Tiktaalik

*Tiktaalik*
Yaşadığı dönem aralığı: 375 myö
Üst devoniyen
PreЄ
Є
O
S
D
C
P
T
J
K
Pg
N
↓
Tiktaalik; Yaşadığı dönem aralığı: 375 myö; Üst devoniyen PreЄ Є O S D C P T J K Pg N ↓
	Tiktaalik, Field Müzesi (Chicago)
Biyolojik sınıflandırma
lem:	Animalia
Şube:	Chordata
Klad:	Elpistostegalia
Klad:	Stegocephalia
Cins:	†Tiktaalik; Daeschler, Shubin & Jenkins, 2006
Tip tür
	†Tiktaalik roseae Daeschler, Shubin & Jenkins, 2006

Tiktaalik (Inuktitut: ᑎᒃᑖᓕᒃ [tiktaːlik]), yaklaşık 375 milyon yıl önce, Geç Devoniyen döneminde yaşamış et yüzgeçlilerden monospesifik bir cinstir ve dört üyelilere benzer birçok özelliğe sahiptir.^[1]

Kuzey Kanada'da ortaya çıkarılan Tiktaalik, teknik olarak pulları ve solungaçları olan bir balıktır — ancak üçgen, düzleştirilmiş bir kafası ve sıra dışı yüzgeçleri vardır. Yüzgeçleri, çoğu balık gibi kürek çekmek için ince ışın kemiklerine sahiptir, ancak aynı zamanda Tiktaalik'in sığ suda kendisini desteklemesine ve dört ayaklı hayvanların çoğu gibi uzuvlarını destek için kullanmasına izin verecek sağlam iç kemiklere sahiptir. Bu yüzgeçler ve bir dizi başka özellik, Tiktaalik'i özel bir şey olarak ayırıyor; yüzen balıklar ve onların torunları olan dört ayaklı omurgalılar —iki yaşamlılar, sürüngenler, kuşlar ve memelileri içeren bir dal— arasındaki evrimsel geçişi gösteren özelliklerin bir birleşimine sahiptir.^[2]

Bu ve benzeri hayvanlar, muhtemelen tüm karasal omurgalıların geniş alanının ortak ataları olabilir: iki yaşamlılar, sürüngenler, kuşlar ve memeliler.^[3]

İlk iyi korunmuş Tiktaalik fosilleri 2004 yılında Kanada'nın Nunavut kentindeki Ellesmere Adası'nda bulundu. Doğa Bilimleri Akademisi'nden Edward B. Daeschler, Chicago Üniversitesi'nden Neil H. Shubin ve Harvard Üniversitesi'nden Profesör Farish A. Jenkins Jr tarafından yapılan keşif, Nature dergisinin 6 Nisan 2006 tarihli sayısında yayınlandı^[1] ve hızla bir geçiş biçimi olarak kabul edildi.

Açıklama[değiştir | kaynağı değiştir]

Tiktaalik, dört üyelilerin soyu tükenmiş en yakın akrabalarının özellikleri hakkında fikir veriyor. Daha önceki birçok balık benzeri ara fosilden farklı olarak, Tiktaalik'in yüzgeçleri, temel bilek kemiklerine ve parmakları andıran basit yüzgeçlere sahiptir. Distal ögelerin homolojisi belirsizdir; parmakların postaksiyel yapılar olması gerektiği ve Tiktaalik'in (yeniden oluşturulmuş) sekiz yüzgeçinden sadece üçünün postaksiyel olduğu için bu dijital kemer gelişim modeliyle uyumsuz olmasına rağmen, parmaklarla eş kökenli olduklarına dair öneriler olmuştur.^[4]

Bununla birlikte, proksimal dizinler, dört üyelilerin ulnare ve intermediumu ile doğrudan karşılaştırılabilir. Yüzgeç açıkça ağırlık taşıyordu, genişlemiş skapular ve korakoid ögelere sahip büyük bir omuza bağlı ve vücut zırhına, humerusun ventral yüzeyinde büyük kas izlerine ve oldukça hareketli distal eklemlere bağlıydı. Ön yüzgeçlerin kemikleri, yüzgecin hem kaslı olduğunu hem de bir bilek eklemi gibi esneme yeteneğine sahip olduğunu düşündüren büyük kas fasetleri gösteriyor. Bu bileğe benzer özellikler, yaratığın hızlı hareket eden akıntıda dibe tutunmasına yardımcı olabilirdi.^[5]^[6]

Ayrıca, yaratığın solungaçların yanı sıra ilkel akciğerlere sahip olduğunu düşündüren, başın üstündeki sivri uçlar da dikkate değerdir. Bu özellik, daha yüksek su sıcaklığının oksijen içeriğini azaltacağı sığ sularda faydalı olabilirdi. Bu gelişme, karada yaşayan canlıların önemli bir evrimsel özelliği olan daha sağlam bir göğüs kafesinin evrimine yol açmış olabilir.^[7] Tiktaalik'in daha sağlam göğüs kafesi, tamamen sucul bir yaşam alanının dışına çıktığında, hayvanın vücudunu desteklemeye yardımcı olabilirdi. Tiktaalik ayrıca çoğu balığın sahip olduğu bir özellikten yoksundu: solungaç bölgesindeki yan kafa hareketini kısıtlayan kemikli levhalar. Bu, Tiktaalik'i kafatasından ayrı göğüs kuşağı ile boynu olan bilinen en eski balık yapar. Bu, yaratığa karada veya sığ yerlerde av avlamada daha fazla özgürlük verecektir.^[6]

