Türk Deniz Kuvvetleri
Türk Deniz Kuvvetleri arması
Etkin	1081 (Resmî iddia, Ege denizindeki ilk Türk filosu)[1] 10 Temmuz 1920 (Deniz İşleri Müdürlüğü) 1928 (Deniz Müsteşarlığı)[2] 15 Ağustos 1949 (Türk Deniz Kuvvetleri)
Ülke	Türkiye
Bağlılık	Millî Savunma Bakanlığı[3]
Tipi	Deniz Kuvvetleri
Görevi	Türkiye Cumhuriyeti'nin deniz güvenliğini sağlamak
Büyüklük	45.000 Askerî personel 154 Toplam Donanma Gücü 16 Fırkateyn 9 Korvet 19 Hücumbot 12 Denizaltı 34 Sahil Güvenlik botu 11 Mayın gemisi[4]
Parçası	Türk Silahlı Kuvvetleri
Karargâh	Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Bakanlıklar, Ankara
Slogan	Etkin. Caydırıcı. Saygın.
Renkler	Üniforma: Siyah veya Beyaz          Forslar: Kırmızı, Beyaz
Marş	Deniz Kuvvetleri Marşı
Yıl dönümleri	27 Eylül Preveze Deniz Zaferi ve Deniz Kuvvetleri Günü
Savaşları	Türkiye'nin katıldığı savaşlar listesi
Website	dzkk.tsk.tr
Komutanlar
Komutan	Oramiral Ercüment Tatlıoğlu
Kurmay Başkanı	Koramiral İbrahim Özdem Koçer
Nişanlar
Fors
Deniz Havacılık Madalyonu
Direk Ucu Flaması

Türk Deniz Kuvvetleri, Türkiye'yi denizden gelebilecek her türlü saldırıya karşı korumakla görevlidir. Türk Silahlı Kuvvetleri komutası altındaki en büyük 2. kuvvettir. Kuruluş tarihi, ilk Türk denizcisi kabul edilen Çaka Bey'in İzmir'de oluşturduğu donanmanın kuruluş tarihi olan 1081'dir.^[1] 9 Kasım 2016 tarihinde değiştirilerek kabul edilen Olağanüstü Hal Kanun Hükmünde Kararnamesi ile bu tarihe dek Genelkurmay Başkanlığı kuruluş ve kadrolarında bulunan Komutanlık, Millî Savunma Bakanlığı kadro ve kuruluşuna geçirilmiştir.^[5] Ayrıca aynı Kararname, cumhurbaşkanı ve başbakanın kuvvet komutanı ve astlarına emir verebilmesini ve bu emirlerin hiçbir kurum, kuruluş veya kişinin onayı olmaksızın yerine getirilmesini de düzenlenmiştir.^[5]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Kuruluşu[değiştir | kaynağı değiştir]

Mudanya Mütarekesi'nin 11 Ekim 1922 tarihinde imzalanması ile birlikte 14 Kasım 1922 tarihinde Kasımpaşa'daki Bahriye Nezareti binası İstanbul Bahriye Kumandanlığı karargâhı haline getirilmiş ve küçük tonajlı harp gemilerinin (Burakreis, Sakız, İsareis ve Kemalreis gambotları ile Taşoz sınıfı üç muhrip) bakım ve onarımlarının yaptırılarak harekâta hazır hale getirilmesi için çalışmalar başlatılmıştır.

Ayrıca, bu çalışmalar paralelinde okul gemisi olarak kullanılması planlanan TCG Hamidiye Kruvazörü onarıma alınmıştır.

Lozan Antlaşması gereği, Boğazlar bölgesinin özel bir komisyon tarafından idare edilecek tarafsız bir statüde olması nedeniyle Marmara Denizi içinde Donanmaya ait üs teşkil edecek bir liman yapılmasına karar verilmiş ve bu maksatla en elverişli bölge olan İzmit Körfezi'nde uygun yerlerin fizibilite çalışmaları yapılmıştır. 1923 yılında Marmara Üssü Bahri ve Kocaeli Müstahkem Mevki Kumandanlığı adı altında yeni bir komutanlık İzmit'te teşkil edilmiş ve aslında kilise olan Fransız okul binası satın alınarak, Komutanlık Karargâhı bu binaya nakledilmiştir. İzmit Bahriye Kumandanlığı ise bu Komutanlığa bağlanmıştır.

