Yeni Ahit'in Papirüs El Yazmaları
1 - 2 - 3 - 4 - 5 - 6 - 7 - 8 - 9 - 10 - 11 - 12 - 13 - 14 - 15 - 16 - 17 - 18 - 19 - 20 - 21 - 22 - 23 - 24 - 25 - 26 - 27 - 28 - 29 - 30 - 31 - 32 - 33 - 34 - 35 - 36 - 37 - 38 - 39 - 40 - 41 - 42 - 43 - 44 - 45 - 46 - 47 - 48 - 49 - 50 - 51 - 52 - 53 - 54 - 55 - 56 - 57 - 58 - 59 - 60 - 61 - 62 - 63 - 64 - 65 - 66 - 67 - 68 - 69 - 70 - 71 - 72 - 73 - 74 - 75 - 76 - 77 - 78 - 79 - 80 - 81 - 82 - 83 - 84 - 85 - 86 - 87 - 88 - 89 - 90 - 91 - 92 - 93 - 94 - 95 - 96 - 97 - 98 - 99 - 100 - 101 - 102 - 103 - 104 - 105 - 106 - 107 - 108 - 109 - 110 - 111 - 112 - 113 - 114 - 115 - 116 - 117 - 118 - 119 - 120 - 121 - 122 - 123 - 124 - 125 - 126 - 127 - 128 - 129 - 130 - 131 - 132 - 133 - 134 - 135 - 136 - 137 - 138 - 139 - 140 - 141 Bu kutu: görüntüle tartış değiştir

Yeni Ahit'in Metin Tarihi, Yunanca ve diğer dillerde günümüze ulaşan çok sayıda el yazmasının aktarılmasıdır. Yeni Ahit'in el yazısı aktarılması, diğer tüm eski edebi eserlerden daha iyi ve daha kapsamlıdır. En eski metin tanıkları, yazarların orijinal metinlerinin çıkış zamanına çok yakındır.

Bugün mevcut 27 kanonik kitabın hepsinin büyük sayıda kopyası var. Bazıları Kutsal Yazıların geniş kısımlarını içerir; diğerleri sadece fragman halindedir. Bir sayıma göre, orijinal Yunan dilinde 5.000'den fazla ve diğer dillerde 8.000'den fazla el yazması var - toplam 13.000'den fazla el yazması. El yazmaları MS 2. yüzyıldan 16. yüzyıla kadar tarihlenmektedir ve her biri doğru orijinal metnin saptanmasına yardımcı olur.

Metin Tarihi için elzem olan yazılar şunlardır:

• papirüsler
• onsiyal ya da majüskül (büyük harflerle) el yazmaları
• minüskül (küçük ve bitişik harflerle) el yazmaları
• leksiyonarlar (Kilise hizmetlerinde dersler için İncil okumalarını içeren ayin kitaplarıdır). Başlangıçta doğrudan İncil'den okundu; 5. yüzyıldan beri Kilise yılına göre düzenlenen Kutsal Kitap okumaları özel olarak tasarlanmış kitaplarda toplanıyordu. Yunan dilinde 2.400'den fazla el yazması günümüze ulaşmıştır.^[1]
• erken dönem tercümeler
• alıntılar

Metin Tarihi metnin geçmişi, metin aktarımının başlangıç noktasına yaklaşmak istediği için geriye doğru yönlendirilir.^[2]

El Yazmalarının Keşfi[değiştir | kaynağı değiştir]

Şu anda Yunanca Yeni Ahit'in tamamını veya bir kısmını içeren bilinen yaklaşık 5.000 el yazması vardır. Çoğu, son iki yüzyılda araştırma için açıldı. Reformasyon döneminde, Kodeks Bezae dışında, 11. yüzyıldan önce yazılmış hiçbir el yazması daha büyük bir grup tarafından bilinmiyordu.

Yeni Ahit'in metin tarihinde üç kodeks özel bir rol oynuyor:

• 1627'de Kral I. Charles (İngiltere), Konstantinopolis Patriği'nden Kodeks Alexandrinus'u (paraf: A) hediye olarak aldı. Bu kodeks 18. yüzyılda yayınlandı.
• 1844, 1853 ve 1859 yıllarında Alman bilgin Konstantin Tischendorf Sina dağının eteğinde bulunan Katarina Manastırı'nda çöpte 129 parşömen buldu. El yazmaları sonra Kodeks Sinaiticus (paraf: א) adlandırıldı. Bu kodeks 19. yüzyılın ikinci yarısında yayınlandı.
• Üçüncüsü Kodeks Vaticanus'tur (paraf: B). O da 19. yüzyılın ikinci yarısında yayınlandı. Profesör J. Neville Birdsall onun kökeni hakkında şunu açıkladı: “Kısacası Kodeks Vaticanus'un ne zaman ve nerede yazıldığı konusunda kesin bir bilgi yoktur. Tüm bilimsel çabalara rağmen, tarihi ancak 15. yüzyıla kadar izlenebilir.”

Ondan sonra Oxyrhynchus Papirüsleri 1900'lerde, Chester Beatty Papirüsleri 1930'da ve Bodmer Papirüsleri 1950'de keşfedildi.

