Türkiye'de sera gazı emisyonu

Türkiye'de sera gazı emisyonu ya da salınımı kişi başına yaklaşık 6 tondur. Türkiye her yıl 500 milyon ton sera gazı salmaktadır. Bu oranla Türkiye, dünyanın yıllık salınımının yaklaşık olarak %1'ini meydana getirmektedir. Sera gazı salınımının yaklaşık üçte biri kömür kaynaklıdır. Türkiye, hidroflorokarbon sera gazı salınımının azaltılması hakkındaki Montreal Protokolü'nün Kigali Düzeltmesini imzaladı^[1] ve 2021 yılında onayladı.^[2]

En geç 2038’de zirve noktaya ulaşıp 2053’te net sıfır emisyona ulaşılacak.^[2]

Kaynaklar[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)’in yayımladığı son sera gazı emisyonu envanterine göre 2019 yılında toplam emisyonlar 506,1 milyon ton (Mt) sera gazı CO_2eq olarak gerçekleşti,^[3] fakat 86,5 Mt Türkiye'deki ormanlar vb. emdi.^[4] 2020 yılında toplam emisyonlar 523,9 milyon (Mt) ton sera gazı CO_2eq olarak gerçekleşti,^[5] fakat 56,9 Mt Türkiye'deki ormanlar vb. emdi.^[6]

Türkiye'nin en büyük sera gazı kaynağı kömürdür: 2019 yılında kömür yakımından 154 megaton karbondioksit salındı.^[7] 2020 yılında kömür yakımından 148 megaton karbondioksit sağlandı.^[8]

Enerji[değiştir | kaynağı değiştir]

2019 emisyonlarından %72’u enerji sektöründen sağlandı, yani 364 Mt, ondan en büyük parçası elektriği jenerasyon ve ikinci büyük ulaşım.^[9] 2020 emisyonlarından %70’u enerji sektöründen sağlandı, yani 368 Mt, ondan en büyük parçası elektriği jenerasyon ve ikinci büyük ulaşım.^[10]

Termik santralin yakıtı[değiştir | kaynağı değiştir]

2019 yılında Türkiye'deki kömür ve gaz yakan termik santraller 138 Mt CO_2eq saldı.^[11] 2020 yılında Türkiye'nin termik santraller 131 Mt CO_2eq saldı.^[12] Doğal gazın emisyon yoğunluğu kömürden daha düşük olduğu için doğalgaz az emisyonları ama fazla elektrik yaptı. Diğer tarafta doğalgazı neredeyse hepsi ithalat edildiğinden dolayı cari hesap açığı yükseldi.

Kömür yakan termik santraller[değiştir | kaynağı değiştir]

2019 yılında Türkiye termik santraller kömürden 114 Mt CO₂ saldı.^[13] 2020 yılında Türkiye termik santraller kömürden 102 Mt CO₂ saldı.^[14]

Doğalgaz yakan termik santraller[değiştir | kaynağı değiştir]

2019 yılında Türkiye termik santraller doğalgazından 24 Mt CO₂ saldı.^[15] 2020 yılında Türkiye termik santraller doğalgazından 28 Mt CO₂ saldı.^[16]

Ulaşım[değiştir | kaynağı değiştir]

2019 yılında ulaşım 82 Mt CO₂ saldı, bu verinin %93'ü karayolu ulaşımı, %4,5'i yurtiçi havayolu ulaşımından ve yaklaşık olarak %1'i de demiryolu taşımacılığı kaynaklıdır.^[17]^[18]

2020 yılında ulaşım 81 Mt CO₂ saldı, bu verinin %95'i karayolu ulaşımı ve yaklaşık olarak %3'ü yurtiçi havayolu taşımacılığı kaynaklıdır.^[19]

Hava kirliliği hem iklim hem de sağlık sorunudur.^[20]

Ev enerjisi[değiştir | kaynağı değiştir]

