Taiciçüen (太極拳, pinyin Tàijíquán) genellikle Tai-Chi olarak bilinen Çin Tao öğretisinden ortaya çıkmış evrenle uyumlanma, içrek savaş sanatıdır. Buradaki savaş sözcüğünü çatışma ile ilişkilendirilmemelidir. Dayanma gücü, dirlik, uyumu bulma mücadelesi daha uygun olacaktır. Tai-Chi'nin temel kökleri kadim iki kitaba dayanır. Birincisi, kökleri MÖ 3000'e kadar uzanan Değişimler/Dönüşümler kitabı olarak da bilinen Yi Çing, diğeri ise MÖ 5 yy.a uzanan Lao Zi'nin Dao (Yol) hakkında yazdığı Dao De Çing kitabıdır.

Sonraki yüzyıllarda dövüş sanatlarında kullanılmaya başlanan öğretinin birçok ilk başlatıcısı olduğu ileri sürülmüştür. Bunlar daha çok uygulamacıların geliştirdiği farklı tekniklerdir. Misal Tai-Chi'nin hem dirilik için hem de dövüşme sanatı olarak ilk yapanlardan kabul edilen Çen ailesinden Çen Vang Ting'dir. Günümüze kadar farklı tarzları ulaşmış olan Tai-Chi'de en eski yöntemin Çen tarzı olduğu bilinmektedir. Günümüzdeki diğer tüm tarzlar Çen ailesi tarafından öğretilen düzeneğe dayanır. 19. yüzyıla kadar Çen ailesi içinde korunan sanat 1820'de aile dışından ilk defa Yang Lu Çan tarafından öğrenilmiş ve halka tanıtılmıştır. Yang Lu Çan'ın kendi birikimi ile yorumladığı kendi adıyla anılan Yang tarzı en yaygın kullanılan tarzdır. Yang ailesinden sanatı öğrenen farklı ustalar Wu/Hao, Wu ve Sun tarzlarını geliştirmişlerdir.

Tai-Chi günümüzde çoğunlukla sağlık ve uzun yaşam amacıyla başvurulan bir beden çalışması olarak bilinse de ilk çıkışında yumuşak savaşma sanatı ve uygulamaları olarak kullanılmaktaydı. Hareketler tümüyle gevşeyerek ve yumuşak tavırla uygulanır ve kasların en gergin halde kullanıldığı diğer mücadele sanatlarından ayrılır. Tai-Chi kavramı Çin öğretilerinin evren kuramından gelir. Önce Vu-ci (無極 -wuji) yani hiçlik, kutupsuz hal, devinimsizlik, yokluğun yokluğu durumu vardır. Kutuplaşma ve devinim Yin ile Yang olarak çıkar. İşte bu ilk kutuplaşma ve ilk devinime Tai-Chi denir. Yüce eylem, ulu tetiklenme gibi anlamlar yakıştırılabilir ancak İngilizcesine dayanarak "yüce yumruk" demek Tai-Chi kuramından uzaklaşmak olacaktır. Yin ve Yang imgesinin asıl adı Tai-Chi'dir; evreni, devinimi ve kutupları gösterir. Bu öğretide sonsuz olmanın yolu yumuşak uyum ve biçimsiz olmak; tükenmenin yolu ise sert bozuşma ve kartca biçim almaktır.

Farklı stillerde uygulanan Tai-Chi'de form olarak bilinen rutin hareket serileri sanılanın aksine sanatı öğrenmenin sadece belli bir kısmını oluşturur. Diğer kısımlar ise silahlı formlar, elle itme çalışması, uygulamalar, nefes ve enerji çalışmaları, hızlı Tai-Chi, mücadele setleri ve serbest dövüş çalışmalarıdır.

Günümüzdeki formlar için 3 ana kaynak söz konusudur. Usta-öğrenci ilişkisine dayalı "Geleneksel Tai-Chi" formları, Çin Spor Komitesince 1960'lardan sonra derlenen "Modern Tai-Chi" formları (24 form Yang ve 42 form kombine) ve ne geleneksel ne de modern sınıfa giren 20. yüzyılda Tai-Chi'yi Amerika kıtasına taşıyan ve batı insanına göre modifiye eden 37 hareketlik "Cheng Man Ching" formu. Tai-Chi çevrelerinde en itibarlı kaynak sahip olduğu çeşitlilik ve zenginlik ile geleneksel Tai-Chi'dir. Ancak öğrenilmesindeki zorluk ve müsabakalarda standart gerekliliği daha sportif karakteristiği olan modern Tai-Chi'yi doğurmuştur.