Malzeme[değiştir | kaynağı değiştir]

El yazmaları için malzeme olarak papirüs ve parşömen kullanılmıştır.

Papirüs[değiştir | kaynağı değiştir]

• 
  Papirüs bitkisinin enine kesiti
• 
  boş papirüs kağıdı
• 
  metin ile eski Mısır papirüs

Nil deltasının sulak bölgesinde yetişen adı "nehrin ürünü" anlamına gelen papirüs bitkisinden yapılır. Saz ailesine ait uzun bir su bitkisi. Sığ suda yetişen, 2 ila 6 m yüksekliğe ulaşan ve çok sayıda ince başakçık ile bir çiçek salkımıyla biten sivri, üçgen bir gövdeye veya sapa sahiptir.^[3] Eski Mısırlılar papirüsü pek çok şekilde kullanmayı biliyorlardı: Onu yakıt olarak kullandılar, ondan gemiler, yelkenler, halatlar, paspaslar ve sandaletler yaptılar. Bundan başka Papirüs çalısı bir yazı malzemesinin üretimi için kullanıldı.

Mısırlıların papirüsten yazı malzemeleri yapmak için kullandıkları yöntem oldukça basitti. Sapları toplarken, en çok ve en beyaz hammaddeyi içerdiğinden, su yüzeyinin altında büyüyen kalın, özlü kısım tercih edildi. Dış kabuk soyulmuş ve kalan özlü iç kısım yaklaşık 40 ila 45 cm uzunluğunda parçalar halinde kesilmiştir.

Daha sonra ilik geniş fakat çok ince şeritler halinde kesildi. Şeritler daha sonra, kısmen hafifçe çakışacak şekilde düz bir yüzey üzerinde yan yana dikey olarak yerleştirildi. İnce bir tutkal tabakası uygulandıktan sonra, üzerine yatay olarak başka bir papirüs şeridi tabakası serildi.

Daha sonra tabakalar, bir kâğıt oluşturmak üzere bir araya gelene kadar tokmaklarla dövüldü. Yapraklar güneşte kurutulduktan sonra istenilen büyüklükte kesilir. Son olarak ponza taşı, deniz kabuğu veya fildişi yardımıyla düzeltilip parlatıldı. Bu, birçok boyut ve kalitede olan oldukça dayanıklı, esnek, neredeyse beyaz bir yazı malzemesi üretti. Genellikle yatay çizgili tarafta yazılırdı; ancak bazen bir belgeyi bitirmek için arka tarafı da kullanılırdı. Çizgilerin seyri, yazıcının -kamış bir kalem ve kauçuk, kurum ve sudan yapılmış yazma sıvısı kullanarak- düz çizgiler yazmasına yardımcı oldu. Tipik olarak, insanlar beş ila on santimetre genişliğinde dar sütunlar halinde yazarlardı.

Bu papirüs tabakaları, genellikle yaklaşık 20 yapraktan oluşan bir tomar yapmak için uçlarından birbirine yapıştırılabilir. Ya da ilk Hristiyanlar arasında yaygın olarak kullanılan kitap benzeri bir kodeks oluşturmak için katlanarak sayfalar halinde olabilirler. Ortalama bir rulo yaklaşık dört ila altı metre uzunluğundaydı. Devlet belgeleri ise genellikle çok uzundu ve bir tanesinin neredeyse 40 metreyi bile ölçtüğü tespit edildi. Yunanca biblos kelimesi başlangıçta papirüs ağacının yumuşak hamuruna uygulandı, ancak daha sonra bir kitaba atıfta bulunmak için kullanıldı (Matta 1:1; Markos 12:26). Küçültme şekli biblíon'un çoğulu "küçük kitaplar" anlamına gelen biblía'dir ve bu kelimeden Almancada "Bibel" kelimesi (İngilizce: Bible; İtalyanca: Bibbia; İspanyolca: Biblia; Hırvatça: Biblija) türetilmiştir (2. Timoteos 4:13 [βιβλία = küçük kitaplar]). Papirüs endüstrisi için önemli bir merkez haline geldikten sonra bir Fenike kentine Byblos adı verildi.

Papirüs ruloları, MS 2. yüzyılın başlarına kadar, Papirüs Kodeks'inin yerini aldığı zamana kadar yaygın olarak kullanıldı. Daha sonra, 4. yüzyılda papirüsün popülaritesi azaldı ve yerini daha kalıcı bir yazı malzemesi olan parşömen aldı. İhtiyaç duyulmayan papirüs ruloları silindirik kutularda veya capsa adı verilen kaplarda muhafaza edilirdi.

Bir yazı malzemesi olarak papirüsün büyük bir dezavantajı vardı: çok dayanıklı değildi. Nemli bir yerde saklandığında bozulur ve kuru bir yerde çok kırılgan hale gelir. MS 18. yüzyıla kadar, Kutsal Kitap'taki tüm eski papirüs el yazmalarının yok olduğuna inanılıyordu. Bununla birlikte, 19. yüzyılın sonunda, bir dizi değerli Kutsal Kitap papirüsü keşfedildi.

