Tarama (tıp)

Tıpta tarama, henüz tanınmayan durumları veya risk belirteçlerini aramak için kullanılan bir stratejidir.^[1]^[2]^[3] Bireylere veya tüm popülasyona uygulanabilir. Test edilen kişilerde herhangi bir hastalık bulgusu veya semptomu görülmeyebilir veya tek başına kesin bir tanıya işaret etmeyen yalnızca bir veya iki semptom görülebilir.

Tarama müdahaleleri, gelecekte bir noktada hastalığa dönüşebilecek durumları belirlemek için tasarlanır. Böylece ölüm oranını ve hastalıktan muzdaripliği azaltma umuduyla daha erken müdahale ve yönetime olanak tanmış olur. Tarama erken bir teşhise yol açabilse de tüm tarama testlerinin taranan kişiye fayda sağladığı gösterilmemiştir. Aşırı teşhis, yanlış teşhis ve yanlış bir güvenlik duygusu yaratmak, taramanın bazı potansiyel olumsuz etkileridir. Ek olarak, bazı tarama testleri uygunsuz bir şekilde aşırı kullanılabilir.^[4]^[5] Bu nedenlerden dolayı, özellikle düşük insidanslı bir hastalık için tarama programında kullanılan bir testin, kabul edilebilir özgüllüğe ek olarak iyi bir duyarlılığa sahip olması gereklidir.^[6]

Çeşitli tarama türleri mevcuttur: evrensel tarama, belirli bir kategorideki tüm bireylerin (örneğin, belirli bir yaştaki tüm çocukların) taranmasıdır. Vaka bulma, risk faktörlerinin varlığına dayalı olarak daha küçük bir grup insanın taranmasını içerir (örneğin, bir aile üyesine kalıtsal bir hastalık teşhisi konduğu zaman). Tarama müdahaleleri teşhis amaçlı tasarlanmamıştır ve sıklıkla hem yanlış pozitif hem de yanlış negatif sonuçlar görülebilmektedir.

Tarama için sık sık güncellenen öneriler, bağımsız uzmanlar paneli olan Amerika Birleşik Devletleri Önleyici Hizmetler Görev Gücü tarafından yapılmaktadır.^[7]

Prensipler[değiştir | kaynağı değiştir]

1968'de Dünya Sağlık Örgütü, genellikle Wilson ve Jungner kriterleri olarak adlandırılan, hastalık taraması Prensipleri ve uygulamaları hakkında kılavuzlar yayınladı.^[8] İlkeler bugün hala geniş ölçüde geçerlidir:

Durum önemli bir sağlık sorunu olmalıdır.
Durum için bir tedavi olmalıdır.
Teşhis ve tedavi için olanaklar mevcut olmalıdır.
Hastalığın gizli bir aşaması olmalıdır.
Durum için bir test veya inceleme yapılmalıdır.
Test popülasyon için kabul edilebilir olmalıdır.
Hastalığın doğal seyri yeterince anlaşılmalıdır.
Kimin tedavi edileceğine dair üzerinde anlaşmaya varılmış bir politika olmalıdır.
Bir vaka bulmanın toplam maliyeti, bir bütün olarak tıbbi harcamalarla ilişkili olarak ekonomik olarak dengelenmelidir.
Vaka bulma sadece "bir kez ve herkes için" bir proje değil, sürekli bir süreç olmalıdır.

2008 yılında yeni genomik teknolojilerin ortaya çıkmasıyla birlikte DSÖ bunları aşağıdaki şekilde ve yeni anlayışla değiştirmiştir:

Son 40 yılda ortaya çıkan tarama kriterlerinin sentezi:

Tarama programı bilinen bir ihtiyaca cevap vermelidir.
Taramanın hedefleri başlangıçta tanımlanmalıdır.
Tanımlanmış bir hedef popülasyon olmalıdır.
Tarama programının etkinliğine dair bilimsel kanıtlar bulunmalıdır.
Program eğitim, test, klinik hizmetler ve program yönetimini entegre etmelidir.
Potansiyel tarama risklerini en aza indirecek mekanizmalarla kalite güvencesi olmalıdır.
Program bilinçli seçim, gizlilik ve özerkliğe saygıyı sağlamalıdır.
Program, tüm hedef kitle için eşitliği ve taramaya erişimi teşvik etmelidir.
Program değerlendirmesi baştan planlanmalıdır.
Taramanın genel yararları, zararlarından ağır basmalıdır.^[9]

