Türk Sinematek Derneği, 25 Ağustos 1965'te Onat Kutlar tarafından İstanbul'da kurulan sinema derneğidir. Dernek 12 Eylül 1980 tarihine kadar faaliyetini sürdürmüş 12 Eylül Darbesi sırasında da kapatılmıştır.

Aslında bütün dünyada "sinematek"ler, sinema sanatı açısından önem taşıyan, sinema tarihine geçmiş ancak çoğunluğu ticarî sinemalarda görülmesine imkân olmayan filmleri toplayan, restore eden, arşivleyen, koruyan; istenildiğinde bunları profesyonel sinemacılar, araştırmacılar, veya meraklı izleyicilerin yararlanması için sunan kuruluşlardır. "Türk Sinematek Derneği" ise Avrupa'daki benzerleri gibi bir 'film koruma' işlevi yapamamış olsa da Avrupa sinematekleri ile kurulan yakın işbirliği sayesinde mükemmel bir "sinema kulübü" gibi çalışmıştır. Ticarî sinemalarda gösterilmesi olanak dışı olan sayısız film burada sinemaseverlere tanıtılmıştır. Filmler mümkün olduğunca alt yazılı veya simültane çeviriyle gösterime sunuluyordu.

Film gösterilerinin yanı sıra sinemayla ilgili paneller, açık oturumlar, konferanslar, tartışma toplantıları ve sergiler düzenlendi, birçok yabancı sinemacı konuk olarak davet edildi.^[1] Örneğin dünyanın ilk sinematekçilerinden ve Fransız Sinematek'inin (Cinémathèque Française) yönetmeni Henri Langlois 1972 yılında "Türk Sinematek Derneği"nin davetlisi olarak geldi ve «Fransız Sinemasının 75 Yılı» toplu gösterisinin filmlerini bizzat sundu.

Bünyesinde bir de sinema kitapları kütüphanesi bulunan dernek, üyelerine kütüphaneden yararlanma olanağını da sunuyordu. Ayrıca dernek bazı sinema kulüplerinin kurulmasını da teşvik etmişti. 1967 yılına gelindiğinde İstanbul ve Ankara'da yedi sinema kulübünün kurulmasına yardımcı olmuştu.

Zamanında Türkiye'deki önemli bir açığı kapatarak adeta bir sinema okulu gibi görev yapmış olan Sinematek'in bu eğitim ve arşivleme işlevlerini artık günümüzde Üniversitelerin bünyelerinde sayıları gittikçe artan "Sinema Bölümleri" üstlenmiş durumdadır.

Sinematek, yirmi yıl aradan sonra, 2000 yılında önce Ankara merkezli olarak yeniden açılmış, ardından faaliyetlerini İstanbul'a da taşımıştır. Amaçlarının eski Sinematek'in adını yaşatmak ve onun bıraktığı yerden çalışmaları devam ettirmek olduğunu söyleyen dernek yetkilileri bir yandan da genç kuşak için sinema eğitimleri düzenlemek, onlara sinema yapabilme cesaretini aşılamak amacını güttüklerini belirtmişlerdir. Bu nedenle de öncelikle kısa film çekmek isteyenleri desteklediklerini söylemişlerdir.^[2]

Derneğin yapısı ve amacı[değiştir | kaynağı değiştir]

25 Ağustos 1965'te kurulduğunda adı sadece "Sinematek Derneği"yken, 19 Mart 1967'de adı "Türk Sinematek Derneği" olarak değiştirilen kuruluş tamamen özel olup Devletten ya da özel kuruluşlardan herhangi bir yardım görmemiştir. Gelirleri sadece üyelerinin yıllık aidatlarından ibaret olan derneğin 1967 yılında sadece İstanbul ve Ankara'da 4.000 üyesi vardı. Onat Kutlar'ın öncülüğünde üniversite, basın, sinema çevrelerinden ve öbür kurumlardan 15 kişinin bir araya gelmesiyle kurulmuştur. O yıl İstanbul ye Ankara'da birer lokali ve İstanbul'da bir deposu bulunmaktaydı.

