Teoforik isimler

Teoforik isim (Grekçe: θεόφορος,theophoros, anlamı "bir tanrı adını taşıyan isim"),^[1] antik dönemde ilgili tanrının korunmasına girmek için konulurdu.^[2]

Teofor terimi Yunanca "tanrı" anlamına gelen "theos" kelimesi ile, "desteklemek, taraftarı olmak" anlamlarına gelen "phore" kelimesinin birleştirilmesiyle oluşturulmuştur.^[3]^[4]

Teoforik isimlere eski çağlarda en çok Mezopotamya ve Yakın Doğu'daki diğer bölgelerde rastlanılmaktaydı.^[5]^[6]^[7] Kökenleri İlk Çağa belki de tarih öncesi devirlere dayanan bu isimler günümüzde hala mevcudiyetini sürdürmektedir. Arapça Abdullah (Allah'ın kölesi),^[8] Samed (Allah'ın 99 adından birisi; kimseye muhtaç olmayan) gibi isimler buna örnek olarak gösterilebilir.^[9]

Klasik teoforik isimler[değiştir | kaynağı değiştir]

Demetrius ve türevleri " Demeter'in takipçisi" anlamına gelir.^[10]
Dennis, Latince Dionysius ve türevleri " Dionysos " anlamına gelir.^[11]
Martin, savaş tanrısı Mars'ın türevlerinden birisi olarak kullanılmıştır.^[12]
Klasik tanrıların bazı isimleri bazen kişisel isimler olarak verilir. En yaygın olanı Diana ve Diane gibi varyantlarıdır; diğerleri Minerva, Afrodit, Venüs, Isis veya Juno'dur.
Papa II. Ioannes, başa geçtiğinde Mercurius olan adını İoannes olarak değiştirmişti.

Teoforik Hristiyan isimleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Amadeus : (Latin) "Tanrı'nın sevgilisi"
Bogdan : (Slav) "Tanrısal"
Bogomil : (Slav) "Tanrı katında saygın"
Bozhidar : (Slav) "Tanrı'nın armağanı"
Hristiyan : (Yunanca) "Mesih'e iman edenler"
Christopher : (Yunanca) "Mesih'i taşıyanlar".
Deodatus / Deusdedit : (Latin) "Tanrı tarafından bahşedilen"
Dorotheus / Dorothea : (Yunanca) "Tanrı'ya sunulan"
Fürchtgott : (Cermen) "Tanrı korkusu"
Gottfried : (Cermen) "Tanrı'nın barışı"
Gottlieb : (Cermen) "Tanrı'nın sevgisi"
Philothea / Philothei / Philotheos : (Yunanca) "Tanrı'nın sevgilisi"
Shenouda : (Kıpti) "Tanrı'nın oğlu"
Theodore / Theodora : (Yunanca) "Tanrı'nın armağanı"
Theodosius / Theodosia, Theodotos / Theodotē ve Dositheus / Dosithea: (Yunanca) "Tanrı'nın bahşettiği"
Theodotus: (Yunanca): "Tanrı tarafından bahşedilen"
Theophilus : (Yunanca) "Tanrıyı seven kişi"
Theophanes / Theophania, Tiffany : (Yunanca) "Tanrı'nın tezahürü"
Theophrastus : (Yunanca) "tanrısal konuşma"
Theaetetus : (Yunanca) "Tanrı'ya yalan söyleyen"
Timothy / Timotheus : (Yunanca) "Tanrı'yı onurlandıran kişi"

Hristiyanlarca saygı duyulan bazı azizlerin de çok tanrılı inançlardan gelen teoforik isimleri vardır. (Saint Dionysius, Saint Mercurius, Saint Saturninus, Saint Hermes, Tours Saint Martin , Selanik Aziz Demetrius gibi).

Cermen teoforik isimler[değiştir | kaynağı değiştir]

Os, "tanrı"
- Oslac
- Oswald
- Oswin
Gök gürültüsü tanrısı Thor
- Thorstein "Thor'un taşı"
- Thorkel "Thor'un zanaatı"
- Thorulf "Thor'un kurdu"
- Thordis
- Thora
Ing, Freyr için kullanılmış olan isimlerden birisi ("Lord" anlamına gelen bir sıfat)
- Ingrid
- Ingeborg
- Inger
- Ingunn

Cermen panteonunun baş tanrısı Odin'e atıfta bulunan isimlere erken dönemde pek rastlanmaz. Kurt anlamına gelen "wulf" sözcüğü kimi ismin sonuna eklendiğinde zamanla bu "Wod" ismine dönüşmüş olabilir. (Förstemann 1856)

Hinduizm[değiştir | kaynağı değiştir]

Hinduizmin takipçisi olan insanlar tarafından bazı isimler tanrı ya da tanrıçaları onurlandırmak için konulurlar. Bir isim çoğu zaman birden fazla ilaha referansta bulunabilir.

