geldiği söylenilen rahatsızlıklardan bazıları:

Sindirim sistemi rahatsızlıkları
Bronşit, astım ve alerjik rahatsızlıklar
Gribal enfeksiyonlar
Hormonal dengesizlik
Yüksek ve düşük tansiyon
Kalp, karaciğer ve böbrek yetmezliği
Multiple skleroz
Anksiyete ve stres
Obezite ve kilo problemleri

Savaş Sanatları Çigongu[değiştir | kaynağı değiştir]

Çinliler dörtbin yıldan bu yana savaş sanatlarını çalışmakta ve onları geliştirmektedirler. Başlangıçta teknikler genel kas gücünü geliştirmek amacıyla kullanılmaktaydı. M.Ö. 200'lerde Çi'nin bedendeki devridaiminin ve akupunktur uygulamasının daha iyi anlaşılmasıyla savaş sanatlarında Çi kullanılmaya başlandı. Çi'nin savaş sanatlarında kullanımına ilgi Bodhidharma'nın (Çincede Da Mo şeklinde söylenir) M.S. 536'da Wai Dan egzersizlerini Shaolin Tapınağında başlatmasından sonra giderek arttı. Bodhidharma Shaolin'de keşişlerin egzersiz yapmayışları sebebiyle fiziksel durumlarının genellikle kötü olduğunu görmüş ve Yi Jin Jing (Kas/Tendon Değiştirme Klasiği) ile Xi Sui Jing (İlik/Beyin Yıkama Klasiği) adlı kitaplarını kaleme almıştı. Keşişlerin bu kitaplarda anlatılan ve bindört yüzyıldan daha fazla süre uyguladıkları bu egzersizler yirminci yüzyıla kadar gizli tutulmuş ve ancak yirminci yüzyılda Çin'in genel halk kitlesi tarafından bilinir ve uygulanır hale gelmiştir. Shaolin keşişleri bu egzersizlerin her ne kadar daha sağlıklı olma amacıyla geliştirilmiş olsa da aynı zamanda savaş sanatları için gereksindikleri gücü de arttırdıklarını keşfetmişlerdir. Wai Dan (bunlar harici çalışmalardır) egzersizlerinde enerji kaybı riskini önlemek (Buna San Gong denmektedir) için de keşişler bu çalışmalara Nei Dan (Dahili çalışmalar) meditasyonunu da eklemiş ve böylece Çi kanallarını açık tutmaya çalışmışlardır.

Çin savaş sanatlarından her birinin kendi özgün çigong metotları vardır ve çigong ya da içsel enerji çalışmaları olmaksızın yapılan dövüş sanatları gerçek güç olmaksızın yapılan gösteri dövüşü olarak kabul edilmekte ve iç kuvvet olmadan yapılan savaş sanatları bir spor ve sağlık egzersizi olarak yeterli görülse de etkili bir savaş sanatı için çinli ustalar çigong çalışmasını zorunlu görmektedirler. Çin savaş sanatları içsel gücün kullanımı açısından iki ana gruba ayrılmaktadır: İçsel Stil veya Dışsal Stil. İçsel Stilde iç güç ağırlıklı olarak kullanılırken dışsal stillerde içsel stildeki çalışmaların yanında kas gücü de devreye sokulur. Shaolinquan Chaquan, Bajiquan dışsal stiller iken Tai Chi Chuan, Xingyiquan, Baguazhang, Liuhebafa içsel stillerdir. Her iki stilin eğitiminde de çigon kullanılmaktadır.