2019 yılında ev yakıtı 44 Mt CO₂ saldı.^[21] 2020 yılında ev yakıtı 50 Mt CO₂ saldı.^[22]

Endüstriyel işlemler ve ürün kullanıma[değiştir | kaynağı değiştir]

Enerji hariç 2019 emisyonlarından %11’ini Türk sanayisi sağladı.^[23] Enerji hariç 2020 emisyonlarından %13’ünü Türk sanayisi sağladı.^[24] Demir, çelik ve çimento endüstri birincil enerjisinden %40 kullanır ve o endüstriler daha çevre dostu olmaya çalışır. Çimentonun karbonu çıkarmak için biyokütle gerekir ve Türkiye’de çok var hem de karbon yakalama ve depolama gerekir ama Türkiye'de neredeyse yok.^[25]^[26] 2019 yılında demir ve çelik üretimi 11 Mt CO_2eq saldı.^[27] 2020 yılında demir ve çelik üretimi 10 Mt CO_2eq saldı.^[28]

Tarım[değiştir | kaynağı değiştir]

Enerji (mesela traktörün yakıtı) hariç 2019 emisyonlarından %13’unu tarımdan salındı.^[29] Enerji (mesela traktörün yakıtı) hariç 2020 emisyonlarından %14’unu tarımdan salındı.^[30] En çok enterik fermantasyon ve tarım toprağından.^[31]^[32] Tarımının yakıtı sübvansiyon var ve bazı şeker fabrikaları kömür yakan küçük termik santraller var.

Şirketler[değiştir | kaynağı değiştir]

Eren Enerji Çatalağzı Termik Santrali Türkiye'nin sera gazı emisyonlarının %2'sinden sorumludur.^[33]^[34]

Koordinasyon[değiştir | kaynağı değiştir]

Birleşmiş Milletler nezdinde ÇŞB İklim Değişikliği Ulusal Odak Noktası olarak tanınmıştır. Bakanlığın İklim Değişikliği ve Hava Yönetimi Koordinasyon Kurulu (İDHYKK) Ulusal Seragazı Emisyon Envanter Sistemi yapar.^[35] Enerji Bakanlığı İDHYKK içinde.

Paris Anlaşması[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye, Paris Anlaşması'nı imzaladı ve Ekim 2021 tarihinde, Paris İklim Anlaşması TBMM tarafından resmen kabul edildi.^[36]^[37] Anlaşmayı onaylamayan ülkeler, Dünya'daki sera gazı emisyonunun %3'ünü üretmektedir ve bunlar arasındaki en yüksek oran; %1,3 ile İran'a aittir.^[38]^[39]^[40]

Türkiye'nin Ulusal Katkı Beyanı (NDC)[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye’nin BM Sekreteryası’na sunulan Niyet Edilen Ulusal Katkı Beyanı’nda, 2012 yılında 430 milyon ton olan toplam sera gazı emisyonlarının, azaltım önlemleri ile 2030 yılında 693 milyon tona kadar çıkarabileceği belirtildi. Başka bir deyişle Türkiye sera gazı emisyonlarını azaltma taahhüdü vermedi, artırabileceğini söyledi.^[41]

Türkiye bunu yaparken, eğer hiç önlem alınmazsa (referans senaryo, business as usual) emisyonlarının 2030’da 1 milyar 175 tona çıkacağını, verilen beyanla bu miktarın 693 milyon tonda tutulacağını söylüyor. Bu beyanını da “artıştan %41 oranında azaltım” olarak tanıttı.^[41]

TÜİK verileri Türkiye’nin emisyon azaltımı için hiçbir önlem almadan bile hesapladığı miktarın çok altında sera gazı emisyonu ürettiğini gösteriyor. TÜİK’in yayımladığı son sera gazı emisyonu envanterine göre 2020 yılında toplam emisyonlar 524 milyon ton CO2e olarak gerçekleşti. Dolayısıyla mevcut büyüme/ekonomi eğilimi dahilinde, hiçbir emisyon azaltım önlemi almadan dahi hedeflediği/beyan ettiği rakamın altında kalacağı görüldü.^[42]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi[değiştir | kaynağı değiştir]