İlah isimlerinin yeni doğan bebeklere konulması pek alışılageldik bir durum değildir. Şiva, Krişna, Ganeş, Durga, Radha ve Sita isimleri insanların çocuklarına koydukları ilah isimleridir. Bunların haricinde teoforik isimlere pek rastlanmaz.

İslâm[değiştir | kaynağı değiştir]

İslam dininde tanrı (Allah) tek ilah olsa da 99 ismi olduğuna inanılır. Çocuklara Allah adı yalın bir şekilde konulmaz. Aşağıda olduğu gibi ön eklerle kullanılır.

Abdullah : "Allah'ın kulu"
Ubeydullah: "Allah'ın kulu"

Bunun dışında Allah'ın diğer 99 ismi yalın olarak kullanılabilir.

Cebbâr: "Kudret ve azamet sahibi."
Gaffâr: "Çok mağfiret eden."
Rezzâk: "Rızkını veren."
Basîr: "Her şeyi en iyi gören."^[13]

Yahudilik[değiştir | kaynağı değiştir]

Kitab-ı Mukaddes'te, özellikle de Eski Ahit'te çok sayıda İbranice teoforik isim görülür.

Güçlü, kuvvetli anlamına gelen ve Kenanlılarca Baal'ın babası olarak tapınılan tanrı El'e atıfta bulunulan isimler.
Yahve ya da Yahova'ya atıfta bulunan isimler.
Levanten tanrılarına atıfta bulunan isimler.

Mevcut inançlar önemini ve takipçisini kaybedip Yahudilik ve daha yeni pagan inançlar ortaya çıkınca bu isimler varlığını yitirdi hatta kimisi de değiştirildi. Örneğin Baal isminin yerini utanç verici anlamına gelen Bosheth aldı. İlk kez Kral Saul zamanında popülerlik kazanmaya başlayan Yahova adının kullanımına pek rastlanılmamaktaydı.^[14]

El[değiştir | kaynağı değiştir]

Kenanlılar başta olmak üzere Levanten bölgesinde tapınılmakta olan bir baş tanrıydı. Semavi dinlerde özellikle melek isimlerinde ve bunun yanında bazı peygamber isimlerinde bu ilahın kalıntılarına rastlamak mümkündür.

Ariel : "El'in aslanı"
Daniel : "El yargılar" veya "El'in adaleti"
Elias / Elijah: "El, Yahovadır" (?)
Elişa : "El kurtuluştur"
Elizabeth / Isabel : İbranice Elisheba = "El yemin ediyor" veya "El bolluktur "
Emmanuel / Immanuel : "El Bizimle"
Hezekiel : "El güçlenecek"
Cebrail : "El benim gücümdür"
İsmail : "El işitir"
İsrail : "El ile hüküm süren"
Joel : "El İlahtır"
Lemuel : "El'e Adanmış / Adanmış"
Michael : "El kimdir?"
Nathaniel : "El'in verdiği" veya "El'in armağanı"
Raphael : "El iyileştirir"
Samuel : "El'in adı"
Uriel : "El benim ışığımdır"

Yahova[değiştir | kaynağı değiştir]

İsrailli tanrı YHWH'nın adı (Yahova, Yahve veya Yah şeklinde kullanılabilir) İlk Tapınak Dönemi'nin birçok teoforik isimde bir önek veya sonek olarak görünür. Örneğin, Yirme-yahu (Yeremya ), Yesha-yahu (Yeşaya ), Netan-yah, Yedid-yah, Adoni-yah, Nekhem-yah, Yeho-natan (Jonathan), Yeho-chanan (John), Yeho-shua (Yeşu ), Yeho-tzedek, Zekharya (Zekeriya ).

Elijah / Elias : "YMWH ilahımdır"
Hizkiya : "YHWH güçleniyor"
Yeşaya : "YHWH kurtuluştur"
Jedediah : " YHWH'nin arkadaşı"
Jeremy / Jeremiah : "YHWH yükselecek"
İsa / Yeshua : "YHWH kurtaracak"
Joel Heller : "YHWH ilahtır"
John : "YHWH tarafından süslendi"
Jonathan : "YHWH verdi"
Joseph : "YHWH artacak"
Josiah : "YHWH tarafından iyileştirildi"
Matthew : "YHWH hediyesi"
Micah : "Kim YHWH gibi?"
Nehemya : "YHWH rahatlık verir"
Obadiah : " YHWH'nin hizmetkarı"
Tobias : "YHWH'nın iyiliği"
Uriah : "YHWH alevi"
Uzziah : "YHWH benim gücümdür"
Zachary / Zechariah : "YHWH hatırladı"
Zephaniah : "YHWH tarafından gizlenmiş"

Bununla birlikte, Yahuda (Y ^e hūda ^h) adı bir örnek değildir. Yahuda adı, "övgü" anlamına gelen Yadah = Yud-Dalet-Hey kök kelimesinden gelir. Yud harfi de İbranicede bir önek zamiridir, bu nedenle Yud veya Yud-Hey ile başlayan her ad veya kelime teoforik değildir.