Türler[değiştir | kaynağı değiştir]

Toplu tarama: Tüm popülasyonun veya alt grubun taranması. Bireyin risk durumuna bakılmaksızın herkese yapılır.
Yüksek riskli veya seçici tarama: Yüksek riskli tarama, yalnızca yüksek riskli kişiler arasında yapılır.
Çok fazlı tarama: Tek bir hastalık için ayrı tarama testleri yerine, iki veya daha fazla tarama testinin büyük bir popülasyona aynı anda uygulanmasıdır. Dikkatli bir şekilde ve araştırmaya dayalı olarak yapıldığında, risk faktörlerinin belirlenmesi tıbbi tarama için bir strateji olabilir.^[10]

Örnekler[değiştir | kaynağı değiştir]

Genel programlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Birçok ülkede nüfusa dayalı tarama programları vardır. Birleşik Krallık gibi bazı ülkelerde politika ulusal olarak belirlenir ve programlar ülke çapında tek tip kalite standartlarına göre yapılır. Yaygın tarama programları şunları içerir:

Kanser taraması
- Prekanseröz lezyonları saptamak ve rahim ağzı kanserini önlemek için pap smear veya sıvı bazlı sitoloji
- Meme kanserini tespit etmek için mamografi
- Kolorektal kanseri saptamak için kolonoskopi ve dışkıda gizli kan testi
- Melanom tespiti için dermatolojik kontrol
- Prostat kanserini tespit etmek için PSA
Tüberküloz maruziyetini taramak için PPD testi
Depresyon taraması için Beck Depresyon Envanteri
Sosyal kaygı bozukluğunu taramak için SPAI-B, Liebowitz Sosyal Kaygı Ölçeği ve Sosyal Fobi Envanteri
Alfa-fetoprotein, kan testleri ve hamile kadınlar için fetal anormallikleri tespit etmek için ultrason taramaları
Interproksimal diş çürüklerini taramak için ısırma radyografileri
Diyabetik retinopati için oftalmoskopi veya dijital fotoğrafçılık ve görüntü derecelendirme
Abdominal aort anevrizması için ultrason taraması
COVID-19 ve MERS için SARI Tarama Aracı^[11]
Potansiyel sperm bankası donörlerinin taranması
Metabolik sendrom taraması
Yenidoğanlarda işitme kaybı taraması

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "To Screen or Not to Screen? - The Benefits and Harms of Screening Tests". NIH News in Health. National Institutes of Health. March 2017. 22 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2020. Screening tests are given to people who seem healthy to try to find unnoticed problems. They're done before you have any signs or symptoms of the disease.
^ O'Toole, Marie T., (Ed.) (2013). Mosby's medical dictionary. 9th. St. Louis, Mo.: Elsevier/Mosby. ISBN 978-0-323-08541-0. OCLC 788298656. screening, n., 1. a preliminary procedure, such as a test or examination, to detect the most characteristic sign or signs of a disorder that may require further investigation.
^ "screening, n.". Oxford English Dictionary. March 2017. 11 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2020. ... 8. a. Medical examination of a person or group to detect disease or abnormality, esp. as part of a broad survey rather than as a response to a request for treatment.
^ O'Sullivan (11 Şubat 2018). "Overtesting and undertesting in primary care: a systematic review and meta-analysis". BMJ Open. 8 (2): e018557. doi:10.1136/bmjopen-2017-018557. PMC 5829845 $2. PMID 29440142.
^ O'Sullivan (19 Mart 2018). "Variation in diagnostic test requests and outcomes: a preliminary metric for OpenPathology.net". Scientific Reports. 8 (1): 4752. doi:10.1038/s41598-018-23263-z. PMC 5859290 $2. PMID 29556075.
^ eMedicine'de Screening and Diagnostic Tests
^ Hall (2019). "Too Many Medical Tests". Skeptical Inquirer. 43 (3): 25-27.
^ Wilson (1968). "Principles and practice of screening for disease" (PDF). WHO Chronicle. 22 (11): 281-393. PMID 4234760. 17 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 14 Nisan 2023.
^ Anne Andermann, Ingeborg Blancquaert, Sylvie Beauchamp, Véronique Déry Revisiting Wilson and Jungner in the genomic age: a review of screening criteria over the past 40 years: Bulletin of the World Health Organization; 2008 Volume 86, Number 4, April 2008, 241-320
^ Wald (1999). "When can a risk factor be used as a worthwhile screening test?". BMJ. 319 (7224): 1562-1565. doi:10.1136/bmj.319.7224.1562. ISSN 0959-8138. PMC 1117271 $2. PMID 10591726.
^ AlGhalyini (30 Haziran 2022). "Does SARI Score Predict COVID-19 Positivity? A Retrospective Analysis of Emergency Department Patients in a Tertiary Hospital" (PDF). Journal of Health and Allied Sciences. 13: 077-082. doi:10.1055/s-0042-1748806. 4 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 1 Temmuz 2022.