Buluntular esas olarak Mısır'da ve papirüsün korunması için gerekli ideal kuru iklime sahip olan Ölü Deniz çevresinde yapılmıştır. The Anchor Bible Dictionary şöyle diyor: “Bölgedeki iklim şartları yüzünden, bu döneme [MÖ birinci binyıl] ait papirüs bir belge ancak çöldeki bir mağarada ya da sığınakta muhafaza edilmişse bu kadar uzun süre dayanır.”

Bu yerlerde bulunan bazı Kutsal Kitap papirüsleri MÖ 2. veya 1. yüzyıla aittir. Bulunan bu papirüs el yazmalarının birçoğuna "papirüs" deyimle atıfta bulunulmaktadır. Örneğin Nash papirüsü (MÖ 1. veya 2. yüzyıl), Papirüs Rylands iii. 458 (M.Ö. 2. yüzyıl) ve Chester Beatty I papirüsü (MÖ 3. yüzyıl).^[4]

Parşömen[değiştir | kaynağı değiştir]

Koyun, keçi veya buzağı derisinden yapılan yazı malzemesi. Deri uzun zamandır bir yazı malzemesi olarak kullanılmaktadır. Ölü Deniz'de bulunan İşaya Rulosu, MÖ 2. yüzyılın sonlarına doğru deriden yapılmış bir kopyadır. Bununla birlikte, Mısır papirüsü bir yazı malzemesi olarak daha yaygın olarak kullanıldı.

Fakat (Plinius'un bildirdiği gibi) Mısır kralı MÖ 190 civarında papirüs ihracı yasaklanınca Bergama'da (Grekçe: Pergamon [parşömen teriminin kökeni]) parşömen kullanımının ortaya çıktığı söyleniyor. Belki de bu, hayvan derilerini işlemek için zaten var olan bir yöntemin popülerleşmesi olarak anlaşılmalıdır. Bu yöntem yaprakları her iki tarafta da yazmayı mümkün kılmıştır. Parşömen ruloları, daha ucuz papirüs rulolarından çok daha dayanıklıydı.

Vellum

Parşömenler genellikle koyun, keçi veya dana derisinden yapılırdı. MS 3. ve 4. yüzyıllarda, sonunda daha kaba ve daha ince malzeme türleri arasında bir ayrım yapıldı. Daha kaba olanlara hala parşömen, daha ince olanlara 'vellum' denirdi. Vellum, hassas buzağı veya keçi derisinden veya ölü doğmuş buzağı veya kuzu derisinden yapılmıştır. Hazırlık sırasında, kürk yıkanmış derilerden sıyrıldı ve bir çerçeveye gerildi. Daha sonra postlar tekrar yıkandı ve pürüzleri gidermek için tekrar kazındı. Son olarak üzerine kireç serpildi ve ponza taşı ile ovuldu.

Sonuç ince, esnek ve neredeyse beyaz bir yazı malzemesiydi. Matbaa sanatının icadına kadar önemli kitaplar üretmek için kullanıldı. Kutsal Kitap'ın birkaç önemli el yazmaları Vellum adlı yazı malzeme üzerinde yazıldı: Kodeks Sinaiticus (4. yüzyıl), Kodeks Vaticanus (4. yüzyıl) ve Kodeks Alexandrinus (5. yüzyıl).^[5]

Palimpsest

Bir palimpsest (Latince: palimpsestus; Grekçe: palímpsēstos, "kazınmış" anlamına gelir) yeni bir metne yer açmak için, örneğin kazıyarak orijinal metnin çıkarıldığı bir belgedir. İyi bilinen bir Kutsal Kitap parşömeni, MS 5. yüzyıldan kalma Codex Ephraemi Syri rescriptus'tur. Palimpsest'te daha eski metin (kazınmış) daha önemli olduğunda, bilim adamları genellikle kimyasal reaktifler ve fotoğraf gibi teknik araçları kullanarak silinen yazıya ulaşabilip ve onu okunabilir hale getirebilirler.

Tomar ya da Kodeks[değiştir | kaynağı değiştir]

El yazmaları (papirüs ya da parşömenler) ya rulo (tomar) ya da bugünkü kitapların erken bir şekli olan kodeks biçiminde mevcuttur.

Başlangıçta birkaç papirüs veya parşömen yaprağı birbirine yapıştırılıp bir çubuğa sarıldı. Ruloların, kodekslerin uygulanmadığı bazı dezavantajları vardı. Okuyucu tomarların son bölümünde bir şey aradıysa, altı, ruloyu dokuz veya daha fazla metre yuvarlaması gerekebilirdi. Bu, antik çağın yazarlarının diğer kaynaklardan alıntı yaparken genellikle çok belirsiz olmasının bir nedeni olabilir. Bir parşömeni açıp ilgili pasajı bulmakla uğraşmak yerine, muhtemelen hafızadan alıntı yapıyorlardı.

Kodeks, tomardan çok daha pratikti. Otuz metreden daha uzun bir tomar gerektirecek olan dört İncil'in tümü tek bir kodeks içinde yer alabilirdi. Bir kodeksin belirli bir kısmı bulmak, onun uzun bir tomarın sayısız sütununda aradığından daha kolaydı. Bir kodeks genellikle aynı miktarda papirüs veya parşömenden yapılan bir tomardan iki kat daha fazla metin içeriyordu, çünkü tomarlar genellikle sadece bir tarafa, fakat bir kodeksin sayfaları her iki tarafa da yazıldı. Bu nedenle kodeks, tomarlardan daha ekonomikti.