İzmir Bahriye Kumandanlığı Karargâhı, İstiklal Harbi'ni takiben Kordon Boyu'nda kiralanan bir bina içinde kurulmuştur. Bu komutanlık deniz emniyet ve müdafaa işlerini yürütmüştür. Emrine Mayın Grubu, Müstahkem Mevki Bahriye Müfrezesi, Uzunada İşaret İstasyonu, İzmir Atölyeleri ve Tayyare Bölüğü verilmiştir.

Donanma Komutanlığı, İstanbul Bahriye Komutanlığı binasında küçük bir bölümde faaliyet göstermiştir. Gemilerin hemen hepsi hurda durumda olduğundan bu Komutanlık öncelikle çalışmalarını gemilerin bakım ve onarımı üzerinde yoğunlaştırmıştır.

Cumhuriyet'in ilanından bir yıl gibi kısa bir süre sonra Mustafa Kemal Atatürk, 11 Eylül-21 Eylül 1924 tarihleri arasındaki Karadeniz seyahatini Cumhuriyet Donanması'nın denize çıkan ilk gemisi olan Hamidiye Kruvazörü ile yapmıştır.

Mustafa Kemal Atatürk, Deniz Kuvvetleri gibi çok pahalı bir yatırım ve zaman gerektiren bir gücün bir anda oluşturulamayacağını çok iyi bilmekteydi. Bu nedenle, Deniz Kuvvetlerinin mevcut durumunu geliştirecek ve geleceğini planlayacak özerk bir Vekaletin kurulması gerekliliğine içtenlikle inanmaktaydı. Mustafa Kemal Atatürk'ün bu açık ve kesin desteğinden sonra, Kastamonu Milletvekili Ali Rıza Bey'in önerisi ile Türkiye Büyük Millet Meclisi'nden 30 Aralık 1924 tarihinde Bahriye Vekaleti (Denizcilik Bakanlığı) yasası çıkarılmıştır. Bahriye Vekaleti, Millî Müdafaa Vekaleti'nden ayrı bir kuruluş olarak görev yapmaya başlamış, eğitim, tatbikat, denetleme gibi alanlarda Erkan-i Harbiye-i Umumiye Reisliği (Genelkurmay Başkanlığı)'ne bağlanmıştır.

Deniz Müsteşarlığı (1928-1949)[değiştir | kaynağı değiştir]

Bahriye Vekâleti'nin İlgasına Dair Kanunun^[6] kabulü ile Bahriye Vekaleti kaldırılmıştır. Hemen akabinde 16 Ocak 1928 tarih ve 1199 sayılı kanun ile Milli Savunma Vekâleti'ne bağlı bir Deniz Müsteşarlığı^[7] kurulmuştur.

Genç Cumhuriyet donanması, bu dönem başlarında envanterinde 4 Kruvazör (TCG Yavuz, TCG Turgut Reis, TCG Hamidiye ve TCG Mecidiye), 2 Torpido Kruvazörü (TCG Peyk ve TCG Berk) ve 3 muhrip gemisi ile Gölcük yoğunluklu^[8] olarak faaliyet göstermiştir. Bu dönemin en önemli gelişmelerinden biri de, nitelikli askerî personel eğitiminde olmuştur. Kurmay subay yetiştirmek amacıyla 2 Kasım 1930 tarihinde Deniz Harp Akademisi, Yıldız Sarayı'ndaki binasında eğitim öğretim faaliyetlerine başlamıştır.^[9]

