Akçakale, Çıldır

Akçakale
Akçakale
Köy
	; Ardahan'ın konumu
	Akçakale Akçakale'nin Ardahan'daki konumu
Ülke	Türkiye
İl	Ardahan
İlçe	Çıldır
Coğrafi bölge	Doğu Anadolu Bölgesi
Rakım	2044 m
Nüfus (2022)
• Toplam	199
Zaman dilimi	UTC+03.00 (TSİ)
İl alan kodu	0478
İl plaka kodu	75
Posta kodu	75110

Akçakale, Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı bir köydür.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Akçakale köyünün eski adı Tetrtsihe'dir. Gürcüce bir yer adı olan Tetrtsihe (თეთრციხე) "ak kale" anlamına gelir. Nitekim 1561-1587 dönemi olaylarını anlatan Meshuri Davitnis Kronika („მესხური დავითნის ქრონიკა“) adlı Gürcüce vakayinamede "Tetr-Tsihe" (თეთრ-ციხე) şeklinde geçer.^[3] Bu yer adı Türkçeye Ağca Kala şeklinde çevrilmiş, daha sonra Akçakale'ye dönüşmüştür.^[4] Nitekim 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterinde "Ağca Kala" (اغجە قلعە) ve 1940 genel nüfus sayımında "Akçakale" olarak geçer.^[5]^[6]

Tetrtsihe veya Ağca Kala köyünün bulunduğu tarihsel Palakatsio bölgesi Orta Çağda Gürcistan'ın sınırları içinde kalıyordu. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü 16. yüzyılın ikinci yarısında Gürcülerden ele geçirmiştir. Köydeki eski kilise ve kaleler de buranın eski bir yerleşim olduğunu göstermektedir.^[7]^[8]

Ağca Kala köyü, 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı tahrir defterde göre, Gürcistan Vilayeti içinde, Çıldır livasının Canbaz nahiyesine bağlı köylerden biriydi. Köyün nüfusu 6 Hristiyan haneden oluşuyordu. Hane reislerinin adları buranın bir Gürcü yerleşimi olduğunu göstermektedir. Bu deftere göre köyde buğday, arpa, çavdar, keten tohumu tarımı ile arıcılık yapılıyor ve domuz besleniyordu.^[9]^[10]^[11]

Ağca Kala köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rus idaresinin 1886 nüfus tespitinde "Agcakala" (Агджакала) şeklinde kaydettiği yerleşim, Ardahan sancağının Çıldır kazasına bağlı Çala nahiyesinin dokuz köyünden biriydi. Köyün nüfusu, 85'i erkek ve 93'ü kadın olmak üzere, 21 hanede yaşayan 178 kişiden oluşuyordu. Bu nüfusun tamamı Karapapak olarak kaydedilmiştir.^[12] Çıldır kazasının diğer köylerinde olduğu gibi Terekeme de denen Karapapaklar Ağca Kala köyüne Kazah ve Borçalı mezralarından göç edip gelmişlerdi.^[13]

Birinci Dünya Savaşı sırasında Ardahan bölgesini gezen Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli'nin verdiği bilgiye göre, Ağca Kala'da sadece Karapapaklar yaşıyordu. Köyden Tetri Tsihe olarak söz eden Martvileli, köyün tepesinde beyaz taştan inşa edilmiş bir kale bulunduğunu, bu kalenin neredeyse tamamen yıkılmış olduğunu, biraz uzağında küçük bir beyaz kalenin daha var olduğunu, ancak orada kimsenin yaşamadığını ve buranın sadece eski bir köy yerleşimi olduğunu yazmıştır.^[14]

Ağca Kala veya Tetrtsihe köyü, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde "Akça Kala" (اقچە قلعە) şeklinde yazılmıştır. Bu tarihte bu yerleşim Kars vilayetinin Çıldır kazasına bağlı Cala nahiyesinin köylerinden biriydi.^[15] 1940 genel nüfus sayımında köy aynı idari statüye sahipti ve nüfusu 215 kişiden oluşuyordu.^[16] 1965 genel nüfus sayımında köyün nüfusu 419 kişiye çıkmıştı ve bu nüfus içinde 116 kişi okuma yazma biliyordu.^[17]

Akçakale köyü ile Çıldır Gölü’ndeki ada, daha 19. yüzyılda taş dolguyla oluşturulmuş bir yolla bağlanmıştır. Bu adada eskiden bir kentin kurulu olduğu bilgisi çeşitli kaynaklarda geçer. Bu kentten geriye kale, kilise, kule ve başka yapıların kalıntıları kalmıştır. Beyaz taşlarla inşa edildiği için Gürcüce Tetri Tsihe (თეთრი ჩიხე) veya Tetrtsihe (თეთრციხე) adını taşıyan kalenin bazı kısımları bugüne ulaşmıştır. Türkçeye çevrilmiş adıyla Akça Kale, irili ufaklı taşlarla inşa edilmiştir. Bazı duvarlar harç kullanılmadan örülmüştür. Günümüze ulaşan duvarların yüksekliği 1 metreyi bulur. Yarımadadaki kule göl kıyısında yer alır. İri taşlarla kireç harcı kullanılarak inşa edilmiştir. Silindirik bir forma sahip kulenin duvarları yıkılmıştır. Kulenin içten çapı 3,8 metredir. Duvarların kalınlığı 2,2 metreden 3,3 metreye kadar değişmektedir. 10. yüzyıldan kalma Gürcü kilisesi olan Tetrtsihe Kilisesi, görece daha sağlam kalmıştır.^[18]