Ek okuma[değiştir | kaynağı değiştir]

Birleşik Krallık Ulusal Tarama Komitesi Bir tarama programının [Ekim 2019'da erişildi] ve Oxford Medicine Online'ın 26 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. uygulanabilirliğini, uygunluğunu ve etkililiğini değerlendirme kriterleri 6 Ocak 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Raffle, Mackie, Gray Tarama: kanıt ve uygulama . 8 Mart 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Oxford Üniversitesi Yayınları 2019 8 Mart 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 9780198805984
Angela Raffle tarafından Gösterimde Sağlık Bilgisi Etkileşimli Öğrenme Modülü.^{[ölü/kırık bağlantı]} En son Ekim 2019'da erişildi.^{[ölü/kırık bağlantı]}

[1] "To Screen or Not to Screen? - The Benefits and Harms of Screening Tests". NIH News in Health. National Institutes of Health. March 2017. 22 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2020. Screening tests are given to people who seem healthy to try to find unnoticed problems. They're done before you have any signs or symptoms of the disease.

[2] O'Toole, Marie T., (Ed.) (2013). Mosby's medical dictionary. 9th. St. Louis, Mo.: Elsevier/Mosby. ISBN 978-0-323-08541-0. OCLC 788298656. screening, n., 1. a preliminary procedure, such as a test or examination, to detect the most characteristic sign or signs of a disorder that may require further investigation.

[3] "screening, n.". Oxford English Dictionary. March 2017. 11 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ocak 2020. ... 8. a. Medical examination of a person or group to detect disease or abnormality, esp. as part of a broad survey rather than as a response to a request for treatment.

[4] O'Sullivan (11 Şubat 2018). "Overtesting and undertesting in primary care: a systematic review and meta-analysis". BMJ Open. 8 (2): e018557. doi:10.1136/bmjopen-2017-018557. PMC 5829845 $2. PMID 29440142.

[5] O'Sullivan (19 Mart 2018). "Variation in diagnostic test requests and outcomes: a preliminary metric for OpenPathology.net". Scientific Reports. 8 (1): 4752. doi:10.1038/s41598-018-23263-z. PMC 5859290 $2. PMID 29556075.

[6] Medicine'de Screening and Diagnostic Tests

[7] Hall (2019). "Too Many Medical Tests". Skeptical Inquirer. 43 (3): 25-27.

[Wilson-8] Wilson (1968). "Principles and practice of screening for disease" (PDF). WHO Chronicle. 22 (11): 281-393. PMID 4234760. 17 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 14 Nisan 2023.

[9] Anne Andermann, Ingeborg Blancquaert, Sylvie Beauchamp, Véronique Déry Revisiting Wilson and Jungner in the genomic age: a review of screening criteria over the past 40 years: Bulletin of the World Health Organization; 2008 Volume 86, Number 4, April 2008, 241-320

[WaldHackshaw1999-10] Wald (1999). "When can a risk factor be used as a worthwhile screening test?". BMJ. 319 (7224): 1562-1565. doi:10.1136/bmj.319.7224.1562. ISSN 0959-8138. PMC 1117271 $2. PMID 10591726.

[jhas22-11] AlGhalyini (30 Haziran 2022). "Does SARI Score Predict COVID-19 Positivity? A Retrospective Analysis of Emergency Department Patients in a Tertiary Hospital" (PDF). Journal of Health and Allied Sciences. 13: 077-082. doi:10.1055/s-0042-1748806. 4 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 1 Temmuz 2022.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

Tarama (tıp) nedir?, Tarama (tıp) anlamı nedir?, Tarama (tıp) ne demektir?