Diğer tanrılara atıfta bulunulan isimler[değiştir | kaynağı değiştir]

Yerubbaalın
Abijam : "Babam Yam "
Nebukadnetsar (Babil dilinde, Nabu -kudurri-usur'da)
Ishbaal : " Baal'ın adamı".
Mark : " Mars'a adanmış".
Jezebel : " Baal'e şan".

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "theophoric". Merriam-Webster online dictionary. 22 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2020.
^ Shendge, Malati J. The Language of the Harappans: From Akkadian to Sanskrit, 1997. p 24. "It may also be interpreted as theophorous names, i.e. the name of the god forming part of the name of an individual. The usage is theophorous because besides the eponymous Asura, each individual of high or low status has a personal name."
^ "meaning the word of theo". 16 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ "meaning the word of phore". 11 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ Zadok, R. The Pre-hellenistic Israelite Anthroponymy and Prosopography, 1988. p 16. "The Period of the Judges (J) The theophorous names constitute a sizable minority (almost 40%). Many of the hypocoristica possibly originate from compound theophorous names (e.g., Abdon, Gerd, J21 1 1 1 1, 2141 12)."
^ Benz, Frank L. Personal Names in the Phoenician and Punic Inscriptions. p 233. "Any one of the three major types of elements, divine name or theophorous, nominal, or verbal can make up a Phoenician-Punic hypocoristic name. The divine name hypocoristic is the least attested. The simplest formation is that of a single ..."
^ Drijvers, H. J. W. Cults and Behafs at Edessa, 1980. p 21. "The proper names, which are mainly theophorous ones, may increase our knowledge of the religious feeling of the people of Edessa and of the cults practiced by them, insofar as their theophorous elements reflect existing beliefs."
^ "abdullah isminin anlamı". 13 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ "samed isminin anlamı". 20 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ "demetrius adının anlamı (eng)". 4 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ "dennis adının anlamı (eng)". 26 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ "martin adının anlamı (eng)". 14 Mayıs 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ "İslam'da yeni doğan çocuğa isim koyma". 25 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ Mark Haughwout, "Personal Names Before Exodus 6:2-3"

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Beate Pongratz-Leisten, Devrimci Tektanrıcılık7 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Eisenbrauns Kavramını Yeniden Düşünüyor7 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 2011
Yunanca Kişisel İsimler Sözlüğü22 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Ogden Goelet, "Musa'nın Mısır Adı"21 Kasım 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Müslümanlar Muhammed İsmini Ne Zaman Kullanabilirler?: Artı, neden İngilizce konuşanlar çocuklarına İsa adını vermiyor?22 Ocak 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[1] "theophoric". Merriam-Webster online dictionary. 22 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2020.

[2] Shendge, Malati J. The Language of the Harappans: From Akkadian to Sanskrit, 1997. p 24. "It may also be interpreted as theophorous names, i.e. the name of the god forming part of the name of an individual. The usage is theophorous because besides the eponymous Asura, each individual of high or low status has a personal name."

[3] "meaning the word of theo". 16 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[4] "meaning the word of phore". 11 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[5] Zadok, R. The Pre-hellenistic Israelite Anthroponymy and Prosopography, 1988. p 16. "The Period of the Judges (J) The theophorous names constitute a sizable minority (almost 40%). Many of the hypocoristica possibly originate from compound theophorous names (e.g., Abdon, Gerd, J21 1 1 1 1, 2141 12)."

[6] Benz, Frank L. Personal Names in the Phoenician and Punic Inscriptions. p 233. "Any one of the three major types of elements, divine name or theophorous, nominal, or verbal can make up a Phoenician-Punic hypocoristic name. The divine name hypocoristic is the least attested. The simplest formation is that of a single ..."

[7] Drijvers, H. J. W. Cults and Behafs at Edessa, 1980. p 21. "The proper names, which are mainly theophorous ones, may increase our knowledge of the religious feeling of the people of Edessa and of the cults practiced by them, insofar as their theophorous elements reflect existing beliefs."

[8] "abdullah isminin anlamı". 13 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[9] "samed isminin anlamı". 20 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[10] "demetrius adının anlamı (eng)". 4 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[11] "dennis adının anlamı (eng)". 26 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[12] "martin adının anlamı (eng)". 14 Mayıs 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[13] "İslam'da yeni doğan çocuğa isim koyma". 25 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[14] Mark Haughwout, "Personal Names Before Exodus 6:2-3"

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

Teoforik isimler anlamı nedir