Nei Dan egzersizlerini uzun yıllar çalışan savaş sanatçıları enerjilerini bedenlerinin dışına yansıtabilmekte ve yalnız dokunuşla bile rakiplerini etkileyebilmekteydiler.Ustalar çi güçleriyle akupunktur noktalarını baskı, sıkıştırma, yumruk, tekme ve diğer çeşitli teknikler kullanarak manipüle etmekte ve böylelikle rakiplerinin Çi akışlarında dengesizlik oluşturmakta ve hatta ölüme yol açabilmekteydiler. Bu noktalara yapılan vuruş teknikleri Kung Fu'da en yüksek sanat olarak görülmekteydi. Bu tekniklerin uygulanabilmesi için eller ve parmaklar Demir Kum Avucu (Tie Sha Zhang) ve Gizli Kılıç (Jian Jue) gibi metotlarla, yanan bir muma yumruk atma gibi tekniklerle rakibe nüfuz etme gücü arttırılmaya çalışılırdı. Uzun yıllar yoğun çalışma gerektiren bu tip uygulamalar günümüzde çoğunlukla unutulmuş ancak geleneksel çin savaş sanatlarında bazı çigong çalışmaları uygulanmaya devam etmiştir.

Savaş sanatlarında kullanılan çigong yöntemlerine sağaltım amaçlı çigong yöntemlerinden ayırmak için Sert Çigong da denir. Sert Çigong yöntemleri asırlardır dahili Çi'yi geliştirmek, darbelere karşı incinmemek için kemik ve kasları güçlendirmek için savaş sanatçıları tarafından kullanılmıştır. Öğrencilerin çi'lerinin gelişme düzeyleri çeşitli testlerle sınanır. Bu teknikle çigong öğrencileri vücutlarını normal bir insanın dayanamayacağı (başlarıyla kiremit veya demir kırma, mızrakları boyunla bükme vs.) darbelere karşı dayanıklı kılabilmektedirler.

Sert Çigong Batı ülkelerinde uygulanan eğitimlerle kas geliştirilmesine benzememekte çünkü vücutta dolaşan Çi'nin belirli nefes ve duruş teknikleriyle yönlendirilmesi ile işlerlik kazanmaktadır.

Sert Çigongun hem yumuşak (yin) hem de sert (yang) yönleri vardır. Yang yönü belirli duruş ve nefes tekniklerinin kullanıldığı bedene eller, özel bambu kamışlar ve demir çubuklarla düzenli vuruşları içerir. Yin yönü ise eğitimin ihmal edilmemesi gereken ve egzersizle oluşan yangıyı serinletmek için gerekli olan meditasyonu içermektedir. Sert Çigong eğitiminde belirli düzeyler bulunmaktadır. Öğrenci gelişiminde bu düzeyleri teker teker geçmesi gerekir. Her bir düzey bir diğerinden daha zor talimleri kapsar. Sert çigong çalışmaları Kung Fu ustasına dövüşte ihtiyaç duyacağı gücü, dayanıklılığı sağlamakta aynı zamanda alınan darbelere karşı bedenin hasar görmesinin de önüne geçmektedir. Bu durum geleneksel Kung Fu ustalarının ileri yaşlarda bile sanatlarını etkin kullanmalarının ardındaki nedeni de açıklamaktadır.

Sert Çigong sadece bedeni güçlendirmekle kalmaz aynı zamanda vücutta astım, dolaşım sorunları, depresyon ve akciğerlerin gelişimini de sağlamaktadır

Sert çigong yöntemleri arasında en ünlüleri Demir Gömlek Çigong (Iron Shirt Qigong) çalışmasıdır. Ayrıca Demir Yumruk (Iron Fist), Kartal Pençesi (Eagle Claw), Çelik Parmak (Steel Finger), Demir Önkol (Iron Forearm), Demir Diz (Iron Knee) gibi eğitimler de savaş sanatlarında öğrencilerin farklı uzuvlarını geliştirmek için kullanılmaktadır.