Yeni Ahit el yazmaları yalnızca kodeks biçiminde günümüze ulaşmıştır. Bu, en küçük parçalarda bile kesin olarak kararlaştırılabilir, çünkü bir kodeksin sayfaları her zaman her iki tarafa da yazılır (belki de tüm kodeksin son sayfası hariç). Bir yüze yazılmış Yeni Ahit el yazması kalıntıları son derece nadirdir.

Yeni Ahit el yazmalarının başlangıçtan itibaren kodeks biçiminde yazılıp yazılmadığı, yani Yeni Ahit yazılarının hiçbir zaman rulo halinde olup olmadığı şu anda kesin olarak belirlenememektedir. En eski Yeni Ahit papirüsleri MS 2. yüzyıldan kalmadır.

Kodeksin kökeni[değiştir | kaynağı değiştir]

Kodeks teriminin türetildiği ve başlangıçta bir ağaç gövdesini tanımlamak için kullanılan Latince caudex kelimesi, kodeksin kökeni hakkında bazı ipuçları vermektedir. Daha sonra terim, üzerlerine yazı yazmak için balmumu ile kaplanmış ahşap tabletlere uygulandı. Bireysel paneller daha sonra şeritler veya halkalarla birbirine bağlandı ve toplanan bu paneller kodeks olarak tanındı. Sonra Romalılar mum kaplı tahta tabletler yerine yazı malzemesi olarak parşömen kullanmaya başladılar.

Bu parşömene “[üzerine yazı yazmak için hazırlanmış] deri” anlamına gelen membrana deniyordu. Görünüşe göre 'membrana' M.S. birinci yüzyılda yaygın olarak kullanılıyordu. Örneğin 2. Timoteos 4:13'te, elçi Pavlus Timoteos'tan "[papirüsten olan] tomarları (Grekçe: βιβλία), özellikle parşömenleri (Grekçe: μεμβράνας [membránas] = parşömen^[6])" getirmesini istedi. İçerikleri hakkında hiçbir şey söylemedi. Bu nedenle, bazı yorumcular onun İbranice Kutsal Yazıların tomarlarını ve herhangi bir notu veya mektubu istediğini düşünüyor. "Özellikle parşömenler" ifadesi, bunların hem papirüs hem de parşömen tomarları olduğunu gösterebilir.

Kutsal Kitap-Yeni Çeviri (2001): "kitapları, özellikle yazı derilerini" tercüme eder, Kitabı Mukaddes: “kitapları, bilhassa derileri” yazıyor. Ancak “parşömenlerin” not defterleri, kağıtları veya parşömen rulolarını olup olmadığı kesin olarak söylenemez.

Yazı malzemelerindeki değişikliğin bir sonucu olarak, kodeksin geliştirilmesi daha hızlı ilerledi. İlk kodeksler çeşitli şekillerde geldi. Bir tür kodeks, ikiye katlanmış ve dikilmiş kalın bir kağıt tabakasından oluşuyordu. Böyle bir kodeks kapatıldığında, iç yapraklar dış yapraklardan daha fazla dışarı çıkıyor ve bu nedenle kesilmesi gerekiyordu. Bu nedenle bu kodeks, ortadaki yaprakların dıştakilere göre oldukça dar idi. Sonunda popüler hale gelen kodeks, birkaç katmandan oluşuyordu. Yarıya katlanmış dört veya beş yaprak kağıttan oluşan bir katman, ciltleme için en uygun olduğunu kanıtladı. Bu düzenleme ile, kenarlar boyut olarak birbirinden en az farklıydı. Her katmanın yaprakları, katmanlar istiflenmeden önce birbirine dikildi ve kodeksi tamamlamak için kapaklar arasına bağlandı. Modern kitaplar da bir dizi katmandan oluşur.

İlk Hristiyanlar ve Kodeks[değiştir | kaynağı değiştir]

En azından MS 1. yüzyılın sonlarına kadar, Hristiyanlar öncelikle tomarları kullandılar. Elçi Yuhanna, M.S. 96 yıllarında yazdığı Vahiy'den bir "rulo" olarak söz etti (Vahiy 22:18, 19). Kısa bir süre sonra, Hristiyanlar, Yunanca Kutsal Yazıları oluşturan kayıtları korumak için kodeksi kabul ettiler. Arkeolojik kanıtlar, ilk Hristiyanların kodeksleri herkesten daha fazla kullandığını gösteriyor. Örneğin, üçüncü yüzyıldan kalma klasik yazılardan 291 adet tomar fragmanları bulundu. Ancak bu zamandan sadece 20 kodeks parçası var. Hristiyan kayıtlarından 38 kodeks parçası ve yaklaşık 9 rulo parçası günümüze ulaşmıştır. İlk Hristiyanların kodeks şeklindeki Kutsal Yazıları kullanmak için iyi nedenleri vardı. İsa Mesih, takipçilerine şu emri vermişti: “Bütün milletlerden insanları öğrencilerim olarak yetiştirin. . . size buyurduğum her şeye uymayı onlara öğretin” (Matta 28:19, 20). Öğrenciler yetiştirmek ve onlara öğretmek için Hristiyanların Kutsal Yazıları kullanmaları gerekiyordu. Kodeksin kullanışlı biçimi, uygun ayetleri bulmalarını kolaylaştırarak bu görevi yerine getirmelerine yardımcı oldu.