Sinematek'in film gösterileri ilk önce "Mis Sokağı"ndaki binada, sonra Şişli Sıracevizler'deki Kervan sinemasında yapıldı. Daha sonra ise gösteriler çok uzun bir zaman için Sıraselviler'deki Sinematek salonunda yapıldı.

Derneğin yönetim Kurulunda Şakir Eczacıbaşı, Cevat Çapan, Onat Kutlar ve Tuncan Okan bulunuyordu. Dernekte görev alan diğer isimler arasında Mengü Ertel, Jak Şalom, Sabahattin Eyüboğlu gibi isimler de vardı.

Derneğin amacı "Türkiye'de ve bütün dünyada, sinema sanatının başlangıcından bu yana çevrilen her türden filmi , sinemayla ilgili fotoğraf, kitap, senaryo, ses bandı, afiş gibi belgeleri araştırmak, tespit etmek, toplamak, saklamak, korumak ve yaymak" olarak tespit edilmiştir.^[3]

Yayınları[değiştir | kaynağı değiştir]

Sinematek faaliyete geçtikten bir yıl sonra, 1 Mart 1966'da kendi yayın organı olan Yeni Sinema dergisini yayın hayatına soktu. Bu aylık dergi yayınına son verdiği 1 Haziran 1970 tarihine kadar 30 sayı çıkmıştır. Daha Yeni Sinema dergisi kapanmadan 4 ay önce, 5 Şubat 1970 tarihinde Türk Sinematek Derneği, Filim 70 adında daha küçük boyutta ikinci bir yayın organını da devreye sokmuştu. 18 sayfalık küçük boyutlu bu aylık dergi de 1972 yılına kadar çıktı, yalnız adı her yıl değişerek önce Filim 71 sonra da Filim 72 oldu.

Türk sinematek'i kendi bünyesinde bazı kitaplar da yayımlamıştı. Bunlardan biri de Nijat Özön'ün 1970'te hazırladığı "İlk Türk Sinemacısı Fuat Özkınay" adlı inceleme kitabıdır.

Toplu gösteriler[değiştir | kaynağı değiştir]

Sinemaseverler için bir okul görevi de yapan dernek bu amacına uygun olarak toplu gösterilere önem veriyordu. Gösterilerini "kış gösterileri" ve "yaz gösterileri" olarak çeşitlendiren "Türk Sinematek Derneği"nin düzenlediği toplu film gösterilerinden bazıları şunlardır:

• "Luchino Visconti filmleri toplu gösterisi"
• "Büyük Sinema Klâsikleri toplu gösterisi"
• "Amerikan Komedisinin Altın Çağı"
• "Çehov Uyarlamaları toplu gösterisi"
• "Sinemada Çocuk Kahramanlar toplu gösterisi"
• "Chaplin Toplu Gösterisi"
• "Fransız Yeni Dalga Akımı toplu gösterisi"
• "İtalyan Yenigerçekçiliği toplu gösterisi"
• "Sinema Ustalarının filmleri"
• "Çağdaş Sinema Örnekleri"
• "Türk sinemasının ellinci yılı gösterileri" (Ordu Foto-Film Merkezi'nin işbirliğiyle)
• "Türk sinemasının son on beş yılı toplu gösterisi"
• "Gerard Philipe'i anma gösterileri"
• "Walt Disney'i anma gösterileri"
• "Ülkeler Sineması Toplu Gösterileri" (İsveç, Japonya, Polonya, Macar ve Sovyet filmleri toplu gösterileri)

Açık oturumlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Bazı konu başlıkları şunlardır:

• Fransız yeni dalga akımı
• Sinema sanatı bakımından gelişmiş ülkeler ve azgelişmiş ülkeler
• Türkiye'nin toplumsal yapısı ve Türk sineması
• Bağımsız bir sinema Türkiye'de mümkün müdür?
• Türkiye'de belge filmciliği
• Türkiye'de sansür sorunu
• Çağdaş Bulgar sineması

Sergiler[değiştir | kaynağı değiştir]

• "1. Uluslararası Sinema Afişleri Sergisi" 1966
• "Fotoğraflarla Türk Sineması-1, Kuruluş Dönemi" 1971

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Yeni Sinema, Sinematek'in ilk yayın organı olan dergi

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]