"Seventh National Communication (version 2) of Turkey under the UNFCCC (ayrıca bu uçüncu iki yıllık raporu)" (PDF). Türkiye Cumhuriyeti Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı. Ağustos 2019. 14 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 4 Kasım 2019.
"Report on the technical review of the seventh national communication of Turkey" (PDF). Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi. Haziran 2019. 31 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 4 Kasım 2019.
"Report on the technical review of the third biennial report of Turkey" (PDF). Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi. Haziran 2019. 31 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 4 Kasım 2019.
"Turkish Greenhouse Gas Inventory report [TÜİK rapor]". Türkiye İstatistik Kurumu (İngilizce). 13 Nisan 2021. 14 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi.
Turkish Greenhouse Gas Inventory 1990 - 2020 [TÜİK rapor]. Türkiye İstatistik Kurumu (İngilizce). 14 Nisan 2022.
"Turkish Greenhouse Gas Inventory 1990 - 2019 common reporting format (CRF) tables [TÜİK tablolar]". Türkiye İstatistik Kurumu (İngilizce). Nisan 2021. 14 Nisan 2021 tarihinde kaynağından (TUR_2021_2019_13042021_230815.xlsx) arşivlendi.
"Turkish Greenhouse Gas Inventory 1990 - 2020 common reporting format (CRF) tables [TÜİK tablolar]" (TUR_2022_2020_14042022_045644.xlsx). Türkiye İstatistik Kurumu (İngilizce). Nisan 2022. 16 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2022.
"Report on the individual review of the inventory submission of Turkey submitted in 2018" (PDF). Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi. Mayıs 2019. 13 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 4 Kasım 2019.

Diğer[değiştir | kaynağı değiştir]

Climate Action Tracker (2019). İklim eylemini artırmak: Sıfır emisyonlu bir topluma geçiş için fırsatlar: YÖNETİCİ ÖZETİ (PDF). Climate Action Tracker.

OECD (Şubat 2019). "OECD Çevresel Performans İncelemeleri: Türkiye 2019". OECD. OECD Environmental Performance Reviews. doi:10.1787/653318da-tr.

2019-2023 Stratejik Plani (PDF). Enerji Bakanlığı. Mayıs 2020.

Ayas, Ceren (Ağustos 2020). Türkiye Ekonomisinin Karbondan Arındırılması: Uzun Vadeli Stratejiler ve Acil Çözüm Bekleyen Darboğazlar. CAN Europe, SEE Change Net, TEPAV.