MS 1. yüzyılda, öğrenci yetiştirmek ve öğretmek için kutsal yazılardan kapsamlı bir şekilde yararlanılması gerektiği gösterildi. Örneğin Kutsal Kitap, elçi Pavlus'un kutsal yazıları nasıl kullandığını anlatır: “Pavlus âdet edindiği gibi havraya, onların yanına gitti. Üç Sebt günü Kutsal Yazıları kullanarak onları ikna etmeye çalıştı. Yazılardan kanıtlar göstererek Mesih’in acı çekmesi, ölüp diriltilmesi gerektiğini açıkladı” (Elçilerin İşleri 17:2, 3). Öğrenciler ayrıca Kutsal Yazıları kullanarak belirli düşünceleri inceledikleri için övüldü. Bu yüzden şunu okuyoruz: "Veriya’daki Yahudiler Selanik’tekilerden daha açık fikirliydi; kendilerine anlatılanların doğruluğunu her gün Kutsal Yazılardan dikkatle araştırarak sözü büyük istekle kabul ettiler." (Elçilerin İşleri 17:11). İlk Hristiyanlar Kutsal Kitap'ın ayetlerini içeren kodeksleri sık sık kullandılar.

El Yazmaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Papirüs El Yazmaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Papirüs, hayatta kalan en eski Yeni Ahit el yazmalarıdır. 2. ila 7. yüzyıllara tarihlenirler. Papirüs, Mısır ve Orta Doğu'daki diğer ülkelerin arkeolojik kazılara açıldığı 19. yüzyıldan itibaren keşfedildi. Bazı önemli papirüs koleksiyonları, alıcının (Chester Beatty, Martin Bodmer) veya bulundukları yerin (Oxyrhynchus) adını alır. Papirüs el yazmaları bugüne dek kullanılan Gregory-Aland sistemine göre şu şekilde sıralanır: ${\displaystyle {\mathfrak {P}}^{1}}$, ${\displaystyle {\mathfrak {P}}^{2}}$, ${\displaystyle {\mathfrak {P}}^{3}}$ ... (Yeni Ahit'in Papirüsler Listesine bakınız)

Bugün 400.000'den fazla papirüs bilinmektedir ve bunların 120'den fazlası Yeni Ahit'in bazı kısımlarını içerir. Birçok el yazmaları sadece çok küçük parçalardır.

Bazı papirüsler kesinlikle 2. yüzyıla aittir. Ünlü Papirüs 52 (${\displaystyle {\mathfrak {P}}^{52}}$), 125-150'e tarihlenir. Bazı fragmanların 1. yüzyılın ilk yarısına kadar olan erken tarihleri bilimde tartışılır. Örneğin, bazı araştırmacılar 7Q5 papirüsünü Yeni Ahit papirüsü olarak sınıflandırır. Bu erken tarihlemenin önde gelen bir temsilcisi Carsten Peter Thiede idi. ${\displaystyle {\mathfrak {P}}^{64}}$ ve ${\displaystyle {\mathfrak {P}}^{67}}$ hala ikinci yüzyılın papirüsleri olarak kabul edilebilir.

En önemli papirüsler:

• Chester Beatty Papirüsleri:

Chester Beatty Papirüsü I (${\displaystyle {\mathfrak {P}}^{45}}$), muhtemelen bir zamanlar yaklaşık 220 sayfa içeren bir kodeksin 30 yapraklarının parçalarından oluşur. ${\displaystyle {\mathfrak {P}}^{45}}$, dört İncil'in ve Elçilerin İşleri'nin kalıntılarından oluşur. Chester Beatty Papirüsü III (${\displaystyle {\mathfrak {P}}^{47}}$), Vahiy kitabının hafif hasarlı 10 sayfasını içeren bir kodekstir. Bu iki papirüsün M.S. 3. yüzyıla ait olduğuna inanılıyor. M.S. 200 civarında yazıldığına inanılan ikinci Chester Beatty papirüsü (${\displaystyle {\mathfrak {P}}^{46}}$) da oldukça dikkate değerdir. Orijinal olarak 104 sayfadan oluşan bir kodeksten hafif hasarlı 86 sayfa içerir; ${\displaystyle {\mathfrak {P}}^{46}}$, Pavlus'un dokuz mektubunu içerir: Romalılar, İbraniler, 1. Korintoslular, 2. Korintoslular, Efesoslular, Galatyalılar, Filipililer, Koloseliler ve 1. Selanikliler. ${\displaystyle {\mathfrak {P}}^{46}}$ bir uzmandan 1. yüzyıla bile tarihlenir.