Sistematik[değiştir | kaynağı değiştir]

Tiktaalik, 2006'daki tanımlandığı makalede, Acanthostega ve Ichthyostegadan daha ilkel ancak Panderichthys ve Eusthenopterondan daha gelişmiş bir tetrapodomorf olarak tanımlandı.^[1]

†Glyptolepis

†Tiktaalik

	†Acanthostega

	†Ichthyostega

Paleobiyoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Tiktaalik'in özelleşmiş özelliklerinin çoğu, daha ilkel sarcopterygianlara göre solunumdaki değişikliklerle ilgilidir. Tiktaalik, balıklar tarafından kullanılan faringeal ve operküler pompalardan tetrapodların bukkal ve kostal pompalama mekanizmalarına evrimsel geçişe bir örnektir. Genişletilmiş gular plakalar ve sağlam branş elemanları, solungaçların yanı sıra akciğerler için bukkal pompalamanın mekanik temelini sağlayabilirdi. Bukkal pompalamaya yapılan vurgu, bukkal boşluğun hacmini artıran kafatasının genişliğinin genişlemesiyle daha da artar. Gular plakaların ve diğer branş elemanlarının Tiktaalik'te hava soluma için baskın bir solunum işlevi üstlenmesi olasılığı, operkulum kaybı ve operkular aparatın belirgin azalması ile artar.^[1]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b ^c ^d Edward B. Daeschler, Neil H. Shubin and Farish A. Jenkins Jr. (6 Nisan 2006). "A Devonian tetrapod-like fish and the evolution of the tetrapod body plan". Nature. 440 (7085): 757-763. doi:10.1038/nature04639. PMID 16598249.
^ "What has the head of a crocodile and the gills of a fish?". evolution.berkeley.edu. 12 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2018.
^ Your Inner Fish: A Journey into the 3.5-Billion-Year History of the Human Body. New York: University of Chicago Press. 2008. ISBN 9780375424472.
^ Laurin M (2006). "Scanty evidence and changing opinions about evolving appendages". Zoologica Scripta. 35 (6): 667-668. doi:10.1111/zsc.2006.35.issue-6.
^ Your Inner Fish. Pantheon. 2008. ISBN 978-0-375-42447-2.
^ ^a ^b "Meet Your ancestor, the Fish that crawled". New Scientist. 2007. 13 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2007.
^ Jennifer A. Clack, Scientific American, Getting a Leg Up on Land 7 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. November 21, 2005.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"Tiktaalik". Paleobiology Database. 25 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2021.
Keşfe adanmış Chicago Üniversitesi web sitesi 12 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Neil Shubin 21 Kasım 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ile The Inoculated Mind üzerine röportaj, 12 Şubat 2008.
Neil Shubin 11 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ile Tech Nation'da 15 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Tiktaalik'in keşfini tartıştığı röportaj, 14 Şubat 2008.
Lecture (presentation) by Neil Shubin about the discovery of Tiktaalik
Fishapod, YouTube adlı müzik videosunda yıldız. 5 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 27 Aralık 2008 tarihinde erişildi.
Finding Tiktaalik: Neil Shubin ile röportaj 21 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Royal Institution videosu, Şubat 2013
Günümüzün tetrapod anatomisine sahip, erken bir tetrapod gibi hareket edebilen bir balık 25 Eylül 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. – Cryptotora thamicola
Bakırcı, Çağrı Mert (6 Ekim 2020). "Tiktaalik roseae: Evrim Teorisi'nin Öngörü Gücü Gösteren Harika Bir Ara Tür Fosili!". doi:10.47023/ea.bilim.208. 25 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2021.

[Nature-1] Edward B. Daeschler, Neil H. Shubin and Farish A. Jenkins Jr. (6 Nisan 2006). "A Devonian tetrapod-like fish and the evolution of the tetrapod body plan". Nature. 440 (7085): 757-763. doi:10.1038/nature04639. PMID 16598249.

[2] "What has the head of a crocodile and the gills of a fish?". evolution.berkeley.edu. 12 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2018.

[Inner_Fish-3] Your Inner Fish: A Journey into the 3.5-Billion-Year History of the Human Body. New York: University of Chicago Press. 2008. ISBN 9780375424472.

[4] Laurin M (2006). "Scanty evidence and changing opinions about evolving appendages". Zoologica Scripta. 35 (6): 667-668. doi:10.1111/zsc.2006.35.issue-6.

[Shubin_2008-5] Your Inner Fish. Pantheon. 2008. ISBN 978-0-375-42447-2.

[newscientist.com-6] "Meet Your ancestor, the Fish that crawled". New Scientist. 2007. 13 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2007.

[scientificamerican-7] Jennifer A. Clack, Scientific American, Getting a Leg Up on Land 7 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. November 21, 2005.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

Tiktaalik nedir?, Tiktaalik anlamı nedir?, Tiktaalik ne demektir?