Özel[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Küresel iklim politikasının dışında bir ülke: Türkiye". 21 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2021.
^ ^a ^b "İklim krizi: Türkiye'nin sera gazı salımları neden artıyor, tehlikeli F-gazları niçin kullanılıyor?". BBC News Türkçe. 3 Nisan 2023. 3 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2023.
^ "Sera Gazı Emisyon İstatistikleri, 1990-2019". data.tuik.gov.tr. Türkiye İstatistik Kurumu. 30 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Nisan 2021.
^ TUİK rapor(2021), s. 309
^ "Sera Gazı Emisyon İstatistikleri, 1990-2020". data.tuik.gov.tr. Türkiye İstatistik Kurumu. 30 Mart 2022. 1 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2022.
^ TUİK rapor(2022), s. iv
^ TUİK rapor(2021), s. 56
^ TUİK rapor(2022), s. 57
^ TÜİK rapor (2021), s. 42
^ TÜİK rapor (2022), s. 43
^ TÜİK tablolar(2021), tablo 1s1 hucresi B10
^ TÜİK tablolar(2022), tablo 1s1 hucresi B10
^ TUİK tablolar(2021), tablo 1.A(a)s1 hücre G26 "solid fuels"
^ TUİK tablolar(2022), tablo 1.A(a)s1 hücre G26 "solid fuels"
^ TUİK tablolar(2021), tablo 1.A(a)s1 hücre G27
^ TUİK tablolar(2022), tablo 1.A(a)s1 hücre G27
^ "Ulaşım: Kişisel tercihler ve planlama sera gazı emisyonlarında ne kadar etkili?". Teyit. 30 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2021.
^ TUİK rapor (2021), s. 109
^ TUİK rapor (2022), s. 110
^ "Bir yandan iklim değişikliğini kontrol altına alırken diğer yandan da hava kirliliğinden kaynaklanan ölümlerin önüne geçmek mümkün!". The City Fix Türkiye - Sürdürülebilir Ulaşım. 3 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2018.
^ TUİK rapor(2021), s. 142
^ TUİK rapor(2022), s. 144
^ TUİK rapor(2021), s. 160
^ TUİK rapor(2022), s. 162
^ "Decarbonization of industrial sectors: the next frontier". McKinsey. Haziran 2018. 8 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2019.
^ "İklim değişikliği için eylem planı yolda". Sabah (gazete). 3 Temmuz 2018. 3 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2018.
^ TUİK rapor(2021), s. 161
^ TUİK rapor(2022), s. 163
^ TUİK rapor(2021), s.251
^ TUİK rapor(2022), s.249
^ Ağaçayak, Tuğba; Öztürk, Levent. TÜRKİYE’DE TARIM SEKTÖRÜNDEN KAYNAKLANAN SERA GAZI EMİSYONLARININ AZALTILMASINA YÖNELİK STRATEJİLER (PDF). 20 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Ekim 2019.
^ "ULUSAL SERA GAZI ENVANTERİ AKAKDO RAPORU 1990-2019" (PDF). 25 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
^ "Global coal power map". 5 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2019.
^ "Estimating carbon dioxide emissions from coal plants". Coalswarm. 18 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2019.
^ "Seragazı Emisyon Envanteri, 2014". 1 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2019.
^ marar. "Paris İklim Anlaşması TBMM Genel Kurul'da kabul edildi". Sözcü Gazetesi. 6 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2021.
^ "Paris İklim Anlaşması nedir, maddeleri neler? Paris İklim Anlaşmasını Türkiye imzaladı mı?". Milliyet. 5 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2021.
^ "Türkiye Paris İklim Anlaşması'nı Neden İmzalamıyor?". bianet. 2 Temmuz 2018. 29 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2019.
^ "Paris Anlaşması onaylansın". Milliyet. 7 Haziran 2018. 3 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2019.
^ "'Türkiye bir an önce Paris İklim Anlaşması'nı onaylamalı'". Yaşam. 1 Aralık 2018. 23 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2019.
^ ^a ^b "[COP27] Ümit Şahin: Türkiye'nin açıkladığı, azaltım değil artış hedefi - Yeşil Gazete". 15 Kasım 2022. 15 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2022.
^ Ekonomik Göstergeler Merceğinden Yeni İklim Rejimi Raporu. TÜSİAD. 2020. 7 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2021.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Enerji Kimlik Belgesi

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

[1] "Küresel iklim politikasının dışında bir ülke: Türkiye". 21 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ekim 2021.

[BBCTurkce-2] "İklim krizi: Türkiye'nin sera gazı salımları neden artıyor, tehlikeli F-gazları niçin kullanılıyor?". BBC News Türkçe. 3 Nisan 2023. 3 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2023.

[TUİK2019-3] "Sera Gazı Emisyon İstatistikleri, 1990-2019". data.tuik.gov.tr. Türkiye İstatistik Kurumu. 30 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Nisan 2021.

[4] TUİK rapor(2021), s. 309

[TUİK2020-5] "Sera Gazı Emisyon İstatistikleri, 1990-2020". data.tuik.gov.tr. Türkiye İstatistik Kurumu. 30 Mart 2022. 1 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2022.