• Bodmer Papirüsleri:

Chester Beatty papirüslerinin keşfedilmesinden bu yana Kutsal Kitap'ın papirüs koleksiyonuna yapılan en önemli katkı, 1956 ve 1961 yılları arasında yayınlanan Bodmer papirüslerinin satın alınmasıydı. Her ikisi de MS 200 civarında yazılmış olan Bodmer II Papirüsü (${\displaystyle {\mathfrak {P}}^{66}}$) ve Bodmer XIV ve XV (${\displaystyle {\mathfrak {P}}^{75}}$) Papirüsü özellikle dikkate değerdir. Papirüs Bodmer II, Yuhanna İncili'nin büyük bir bölümünü içerirken, Papirüs Bodmer XIV ve XV, Luka ve Yuhanna İncillerinin büyük bir bölümünü içerir.

• Oxyrhynchus Papirüsleri:

Örneğin, ${\displaystyle {\mathfrak {P}}^{90}}$ MS 100-200'e tarihlenir.

• Manchester'deki (İngiltere) John Rylands Kütüphanesi'nde, katalogda Papyrus Rylands Greek 457 olarak listelenmiş ve uluslararası olarak ${\displaystyle {\mathfrak {P}}^{52}}$ olarak anılan Yuhanna İncili'nden bir metin içeren bir papirüs parçası vardır (18. bölümden bazı ayetler). Bu, 2. yüzyılın ilk yarısında, muhtemelen MS 125 civarında ve dolayısıyla elçinin ölümünden sadece yaklaşık çeyrek yüzyıl sonra yazılmış, Yunanca Kutsal Yazıların hayatta kalan en eski parçasıdır.

Onsiyal (majüskül) El Yazmaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Majüskül (onsiyal) el yazmaları, parşömen üzerine büyük harflerle yazılmış yazılardır. Parşömen, papirüsten daha pahalıdır, fakat çok daha dayanıklıdır. Bu nedenle özellikle değerli belgeler veya temsili amaçlı yazılar için kullanılmıştır. Bugün 4. ve 9. yüzyıllar arasında yaklaşık 300 onsiyal el yazmaları bilinmektedir. Metin eleştirisinde büyük harf veya sıfırla başlayan sayılar kullanılarak Nestle-Aland sistemine göre kısaltılırlar. Bunların en önemli beşi, aynı zamanda farklı metin türlerinin en önemli temsilcileridir, böylece bu beş kodeks, en önemli varyantlar hakkında iyi bir genel bakış sunabilir:

Minüskül El Yazmaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Minüskül el yazmaları, 9. yüzyıldan 15. yüzyıla tarihlenen küçük harflerle yazılmış yazılardır. Yaklaşık 2.900 minüskül el yazmaları kataloğuna dahil edildi. Daha az olan yaş, metin eleştirisi için bu yazıların değerini sınırlar, ancak çok daha eski el yazmalarıyla yakından ilişkili olanlar da vardır. Örneğin, minüsküller 33, 579, 892 ve 2427 (2006'da bu el yazması, 19. yüzyıldan kalma bir taklit olduğu ortaya çıktı.) en yüksek kalite seviyesinde sınıflandırılır.

Kilisenin ders kitapları (leksiyonar)[değiştir | kaynağı değiştir]

Yeni Ahit'in ders kitapları, Kutsal Kitap'ın bölümlerini de içeren bir ayin kitabının bir kopyasıdır. Bu ders kitapları, Yunanca onsiyal veya küçük harflerle yazılmış olabilir. Yazı malzemesi olarak papirüs, parşömen, vellum ya da kağıt kullanıldı.

Erken Çeviriler[değiştir | kaynağı değiştir]

Metin eleştirisinin ilk günlerinde, ilk yüzyıllardan kalma Yunanca metin tanıkları henüz mevcut değildi, bu nedenle erken çeviriler bu dönemin metin biçimleri hakkında ipuçları sağlayabilir. Papirüsler bulunduğundan beri, ilk çeviriler ve Kilise Babalarının alıntıları arka plana çekildi, çünkü bu erken döneme ait doğrudan Yunanca metin tanıkları da artık mevcuttur. Çeşitli çevirilerin kendi metin geçmişi vardır ve bunlardan türetilen metin biçimi dolaylı olarak yalnızca tek bir metin tanığını, yani çevirmenin elindeki Yunanca el yazmasını temsil eder. Ancak, Yunanca orijinalin tam metni, çeviriden kesin olarak çıkarılamaz.

Süryanice (Aramice lehçesi) çeviriler[değiştir | kaynağı değiştir]

M.S. 2. yüzyıldan itibaren, Yunanca Kutsal Yazıların Süryaniceye (Aramice lehçesi) çevirileri ortaya çıktı. Önemli bir Suriyeli çeviri, 2. yüzyıldan kalma bir incilleri içeren Tatian'ın Diatessaron'udur. Belki de orijinal olarak Roma'da Yunanca yazılmış ve daha sonra Suriye'de Tatian tarafından Suriye diline çevrilmiştir, ancak bu kesin değildir. Diatessaron bugün hala Arapça bir çeviri şeklinde korunmaktadır. Ayrıca 3. yüzyıldan kalma Yunanca yazılmış küçük bir parşömen parçası ve çok uzun alıntılar içeren 4. yüzyıla ait Diatessaron tefsirinin Ermenice tercümesi de bulunmaktadır.