1928'de iki adet İnönü sınıfı denizaltı, 1930'da yenilenmiş Yavuz, 1931'de üç hücumbot (Martı, Denizkuşu ve Doğan) ile dört avcı bot, 1932'de ise Adatepe, Kocatepe, Tınaztepe ve Zafer^[10] muhripleri ile Dumlupınar ve Sakarya^[11] denizaltıları Deniz Kuvvetlerine katılmıştır. 1930'da bakım ve onarımı tamamlanan Yavuz, yaklaşık 20 sene boyunca Deniz Kuvvetlerinin sancak gemisi olarak görev yapmış, birçok devlet büyüğü ve yabancı konuk bu gemide ağırlanmıştır.^[12] Atatürk, Yavuz'un diplomasideki önemini Donanma komutanına söylediği; “Yavuz gemisine ilk defa geliyorum. Yaralı da olsa bugünkü şekli o zamandan daha pek çok değerlidir. Bu gemiyi Türk Milletinin ihtiyacı olan sağlam ve kudretli bir zırhlı şekline sokacağız. Bu kudret, silah bakımından sizlere, dış politika bakımından da bizlere büyük hizmetler görecek, gurur sağlayacaktır” sözleriyle vurgulamıştır.^[13]

TBMM onayı ile 1933 yılında Donanmanın ana üssünün Gölcük Deniz Ana Üssü olmasına karar verilmiştir. Aynı yıl Gölcük Tersanesinde inşa edilen ilk gemi olan Gölcük Tankeri 26 Temmuz 1934 tarihinde kızağa konmuş ve 1 Kasım 1935 tarihinde denize indirilmiştir.^[14]

1936 yılında Montrö Boğazlar Sözleşmesi'nin imzalanmasıyla birlikte boğazlar üzerindeki Türk egemenliği pekişmiş, donanmanın önemi çok daha öne çıkmıştır. Bu öneme binaen İstanbul ve Çanakkale Müstahkem Mevkii Komutanlıkları kurulmuş ve bu komutanlıklara bağlı olarak çalışacak Deniz Komutanlığı birimleri oluşturulmuştur.^[15]

Türk Deniz Kuvvetleri, II. Dünya Harbi zamanında da boş durmamıştır. 1939 yılında İngiltere'den dört muhrip ve dört denizaltı (bkz: Refah Faciası) siparişi verilmiş^[16] ve isimlerini bizzat Atatürk'ün verdiği BATIRAY, ATILAY, SALDIRAY ve YILDIRAY denizaltıları donanmaya katılmıştır.^[17]

Deniz Kuvvetleri Komutanlığı (1949-günümüz)[değiştir | kaynağı değiştir]

Genelkurmay Başkanlığı Karargâhında 1928 yılından 1949 yılına kadar Deniz Müsteşarlığı olarak temsil edilen Deniz Kuvvetleri, Yüksek Askerî Şûra'nın 15 Ağustos 1949 günü almış olduğu tarihi bir kararla Deniz Kuvvetleri Komutanlığı olarak teşkil edilmiştir. Bu yeni teşkilatlanma, Türk Deniz Kuvvetlerinin çağdaş ve güçlü bir yapıya kavuşması yönünde önemi bir dönüm noktasıdır. Bu tarihten itibaren Deniz Kuvvetinin tüm yönetimini üzerine alan Deniz Kuvvetleri, mevcut kaynaklarını en rasyonel şekilde kullanarak her geçen gün daha da büyümüş, dünyadaki tüm gelişmeleri takip ederek, emin ve kararlı adımlar atmıştır.

Türkiye Cumhuriyeti’nin 18 Şubat 1952 tarihinde Kuzey Atlantik Savunma Paktı (NATO)’na üye olması ile birlikte, Türk Deniz Kuvvetleri de NATO’ya üye olan ülkelerle ilişkilerini artırmış; kuvvet yapısını, eğitim doktrinini, imkân ve kabiliyetlerini geliştirmiş ve NATO standartlarında harekât icra edebilen bir hüviyet kazanmıştır.

Bu dönemde, 4 Nisan 1953 tarihinde TCG Dumlupınar denizaltısının Çanakkale Boğazı’nda İsveç şilebi Naboland ile çarpışması sonucu 81 denizaltıcı ölmüştür.