Bir ila üç yıl süren (Wong Kiew Kit'in ifadesiyle) Demir Gömlek çalışmasında Çi üretilip depo edilir ve salgılar, kaslar ve kemiklerin desteklenmesiyle daha güçlü ve sağlıklı ve aynı zamanda daha dengeli bir beden geliştirilir. Çalışmaya Demir Gömlek adının verilmesinin sebebi bu çalışmayı yapan kişinin yumruk ve tekme gibi darbelerden etkilenmemesi ve bedeninin Çi ile demir bir gömlekle kaplı koruyucu bir zırh taşır gibi korunmasıdır. Bu çalışmada nefes ve duruşlar önemlidir. Enerji Nefesi de denilen teknikle karın nefesi alınır ve Dan Tien Çi'si aktive edilir. Ancak uzmanlar bazı Demir Gömlek çalışmalarının yüksek tansiyon, duygusal dengesizlik, kalp problemi ve herhangi bir akut rahatsızlık çekenler, adet dönemi sırasında kadınlar tarafından yapılmaması konusunda uyarılarda da bulunmaktadırlar.

Çigongla İlgili Tartışmalar[değiştir | kaynağı değiştir]

80 ve 90'larda Çigong'un popülerliğinin artmasıyla birlikte ortaya çıkan pek çok grup geleneksel çigong pratisyenleri ve şüpheci çevreler tarafından eleştirilmeye başlandı. Akupunktura yönelik eleştirilerin bazıları Çigonga da yöneltilmiştir. Çi'nin ve meridyenlerin varlığı kadar sağaltım sürecinin de modern bilimsel yöntemlerle tespit edilemeyişi ve gözlem alanının dışında oluşu ve ilkelerinin modern bilimsel paradigma ile çelişkisi, Çigong gibi antik yöntemlere karşı bilim çevrelerinin ve araştırmacıların şüphelerini sürekli beslemiştir. Bu tıp çevrelerine göre Çigong bilimsel bir tedavi yöntemi değildir, bir tür sözdebilimdir (pseudoscience) ve kişiyi konservatif batı tıbbının uygulamalarından alıkoyduğu durumlarda sağlığı riske atma tehlikesi bulunmaktadır. Uygulayıcılardaki bazı olumlu etkiler ise Çigong teorisindeki çi denilen ve bilimsel olarak ispatlanmayan söz konusu enerji akışının düzenlenmesinden değil plasebo etkisinden veya nefes kullanılarak yapıldığında kişinin olumlu bir ruh haline girmesini sağladığından kaynaklanmaktadır.

Alternatif tıp başlığı altındaki tekniklere tümüyle karşı çıkanların yanı sıra daha ılımlı bir yaklaşımla Çigong'un da diğer alternatif/geleneksel metotlar gibi konservatif tıbbın dışında yegane bir terapi yöntemi olarak görülmemesi fakat tamamlayıcı tıp çalışmaları içinde ve modern tıbbi yöntemlerle birlikte kullanılması gerektiğini ileri sürenler de vardır. Bu uygulamalarda kişinin uzman olmayan kişilerin ellerinde herhangi bir zarar görmemesi için uzman doktor ve çigong pratisyenlerince birlikte hastalığın ele alınması gerektiği ve modern tıp gereçleriyle hastalığının izlediği seyrin takip edilmesi gerektiği uyarısı da yapılmaktadır.

Bunun yanı sıra çok sayıda insanın yetersiz bir gözetmen altında veya kitaplar veya video ve DVD'lerden öğrendikleri çigongu uygulamaya çalışması Çigong ustaları ve ortodoks çigong okullarının temsilcileri tarafından eleştirilmiş ve bu çalışmaların insanda enerji dengesizliğine yol açarak fiziksel ve zihinsel problemler oluşturabileceği iddia edilmiştir. Bazı Çigong egzersizlerinin hamileler, adet dönemindeki bayanlar, yüksek tansiyonlular ve kanser, tümör gibi vakalarda yapılmaması gerektiği hatta bu rahatsızlıkları arttırabileceği bizzat çigong uzmanları tarafından ifade edildiğinden özellikle rahatsızlık durumunda ehil çigong hocalarından, geleneksel çin tıbbı uzmanlarından yardım alınması gerektiği de tavsiye edilmektedir.