Sadece İncillerin eski bir Suriye çevirisinin (Diatessaron'dan farklı bir çeviri) tamamlanmamış el yazmaları hayatta kaldı: Cureton-Suriyeli (Curetonianus) ve Sina-Suriyeli (Sinaiticus). Bu el yazmaları 5. yüzyılda yapılmış olsa da, muhtemelen daha eski bir Suriye metninin kopyalarıdır. Yunancadan yapılan orijinal çeviri M.S. 200 civarında olabilir. Yunanca Kutsal Yazıların başka kitaplarının da eski Süryanice çevirileri olması çok muhtemeldir, ancak bunlardan hiçbir el yazması ispat edilmez.

Peşitta

5. yüzyıla ait Suriye dilinde olan Peşitta, 2. Petrus, 2. ve 3. Yuhanna, Yahuda ve Vahiy dışında Yunanca Kutsal Yazıların tüm kitaplarını içeriyordu. M.S. 508 civarında, Mabbug (Hierapolis) Piskoposu Philoxenus, Hristiyan Kutsal Yazılarının Peşitta metnini Polykarp tarafından revize ettirdi ve 2. Petrus, 2. ve 3. Yuhanna, Yahuda ve Vahiy ilk kez Suriye dilinde olan bir çeviriye alındı.

M.S. 5. yüzyıldan itibaren, Hristiyanlığı kabul eden Süryanice konuşanlar arasında Peşitta tercümesi yaygındı. "Peşitta" terimi, "basit olan" anlamına gelir. İbranice Kutsal Yazıların kısmı muhtemelen M.S. 2. veya 3. yüzyılda esas olarak İbraniceden çevrildi. Fakat daha sonraki bir revizyon Septuagint ile bir karşılaştırma içeriyordu. Çok sayıda Peşitta el yazması günümüze ulaşmıştır. En değerli el yazması Milano'da (İtalya) Biblioteca Ambrosiana'da saklanan 6. veya 7. yüzyıldan kalma bir kodekstir.

Pentatökün (Levililer hariç) bir Peşitta el yazması M.S. 464 yılına tekabül eden bir tarih taşır ve bu onu herhangi bir dilde Kutsal Kitap'ın en eski tarihli el yazması yapar.

Latince çeviriler[değiştir | kaynağı değiştir]

Eski Latince çeviriler muhtemelen M.S. 2. yüzyılın ikinci yarısından itibaren ortaya çıktı. Görünüşe göre Latince Kutsal Kitabın tamamı, en geç M.S. 250 yılına kadar Kuzey Afrika'daki Kartaca'da kullanılıyordu. İbranice Kutsal Yazılar henüz Origenes tarafından gözden geçirilmeyen Septuagint'ten Eski Latinceye çevrildi, Yunanca Kutsal Yazıları ise orijinal Yunancadan çevrildi. Belki farklı çeviriler yapılmıştır ya da en azından birkaç çevirmen Eski Latince Kutsal Kitap üzerinde çalışmıştır. Bilginler genellikle iki temel antik Latince metin türünü adlandırırlar: Afrikalı ve Avrupalı metin. Eski Latince Yeni Ahit'in 50'den fazla el yazması (veya fragmanı) günümüze ulaşmıştır. Bazen Itala veya Vetus Latina adı altında gruplandırılırlar.

Vulgata

Vulgata, tüm Kutsal Kitap'ın, kendi zamanının en önemli Kutsal Kitap bilgini olan Hieronymus'tan (Sophronius Eusebius) hazırlanan bir çevirisidir. M.S. 383'te yayınlanan İncillerden başlayarak, kendini ilk olarak Hristiyan Kutsal Yazılarının eski Latince çevirisini gözden geçirmeye adadı. 384 ile 390 yılları arasında Septuagint'e dayanarak eski Latince Mezmurlarının gözden geçirilmiş iki versiyonunu yaptı. Bunlardan birincisine "Psalterium Romanum", ikincisine ise "Psalterium Gallicanum" adı verildi çünkü ilk olarak Roma ve Galya'da kullanımları kabul edildi. Hieronymus ayrıca Mezmurları doğrudan İbraniceden tercüme etti ve bu eser "Psalterium iuxta Hebraeos" olarak bilinir.

Eski Latince Hristiyan Kutsal Yazılarını gözden geçirmesini ne zaman tamamladığı belirsizdir. Ayrıca İbranice Kutsal Yazıların eski Latince çevirisini gözden geçirmeye başladı, ancak görünüşe göre revizyonu hiç bitirmedi; çünkü doğrudan İbraniceden çevirmeyi tercih etti (buna rağmen Yunanca çevirilere de dayanıyordu). Hieronymus, İbraniceden Latince çevirisi üzerinde yaklaşık M.S. 390'dan 405'e kadar çalıştı.