Deniz Kuvvetlerinin büyüyen ve gelişen ihtiyaçlarını karşılamak maksadıyla Deniz Kuvvetleri Komutanlığı:

• Donanma Komutanlığı
• Kuzey Deniz Saha Komutanlığı
• Güney Deniz Saha Komutanlığı
• Deniz Eğitim Komutanlığı
• Deniz Teknik Komutanlığı

şeklinde beş ana ast komutanlık olarak yeniden teşkilatlandırılmıştır. Deniz Eğitim Komutanlığının ismi 1995 yılında Deniz Eğitim ve Öğretim Komutanlığı olarak değiştirilmiştir.

Kıbrıs Sorunu 1960'lı yıllarda yoğun olarak ülke gündemini işgal etmeye başladığında çeşitli ihtimaliyat planları yapılmış ve güçlü bir Çıkarma Filosunun tesis ve idamesi bir zorunluluk olarak ortaya çıkmıştır. Bu gelişmeler paralelinde, yurt içinde amfibi gemi ve araçlarının inşasına öncelik verilirken, yurt dışından da özellikle tank çıkarma gemisi tedariki yönünde planlamalar yapılmıştır. Türk Deniz Kuvvetleri, 1974 yılında Kıbrıs Barış Harekatı’nda kilit rol oynamış ve amfibi harekâtı başarı ile gerçekleştirerek, amfibi ve kara birliklerinin emniyetle Kıbrıs’a çıkmasını sağlamış; aynı zamanda hem Kıbrıs’a yönelik düşman takviyesini engellemiş hem de kara harekâtına deniz top ateş desteği sağlayarak, askerî ve siyasi hedeflerin ele geçirilmesinde büyük rol oynamıştır. Türk Deniz Kuvvetleri, harekât sırasında 67 mensubunu (54 denizci, 13 deniz piyadesi) ve TCG Kocatepe (D-354) muhribini kaybetmiştir.

1980'li yıllar Türk Deniz Kuvvetleri'nin Cumhuriyet dönemindeki gelişiminin tepe noktasına doğru ivme kazandığı yıllar olmuştur. Bu yıllarda, muhtelif modernizasyon projeleri gerçekleştirilmiş; Deniz Kuvvetlerinin harp silah ve araçlarında tek kaynağa bağlı kalmamak hedefine yönelik önemli adımlar atılmıştır. Gölcük Tersanesinde 1980 yılında inşa edilen 1000 tonluk Ay Sınıfı denizaltı, Türk denizaltıcılığının gelişim sürecinde önemli dönüm noktalarından birisini teşkil etmiş; yine Gölcük’te 1988 yılında inşa edilen ilk modern fırkateyn olan TCG Fatih (F-242), Gölcük Tersanesinin uluslararası arenadaki prestijini daha da artırmıştır.

Bazı alanlardaki imkân ve kabiliyetlerini 1980'li yıllarda istenilen seviyeye çıkaramayan Türk Deniz Kuvvetleri, 1990'lı yılların sonunda gerçek anlamda bir açık deniz kuvveti hüviyeti kazanmıştır. Türk Deniz Kuvvetleri bu yıllarda harbe hazırlık seviyesi ve harekât kabiliyetini önemli ölçüde geliştirmiştir. Bu dönemde, Kara ve Hava Kuvvetleri ile yapılan müşterek harekâta yönelik büyük ilerlemeler kaydedilmiş; Hava Kuvvetleri uçakları ile Orta ve Doğu Akdeniz de dahil olmak üzere, açık denizlerde müşterek harekât icra edebilme yeteneği artırılmıştır.

Bu dönemin en önemli gelişmelerinden birisi de, 1987 yılında Aksaz Deniz Üssü’nün Ege ile Akdeniz’i buluşturan stratejik bir mevkide tesis edilmesi olmuş; böylece, hem Türk Deniz Kuvvetleri hem de dost ve yabancı ülke gemilerini üs ve liman kolaylıkları açısından desteklemek üzere ilave bir yetenek kazanılmıştır.

2023 yılında Deniz Kurmay Albay Gökçen Fırat, tuğamiral rütbesine terfi ederek Deniz Kuvvetlerinin ilk kadın amirali olmuştur.

Birimleri[değiştir | kaynağı değiştir]

1961 yılında Deniz Kuvvetleri Komutanlığı, Karargâh ve 4 ana ast komutanlık olarak teşkilatlandırılmıştır.