[6] TUİK rapor(2022), s. iv

[7] TUİK rapor(2021), s. 56

[8] TUİK rapor(2022), s. 57

[9] TÜİK rapor (2021), s. 42

[10] TÜİK rapor (2022), s. 43

[11] TÜİK tablolar(2021), tablo 1s1 hucresi B10

[12] TÜİK tablolar(2022), tablo 1s1 hucresi B10

[13] TUİK tablolar(2021), tablo 1.A(a)s1 hücre G26 "solid fuels"

[14] TUİK tablolar(2022), tablo 1.A(a)s1 hücre G26 "solid fuels"

[15] TUİK tablolar(2021), tablo 1.A(a)s1 hücre G27

[16] TUİK tablolar(2022), tablo 1.A(a)s1 hücre G27

[17] "Ulaşım: Kişisel tercihler ve planlama sera gazı emisyonlarında ne kadar etkili?". Teyit. 30 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2021.

[18] TUİK rapor (2021), s. 109

[19] TUİK rapor (2022), s. 110

[20] "Bir yandan iklim değişikliğini kontrol altına alırken diğer yandan da hava kirliliğinden kaynaklanan ölümlerin önüne geçmek mümkün!". The City Fix Türkiye - Sürdürülebilir Ulaşım. 3 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2018.

[21] TUİK rapor(2021), s. 142

[22] TUİK rapor(2022), s. 144

[23] TUİK rapor(2021), s. 160

[24] TUİK rapor(2022), s. 162

[25] "Decarbonization of industrial sectors: the next frontier". McKinsey. Haziran 2018. 8 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2019.

[26] "İklim değişikliği için eylem planı yolda". Sabah (gazete). 3 Temmuz 2018. 3 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2018.

[27] TUİK rapor(2021), s. 161

[28] TUİK rapor(2022), s. 163

[29] TUİK rapor(2021), s.251

[30] TUİK rapor(2022), s.249

[31] Ağaçayak, Tuğba; Öztürk, Levent. TÜRKİYE’DE TARIM SEKTÖRÜNDEN KAYNAKLANAN SERA GAZI EMİSYONLARININ AZALTILMASINA YÖNELİK STRATEJİLER (PDF). 20 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Ekim 2019.

[32] "ULUSAL SERA GAZI ENVANTERİ AKAKDO RAPORU 1990-2019" (PDF). 25 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.

[33] "Global coal power map". 5 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2019.

[34] "Estimating carbon dioxide emissions from coal plants". Coalswarm. 18 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2019.

[35] "Seragazı Emisyon Envanteri, 2014". 1 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2019.

[36] rar. "Paris İklim Anlaşması TBMM Genel Kurul'da kabul edildi". Sözcü Gazetesi. 6 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2021.

[37] "Paris İklim Anlaşması nedir, maddeleri neler? Paris İklim Anlaşmasını Türkiye imzaladı mı?". Milliyet. 5 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2021.

[38] "Türkiye Paris İklim Anlaşması'nı Neden İmzalamıyor?". bianet. 2 Temmuz 2018. 29 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2019.

[39] "Paris Anlaşması onaylansın". Milliyet. 7 Haziran 2018. 3 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2019.

[40] "'Türkiye bir an önce Paris İklim Anlaşması'nı onaylamalı'". Yaşam. 1 Aralık 2018. 23 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2019.

[:0-41] "[COP27] Ümit Şahin: Türkiye'nin açıkladığı, azaltım değil artış hedefi - Yeşil Gazete". 15 Kasım 2022. 15 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2022.

[42] Ekonomik Göstergeler Merceğinden Yeni İklim Rejimi Raporu. TÜSİAD. 2020. 7 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2021.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

Türkiye’den sera gazı emisyonları nedir?, Türkiye’den sera gazı emisyonları anlamı nedir?, Türkiye’den sera gazı emisyonları ne demektir?