Başlangıçta, Hieronymus'un çevirisi her yerde direnişle karşılaştı ve ancak yavaş yavaş daha fazla tanınırlık kazandı. Daha sonra Batı Avrupa'da genel olarak kabul edildiğinde, onu genel kabul görmüş bir çeviri olarak tanımlayan Vulgata adı ortaya çıktı (Latince vulgatus kelimesi "olağan, yaygın" anlamına gelir). Hieronymus'un orijinal çevirisi birkaç kez gözden geçirildi ve Roma Katolik Kilisesi gözden geçirilmiş 1592 versiyonunu standart metni haline getirdi. Binlerce Vulgata el yazması bugün hala var.^[7]

Başka eski çeviriler[değiştir | kaynağı değiştir]

Hristiyanlığın yayılmasıyla birlikte, daha fazla Kutsal Kitap çevirilerine duyulan ihtiyaç arttı.

• En geç M.S. 3. yüzyılda, Mısır'ın yerli Kıpti nüfusu için Yunanca Kutsal Yazıların ilk çevirisi tamamlandı. Mısır'ın farklı bölgelerinde farklı Kıpti lehçeleri konuşulduğundan, zaman içinde birçok Kıpti tercümesi yapılmıştır. En önemlileri Yukarı Mısır'dan (güneyde) Sahidik (veya Thebaik) ve Aşağı Mısır'dan (kuzeyde) Bohairik tercümelerdir.^[8] Hem İbranice hem de Yunanca Kutsal Yazıları içeren bu çeviriler muhtemelen M.S. 3. ve 4. yüzyıllarda yapıldı.

• Gotik çeviri M.S. 4. yüzyılda Mösya'ya (Sırbistan ve Bulgaristan) yerleştirilen Gotlar için oluşturuldu. Bu çeviride Samuel ve Krallar kitapları eksik. Tercüman olan Piskopos Ulfilas'ın (Wulfila), Gotların Kutsal Kitap'ın geri kalanıyla birlikte savaşları konu alan ve putperestliği kınayan bu kitapları kullanmasına izin vermenin tehlikeli olduğunu düşündüğü için silindikleri söyleniyor.

• Kutsal Kitap'ın Ermenice çevirisi M.S. 5. yüzyıla aittir ve hem Yunanca hem de Süryanice kaynağına dayandığına inanılırdı.

• Kafkasya'daki Gürcülere yönelik olan Gürcüce çeviri M.S. 6. yüzyılın sonlarına doğru tamamlandı ve Yunanca metnin etkisi belirgin olmakla birlikte Ermeni ve Süryanice temelleri vardı.

• Habeşliler, belki de M.S. 4. veya 5. yüzyılda hazırlanan Etiyopya çevirisini kullandılar.

• Ayrıca Kutsal Yazıların birkaç eski Arapça tercümesi vardır. Kutsal Kitap'ın bazı bölümlerinin Arapçaya tercümeleri M.S. 7. yüzyıl kadar erken bir tarihte var olmuş olabilir.

• En eski yazılı kanıt M.S. 724 tarihli bir İspanyolca çeviridir.

• Eski Slavca çevirisi M.S. 9. yüzyıldan kalmadır ve Kyrill (Kyrillos) ve Methodius adlı iki kardeşe atfedilir.

Alıntılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kutsal Kitap metinlerinden çok erken alıntılar yapıldı. Ana alıntı grubu Kilise Babalarından gelir, ancak apokrif metinlerde ve sapkın olarak kınanmış yazılarda da alıntılar vardır. Özellikle Gnostik'te çokça alıntı yapılmıştır. Metin eleştirisinde alıntıların güvenli bir şekilde kullanılması için, önce metin stoğunun eleştirel olarak güvence altına alınması ve Kutsal Kitap'tan yapılan alıntıların gelenek sırasında sonraki metin biçimlerine uyarlandığını dışta bırakmak için metnin tarihi araştırılmalıdır. Bu sorun nedeniyle, Kilise Babalarının alıntıları metin eleştirisinden giderek daha fazla kayboldu. Ancak, Kilise Babalarının el yazmalarının tüm materyalini değerlendiren ve eleştirel bir baskı yayınlamak isteyen projeler var. Bu gerçekleştiğinde, bu alıntılar metnin tarihinde tekrar bilimsel olarak kanıtlanmış bir rol oynayabilir.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Yeni Ahit'in Papirüsler Listesi
• Yeni Ahit'in El Yazmalarının Kategorileri
• Chester Beatty Papirüsleri
• Bodmer Papirüsleri
• John Rylands Papirüsleri
• Oxyrhynchus Papirüsleri
• Papirüs Fouad 266
• Papirüs Nash
• Muratori Fragmanı

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Edebiyat[değiştir | kaynağı değiştir]

• Kurt Aland, Barbara Aland: Der Text des Neuen Testaments. 2. Aufl. Deutsche Bibelgesellschaft, Stuttgart 1989 ISBN 3-438-06011-6 (das Standardwerk zum Thema)
• Bruce M. Metzger: The Text of the New Testament. Its Transmission, Corruption, and Restoration. 3. Auflage 1992, ISBN 0-19-507297-9
• Karl Jaroš: Die ältesten griechischen Handschriften des Neuen Testaments. Bearbeitete Edition und Übersetzung. Böhlau, Köln u. a. 2014 (enthält die 104 ältesten Abschriften, die bis zum Beginn des 4. Jahrhunderts reichen). [Ausgabe auf Griechisch mit deutscher Übersetzung]