Sualtı Taarruz Komutanlığı, İstanbul

Donanma Komutanlığı, Gölcük,Kocaeli

• Harp Filosu Komutanlığı, Gölcük, Kocaeli
  • Kuzey Görev Grup Komutanlığı, Gölcük, Kocaeli
  • Batı Görev Grup Komutanlığı, Foça, İzmir
  • Güney Görev Grup Komutanlığı, Aksaz, Muğla
• Denizaltı Filosu Komutanlığı, Gölcük, Kocaeli
• Mayın Filosu Komutanlığı, Erdek, Balıkesir
• Deniz Hava Komutanlığı, Cengiz Topel, Kocaeli
• Lojistik Destek Gemileri Komodorluğu, Gölcük, Kocaeli
• Gölcük Ana Üs Komutanlığı,Gölcük,Kocaeli
• Envanter Kontrol Merkezi Komutanlığı, Kocaeli
• Deniz İkmal Merkezi Komutanlığı, Kocaeli

Kuzey Deniz Saha Komutanlığı, Kasımpaşa, İstanbul

• İstanbul Boğaz Komutanlığı, Anadolukavağı, İstanbul
• Çanakkale Boğaz Komutanlığı, Çanakkale
• Karadeniz Bölge Komutanlığı, Karadeniz Ereğli, Zonguldak
• Kurtarma ve Sualtı Komutanlığı, Beykoz, İstanbul
• Seyir Hidrografi ve Oşinografi Dairesi Başkanlığı, Çubuklu, İstanbul
• Deniz Müzesi Komutanlığı, Beşiktaş, İstanbul
• Deniz Tıbbi Araştırma Merkezi Komutanlığı, Tuzla, İstanbul
• Tuzla Bakım, Onarım ve İstihkam Komutanlığı

Güney Deniz Saha Komutanlığı, Narlıdere, İzmir

• Amfibi Görev Grup Komutanlığı
  • Amfibi Deniz Piyade Tugay Komutanlığı, Foça, İzmir
  • Amfibi Gemiler Komutanlığı
• Aksaz Deniz Üs Komutanlığı, Marmaris
• Akdeniz Bölge Komutanlığı, Akdeniz, Mersin
• Deniz Gözetleme Komutanlığı,İzmir
• İskenderun Deniz Üs Komutanlığı, İskenderun, Hatay
• Ege Deniz Bölge Komutanlığı, Bayraklı, İzmir
• Foça Deniz Üs Komutanlığı, Foça, İzmir
• İzmir Bakım Onarım ve İstihkam Komutanlığı

Deniz Eğitim ve Öğretim Komutanlığı, Beylerbeyi, İstanbul

• Eğitim Filotillası Komodorluğu, Tuzla, İstanbul
• Karamürselbey Eğitim Merkezi Komutanlığı, Altınova, Yalova
• Derince Eğitim Merkezi Komutanlığı, Derince, Kocaeli
• Deniz KBRN Savunma ve Eğitim Merkezi Komutanlığı, Altınova, Yalova
• Yıldızlar Suüstü Eğitim Merkezi Komutanlığı Gölcük, Kocaeli
• Sarucapaşa Eğitim Merkezi Komutanlığı, Foça, İzmir