Ünlü bir savaş sanatçısı ve Çigong ustası olan Wong Kiew Kit gerçek çigongun kitaplar ve videolardan değil bir ustadan öğrenilebileceğini ve çi akışının doğru kontrol edilmediğinde kişinin enerji ağında dengesizlik olabileceğini ve bunun da kan basıncında dengesizlik, hormon üretiminde bozulma, baş dönmesi, hayati organların çalışmasında bozukluk, fobi, halüsinasyon gibi kötü etkilerin ortaya çıkabileceğini ve hatta bunların çok ciddi sorunlar doğurabileceğini ifade etmiştir.

Çoğu geleneksel çigong okulunda belirli bir uzman gözetmenin kontrolü altında yıllarca süren bir çigong eğitimi söz konusudur ve öğrencinin çigongu yanlış uygulaması gözetmen tarafından engellenir. İç enerjilerin dengesiz bir şekilde dolandırılması bu eleştirmenlere göre sonunda kişide bedenin hem zihinsel hem de fiziksel sistemlerinde dengesiz sonuçlar doğuracaktır.

Rehbersiz veya uzman olmayan rehberlerle çalışılan pratisyenlerde gelişen çeşitli kronik zihinsel ve fiziksel sağlık problemleri hiç de nadir değildir hatta İngilizce konuşan çigong pratisyen ve öğretmenleri bu sendromlardan birini "Çigong Psikozu" (Qigong Psychosis) şeklinde adlandırmışlardır.

Yararlanılan Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Hakan Yalman, Alternatif Tıp Yöntemleri, İnsan Yayınları, 2004
Hakan Onum, Ejderi Uyandırmak, Çigong Bir Canlılık Bilimi, Yol Yayınları, 2004
Eric Steven Yudelove, Mükemmel Sağlık, Daha İyi Seks ve Uzun Yaşam İçin 100 Gün-Taocu Yoga ve Chi Kung Rehberi, Dharma Yayınları, 2000
Fuzuli Bayat, Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2006
Encyclopedia of Alternative Medicine, Thomson Gale, 2005
Michael Tse, Qigong for Health & Vitality, St. Martin's Griffin, 1996
Master Shou-Yu Liang ve Wen-Ching Wu, Qigong Empowerment, The Way of the Dragon Pub. 1997
Yang Jwing-Ming, Qigong for Health and Martial Arts, YMAA Publication Center, Boston, 1998
Hanlin Academy qigong research
Mantak Chia, Iron Shirt Chi Kung I, Universal Tao Publications, 2002
What is the recent history of Qigong in China?
How To Take Control Of Your Health With Qigong Exercise?28 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Wong Kiew Kit yanıtlıyor19 Mayıs 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Traditional Chinese Medicine
Creating Harmony All Over the World
Wikipedia İngilizce Qigong maddesi24 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
History of Qi Gong and Taoist Meditation
Qigong Styles11 Mayıs 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Hard Qigong4 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Practical Chinese Qigong for Home Health Care
Qi Gong17 Kasım 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Medical Qigong: A Vital Branch of Oriental Medicine
Art of Qi-Dr.Amir Farid18 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Healing masters-Dr.Amir Farid1 Kasım 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kung Fu Magazine Forums

İngilizce'de Çigong[değiştir | kaynağı değiştir]

Steven Kuei ve Stephen Comee, Beginning Qigong: Chinese Secrets for Health and Longevity (Paperback)
Jwing-Ming Yang, The Root of Chinese Qigong
Jwing-Ming Yang, Eight Simple Qigong Exercises For Health - The 8 Pieces of Brocade
Kenneth S. Cohen, The Way of Qigong: The Art and Science of Chinese Energy Healing
Master Lam Kam-Chuen, The Way of Energy: A Gaia Original
Kenneth S. Cohen, The Essential Qigong Training Course: 100 Days to Increase Energy, Physical Health & Spiritual Well-Being
Roger Jahnke, The Healing Promise of Qi: Creating Extraordinary Wellness Through Qigong and Tai Chi
Daniel Reid, A Complete of Chi-Gung
Bruce Frantzis, Opening the Energy Gates of Your Body: Chi Gung for Lifelong Health (Tao of Energy Enhancement)
Master Shou-Yu Liang ve Wen-Ching Wu, Qigong Empowerment
Suzanne Friedman, Medical Qigong Exercise Prescriptions
Jerry Alan Johnson, Energetic Anatomy and Physiology (Chinese Medical Qigong Therapy, Vol. 1,2,3,4)
Jiao Guorui, Qigong Essentials for Health Promotion
Zhang Mingwu & Sun Xingyuan, Chinese Qigong Therapy

