Dr. Zekâi Muammer Tunçman (1895, İstanbul – 1980), Türk hekim, mikrobiyolog.

Türkiye'de mikrobiyolojinin kurucularındandır. Kuduz hastalığına karşı 1928 yılında başladığı ve bütün ömrü boyunca sürdürdüğü mücadelesi nedeniyle “Türkiye’nin Pasteur'ü” olarak anılır.

Yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]

1895 yılında İstanbul'da dünyaya geldi. Fatih Merkez Rüştiyesi ve Vefa İdadisi'nin ardından 1913 yılında Darülfünun Tıp Fakültesi'ne girdi.^[1] Tıp Fakültesi öğrencileri I. Dünya Savaşı nedeniyle bir yıl erken mezun edildikleri için 1918’de fakülteden mezun oldu.^[1] Savaş sırasında Yalova Hastanesi’nde görev yaptı; savaştan sonra bir süre serbest hekimlik yaptı ve ardından İstanbul Bakteriyolojihanesi’nde asistan olarak çalışmaya başladı.

İstanbul'un işgal altında olduğu 1920 yılında Anadolu'ya kinin, aşı, serum ve pek çok ilacın gönderilmesi yasak olmasına rağmen Anadolu'ya gönderilmek üzere çalıştığı labatatuvarda gizlice kolera ve veba kültürleri hazırladı. Ayrıca Anadolu'dan talep edilen yüzbin çiçek aşısını Sıhhiye Müdürü Abdullah Cevdet'in göz yumması ile bir başka laboratuvardan dışarı çıkardı.^[2] Eşi Muazzez Hanım ile birlikte yanlarına aldıkları aşı, serum, kültür ve deney hayvanlarıyla birlikte İnebolu’ya, oradan Kastamonu’ya kaçmayı başardı. Dört yıl boyunca Kastamonu’da aşı ve serum üretti; demir borular döşeterek içme sularının sterilizasyonunu sağladı ve halk sağlığına yönelik yazılar yazıp konferanslar verdi.^[2]

Türk Kurtuluş Savaşı sona erdikten sonra Bursa'ya tayin edildi; Ahmetvefikpaşa Hastanesi Bakteriyoloji Laboratuvarı şefi oldu. Bu görevi sırasında Bursa’nın içme suyunun temizlenmesini sağladı; “Bursa Tıbbi Müsamereleri” adlı bilimsel bir toplantı örgütledi. Bu, yaşamı boyunca düzenleyeceği pek çok ulusal ve uluslrarası mikrobiyoloji toplantısının öncüsü oldu.

1925’te Bursa’da çalıştığı hastaneyi ziyaret eden Refik Saydam'ın önerisi ile uzmanlık için Avrupa sınavlarına katıldı ve kazandı. Üç arkadaşı ile birlikte devlet tarafından Paris’teki Pasteur Enstitüsü’ne kuduz konusunda eğitim görmek için gönderildi. 1927’te ihtisasını bitirip Türkiye’ye döndü. Önce İstanbul Kuduz Müessesesi müdürlüğüne, birkaç ay sonra Diyarbakır Kuduz Müessesesi müdürlüğüne atandı.

Zekâi Muammer Bey Diyarbakır'da “mükemmel” diye tanımlanan bir hastane kurdu. O dönemde çok yaygın olan sıtma, kızıl, kuduz, çiçek hastalıkları ile savaştı. Ulaşım sorunu yüzünden merkeze gelemeyenler için Diyarbakır çevresinde çok sayıda aşı istasyonu kurdu; hazırladığı aşı ve serumları bu istasyonlara gönderdi. “Semple” adı verilen aşının başarısı ve kullanım kolaylığı konusunda Sağlık Bakanlığı’nı ikna edip uygulanması için onay çıkarttı. Aşı, yıllar boyu bütün yurtta kullanıldı.^[2] Kent halkını temiz içme suyuna kavuşturdu.^[1]

1932’de İstanbul'da artan kuduz vakaları nedeniyle acil olarak İstanbul Kuduz Müessesi müdürü olarak atandı. Müessese’deki aşılama tekniğini iyileştirdi; ağrı veren enjektörleri değiştirdi, aşının usule uygun üretimini sağladı.^[2]

1937’de İhsan Şükrü Aksel ile birlikte yalancı kuduz (aujezisky) virüsünü izole etmeyi başararak dünyada bir ilki gerçekleştirdi.

1947’de BCG aşısının Türkiye’ye getirilmesi konusunda Sağlık Bakanlığı’nı ikna etti; böylece BCG laboratuvarları kuruldu ve tüberküloza karşı başarılı bir aşı kampanyasına başlandı.^[1]

1957’de yarasalarda kuduz virüsünü araştırdı ve virüsü izole etti. Horoz, tavuk gibi hayvanların gagalaması sonucu kuduz bulaşmayacağını kanıtladı; bu nedenle başvuranların boş yere aşı olmasını önledi. Buluşları ve başarıları uluslararası konferanslarda ve dergilerde bilim dünyasına sunuldu. Kuduz aşısının astım krizlerini ortadan kaldırdığını ortaya koyması, onun araştırmalarının ilginç sonuçlarından birisidir.^[1] Kuduzla ilgili çalışmaları nedeniyle Dr. Zekai Muammer Tunçman'a Fransız hükûmeti tarafından 1959 yılında Légion d'honneur şövalye nişanı verilmiştir.^[3]

Türk Mikrobiyoloji Cemiyeti'nin başkanlığını 30 yıl boyunca sürdüren Tunçman, 1948’den 1970'lerin sonuna kadar Mikrobiyoloji dergisini ve kuduz konusunda dört dilde yayımlanan Rabies adlı bir dergiyi çıkardı. Kuduz hastalığı konusunda birçok yayımlanmış kitabı vardır.

1980 yılında bağırsak kanseri nedeniyle hayatını kaybetmiştir.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]