Projeler ve alımlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Proje Adı	Türü	Ülke	Notlar
Savaş gemileri
TF 2000 Projesi[18]	Hava Savunma Muhribi	Türkiye	Tasarım çalışmaları devam etmektedir.
İstif sınıfı fırkateyn[19]	Fırkateyn	Türkiye	4 adet üretilecektir. İlk fırkateyn olan TCG İstanbul 2024 yılında donanmaya teslim edimiştir.
Barbaros sınıfı fırkateyn yarı ömür modernizasyonu	Fırkateyn	Türkiye	Yerli sistemler ile donatılacak gemilerden ilkinin modernizasyonunun 2024 yılında tamamlanması ve geminin hizmete alınması planlanmaktadır.[20]
MİLDEN	Denizaltı	Türkiye	Geliştirme aşamasında.
Yeni Tip Denizaltı Projesi	Denizaltı	Almanya  Türkiye	Toplam 6 adet üretilecektir. İlk denizaltı TCG PİRİREİS 2024 yılında envantere alınmıştır.Reis sınıfı denizaltı olarak adlandırılmaktadır.[21]
PREVEZE YÖM Projesi	Denizaltı	Türkiye	Preveze sınıfı denizaltıların yarı ömür modernizasyonu gerçekleştirilecek.
FAC 55[22]	Hücumbot	Türkiye
MARLİN İDA	İnsansız	Türkiye	2024 yılında envantere alındı.
Denizde İkmal Muharebe Destek Gemisi Projesi	Destek Gemileri	Türkiye	TCG DERYA 2024 yılında Donanmaya teslim edilmiştir.
Deniz piyade araçları
Zırhlı Amfibi Hücum Aracı (ZAHA)	Zırhlı personel taşıyıcı	Türkiye	2024 yılında envantere alındı.
Gemi silahları
Gökdeniz	Hava savunma sistemi	Türkiye	Phalanx CIWS sisteminin yerini alması planlanmaktadır.
Temren Füzesi	Havadan Gemiye Füze	Türkiye	Roketsan tarafından S-70 Sea Hawk'larda kullanılmak üzere geliştirilmektedir.
Atmaca	Gemisavar füzesi	Türkiye	2021 yılında Donanmaya teslim edildi.
Gezgin	Seyir füzesi	Türkiye	Geliştirme aşamasında.
Akya	Ağır torpido	Türkiye	2024 yılında Donanmaya teslim edildi.
Orka	Hafif torpido	Türkiye	Geliştirme aşamasında.

Envanter[değiştir | kaynağı değiştir]

Türk Deniz Kuvvetleri'nde 15 fırkateyn, 4 korvet, 16 hücumbot, 11 mayın gemisi, 20 karakol gemisi, 1 amfibi hücum gemisi, 3 amfibi tank çıkarma gemisi, 2 tank çıkarma gemisi, 4 akaryakıt gemisi, 8 test ve eğitim gemisinin yanında 10 da denizaltı bulunmaktadır. Aynı zamanda kuvvet, 47 sabit kanatlı uçak ve 37 adet helikopter ile toplam 84 uçar unsura sahiptir.

Komutanlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Rütbeler[değiştir | kaynağı değiştir]

NATO Kodu	OF-10	OF-9		OF-8	OF-7	OF-6	OF-5	OF-4	OF-3	OF-2	OF-1
Deniz Kuvvetleri	Büyük Amiral1	Genelkurmay Başkanı	Oramiral	Koramiral	Tümamiral	Tuğamiral	Albay	Yarbay	Binbaşı	Yüzbaşı	Üsteğmen	Teğmen	Asteğmen

NATO Kodu	OR-9	OR-8	OR-7	OR-6	OR-5			OR-4		OR-3		OR-2	OR-1
Deniz Kuvvetleri	Astsubay Kıdemli Başçavuş	Astsubay Başçavuş	Astsubay Kıdemli Üstçavuş	Astsubay Üstçavuş	Astsubay Kıdemli Çavuş	Astsubay Çavuş	Astsubay Astçavuş	Uzman Çavuş	Uzman Onbaşı	Sözleşmeli Çavuş	Sözleşmeli Onbaşı	Dengi yok	Sözleşmeli Er	Er

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Bağlı olduğu birim

• (sonra) Millî Savunma Bakanlığı
• (önce) Türk Silahlı Kuvvetleri

Diğer birimler

• Türk Kara Kuvvetleri
• Türk Hava Kuvvetleri

Daha fazlası

• Türk Deniz Kuvvetleri Komutanları listesi

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu madde önerilmeyen biçimde kaynaklandırılmıştır. Gösterilen kaynaklar kaynak gösterme şablonları kullanılarak dipnot belirtme biçemine uygun olarak düzenlenmelidir. (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin)

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Türk Deniz Kuvvetleri ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Deniz Kuvvetleri Komutanlığı resmî sitesi
• Deniz Müzesi 1 Haziran 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.