Akçakale köyünün sınırları içinde kuru duvar tekniğinde iki adet yapı kalıntısı tespit edilmiştir. Bunlardan biri köyün kuzeyindeki bir sırtın eteğinde yer alır ve toprak seviyesine kadar yıkılmış olan duvarın uzunluğu 190 metredir. İkinci kalıntı Akçakale Adası'nda bulunmaktadır. Buradaki kalıntılar arasında yuvarlak forma sahip yapılar ve daranlar yer alır.^[19]

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Akçakale köyü, Ardahan il merkezine 62 km, Çıldır ilçe merkezine ise 20 km uzaklıktadır.^[20]

Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]

Yıllara göre köy nüfus verileri
2022	199^[2]
2021	205^[2]
2020	210^[2]
2019	217^[2]
2018	213^[2]
2017	193^[2]
2016	186^[2]
2015	179^[2]
2014	190^[2]
2013	198^[2]
2012	219^[2]
2011	212^[2]
2010	218^[2]
2009	235^[2]
2008	250^[2]
2007	250^[2]
2000	248^[20]
1990	371^[21]
1985	409^[22]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Akcakale, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 24 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q "Ardahan Çıldır Akçakale Köy Nüfusu". Nufusune.com. 10 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
^ Kristine Şaraşidze, "სამხრეთ საქართველოს ისტორიის მასალები XV-XVI სს.", Tiflis, 1961, s. 44.
^ Ekvtime Takaişvili, Kafkasya Arkeolojisi Materyalleri (Материалы по археологии Кавказа), Moskova, 1909, s. 56.
^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958), s. 392". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2023.
^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 355.
^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2015, s. 70, 84. 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
^ 2019 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2019 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2021, s. 43. 8 Haziran 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9746-3-2
^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958), s. 392". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2023.
^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; II. cilt (1941), s. 265". 17 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2023.
^ "" 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterine göre "Gürcistan Vilayeti"nin etnik haritası". 1 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2023.
^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Kars oblastı" - Sıra no: 405". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2023.
^ "V. Koptonaşvili, "Bir Yolcunun Notlarından - Ardahan "Sancağı"nda Gürcü Gezgin" (ვ. კოპტონაშვილი, "მგზავრის დღიურიდან" - ქართველი მგზავრი ადრაჰანის "სანჯახში", İveria, 21 Temmuz 1894, sayı: 155" (PDF). 19 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Kasım 2023.
^ "Konstantine Martvileli, "Ardahan Bölgesinde", Sakartvelo gazetesi, 4 Ekim 1917, sayı: 217". 28 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2021.
^ "Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 763". 5 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2023.
^ 1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946, s. 351.
^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 357.
^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2015, s. 70-73. 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
^ 2019 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2019 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2021, s. 43-44. 8 Haziran 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9746-3-2
^ ^a ^b "Akçakale Köyü". YerelNet.org.tr. 21 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2020.
^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Şubat 2020.
^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Akçakale, Çıldır için uzaydan görüntü siteleri: Google, Yahoo, Microsoft

[FALL-1] "Akcakale, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 24 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.

[NN-2] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q "Ardahan Çıldır Akçakale Köy Nüfusu". Nufusune.com. 10 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.

[3] Kristine Şaraşidze, "სამხრეთ საქართველოს ისტორიის მასალები XV-XVI სს.", Tiflis, 1961, s. 44.

[4] Ekvtime Takaişvili, Kafkasya Arkeolojisi Materyalleri (Материалы по археологии Кавказа), Moskova, 1909, s. 56.

[5] "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958), s. 392". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2023.

[6] 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 355.

[7] 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2015, s. 70, 84. 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5

[8] 2019 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2019 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2021, s. 43. 8 Haziran 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9746-3-2

[9] "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958), s. 392". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2023.

[10] "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; II. cilt (1941), s. 265". 17 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2023.

[11] "" 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterine göre "Gürcistan Vilayeti"nin etnik haritası". 1 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2023.

[12] "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Kars oblastı" - Sıra no: 405". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2023.

[13] "V. Koptonaşvili, "Bir Yolcunun Notlarından - Ardahan "Sancağı"nda Gürcü Gezgin" (ვ. კოპტონაშვილი, "მგზავრის დღიურიდან" - ქართველი მგზავრი ადრაჰანის "სანჯახში", İveria, 21 Temmuz 1894, sayı: 155" (PDF). 19 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Kasım 2023.

[14] "Konstantine Martvileli, "Ardahan Bölgesinde", Sakartvelo gazetesi, 4 Ekim 1917, sayı: 217". 28 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2021.

[15] "Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 763". 5 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2023.

[16] 1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946, s. 351.

[17] 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 357.

[18] 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2015, s. 70-73. 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5

[19] 2019 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2019 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2021, s. 43-44. 8 Haziran 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9746-3-2

[YER-20] "Akçakale Köyü". YerelNet.org.tr. 21 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2020.

[TÜİK1990-21] Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Şubat 2020.

[TÜİK1985-22] Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[2]

[21]

[22]

Tetra Tsihe nedir?, Tetra Tsihe anlamı nedir?, Tetra Tsihe ne demektir?