Türkçede Çigong[değiştir | kaynağı değiştir]

Mantak Chia & Maneewan Chia: Stresi Canlılığa Dönüştürmenin Taocu Yolları, Dharma Yayınları, 1999
Mantak Chia: Mikrokozmik Yörünge Meditasyonu, Dharma Yayınları, 1999
İlhan Güngören, Çigong, Yol Yayınları, 1999
Eric Steven Yudelove, Mükemmel Sağlık, Daha İyi Seks ve Uzun Yaşam İçin 100 Gün-Taocu Yoga ve Chi Kung Rehberi, Dharma Yayınları, 2000
Koichi Tohei, Ki Enerjisi, Okyanus Yayınları, 2000
Tri Thong Dang, T'ai Chi, Yeni Başlayanlar İçin, Okyanus Yayınları, 2000
Altın Çiçeğin Gizi, İngilizceye çev. Thomas Cleary, Anahtar Kitaplar Yayınevi, 2000
Eric Steven Yudelove, Tao ve Hayat Ağacı Dharma Yayınları, 2001
Mantak Chia: Erkekler İçin Taocu Sevişme Sırları, Dharma Yayınları, 2001
Cem Şen, Enerjinin Dansı: T'ai Chi Ch'uan, Dharma Yayınları, 2003
Mantak Chia & Maneewan Chia: Kadınlar İçin Taocu Sevişme Sırları, Dharma Yayınları, 2003
Hakan Onum, Ejderi Uyandırmak, Çigong Bir Canlılık Bilimi, Yol Yayınları, 2004
Cem Şen, Uzun Yaşamın Sırları, Klan, 2004
Cem Şen, Stres ve Stres Kaynaklı Rahatsızlıklar İçin Taocu Yoga, 2004
Cem Şen, Sindirim Sistemleri İçin Taocu Yoga, 2004
Mantak Chia, Cinsel Refleksoloji, Dharma Yayınları, 2005
Fu Wei Zhong, Emei Qigong-Şifa Sanatları, Pozitif Yayıncılık, 2012
Cem Şen, Nefes Kitabı, Klan Yayınları, 2012
Li Hongzhi, Falun Gong, t.y.
Kosta Danaos, Java Büyücüsü, Maya Yayınları, 2013

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

What is Chigong?
İngilizce Vikipedi Qigong maddesi24 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Introduction to Qigong21 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Interview With Ken Cohen
International Institute of Medical Qigong
Qigong Database11 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Qigong-Frequently Asked Questions9 Mayıs 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Qigong Papers25 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Çigong üzerine bilimsel makaleler
Multifaceted Health Benefits of Medical Qigong27 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Universal Tao Articles12 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Qigong Articles25 Aralık 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Energetic Physiology
Qigong in China
Qigong Research References
Çigong ve Sağlık
Art of Qi-Dr.Amir Farid18 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Qigong & Tai Chi Internet Resources9 Temmuz 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Qigong Master do Miracles23 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Çigong'un Kung Fu ile ilişkisi
Methods of Qigong in Kung Fu training
Qigong Links
Medical Qigong: A Vital Branch of Oriental Medicine
QIGONG
Wushu and Qigong21 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
The Secret of the Golden Flower
Qigong Meditations
Shaolin Hard Qigong
Tai Chi Do12 Mayıs 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Sufi-Chi-Yoga Yoga, çigong ve tasavvuf öğretilerinin bir sentezi
A Qigong Interpretation of Confucianism28 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Eleştiriler/Uyarılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Çigong nedir