24 formluk Modern Tai-Chi formları her biri sekiz formdan oluşan üç parçada öğretilir. İlk sekiz form sekizlik, ikinci sekiz form on altılık, üçüncü sekiz form ise yirmi dörtlük olarak nitelendirilir. Formlar her bir öğrenciye özel zaman ayrılarak öğretilebilir. Çok sayıda ayrıntısını öğrenmek kolay değildir. İlave olarak, öğrenilenleri seri şekilde uygulayabilmek için yoğun antrenman gerekir. Tai-Chi bilgi ve antrenmanına mutlaka kondisyon ve esneklik egzersizleri eşlik etmelidir. Bu konuda dengeli hareket edilmediği takdirde özellikle eklemlerde ciddi sağlık sorunları ortaya çıkabilir.

Tai-Chi görünürlüğündeki sadelik, akıcılık ve basitliğin aksine öğrenilmesi zor ve belli bir zaman alan, sadece yetkin bir eğitmenin gözetimi altında çalışılarak öğrenilebilen bir sanattır. Sanat hakkında yeterli bilincin ve kültürün olmadığı toplumlarda istismara açık bir konudur. Bu bakımdan Tai-Chi eğitmeninde aranması ve sorulması gereken ilk kriter soy ağacı yani eğitmenin, stilin yaratıcısına değin varması gereken şeceresidir.

Tai-Chi Chuan, yüzyıllar önce Çin'de ortaya çıkmış olan bir sağlık sistemidir. Tai-Chi Chuan üzerine yapılan araştırmalar, bu uygulamanın solunum yolları, kan dolaşım sistemi, kemik ve eklem rahatsızlıkları gibi pek çok rahatsızlığın tedavisinde son derece etkili olduğunu ortaya koymaktadır. Aerobik egzersizlerde olduğu gibi insanın fiziksel kapasitesini zorlamayan bu uygulama, günümüzde bazı üniversite kliniklerinde kalp ve astım hastalıkları gibi birçok rahatsızlığın tedavisinde başarıyla kullanılmaktadır.

Tai-Chi Chuan, aynı zamanda etkili bir savaş sanatıdır. Mantık olarak yumuşak ve dirençsiz olanın, sert ve dirençli olanı yenmesi ilkesi üzerine kurulmuştur. Tai-Chi'ye göre kazanmanızı sağlayan şey boyun eğmektir. Bu denetimli boyun eğiş önce rakibinizin gücüyle uyum sağlamanızı ve ardından da rakibinizi kendi gücüyle yenmenizi sağlar. Bu nedenle de ustalar tarafından söylendiği gibi bir Tai-Chi savaşçısıyla savaşmak, serbestçe asılı duran bir çarşafı yumruklamak gibidir.

Kendine suyu örnek alan Tai-Chi, tıpkı su gibi yumuşak ve dirençsizdir. Tai-Chi sanatçısı tıpkı su gibi hareket ederek rakibinin boşluklarını doldurur ve dirençsizliği sayesinde kendini kavramaya çalışan rakibinin parmakları arasından kayıverir. Tai-Chi klasiklerinde şöyle denmektedir: Eğer rakibiniz sertse, o zaman yumuşayın. Buna boyun eğmek denir. Eğer rakibiniz devinim halindeyse, onunla aynı yöne doğru devinip ona yapışın. Buna yapışmak denir. Düşmanınıza saldırdığınızda, hızla deviniyorsa hızla devinin, yavaşça deviniyorsa yavaşça devinin, bu sayede devinimleri birbiriyle uyumlu hale getirin."

Bir Tai-Chi savaşçısının tek yapması gereken şey rakibiyle içinde zıt kutupları barındıran Yin-Yang bütünlüğü oluşturmaktır. Bu sayede rakibi ne kadar güçlü olursa olsun onu zorlanmadan alt eder.

Tai-Chi Chuan, yer çekimine karşı koymak yerine onunla uyum içinde hareket etmeyi öğreten bir hareket bilimidir. Günümüzde bilimcilerin farkında olmadıkları ama belki de yakın bir gelecekte farkında olacakları çok önemli bir konu da şudur: Taocu öğretiye göre insanın dik vaziyette durması onun gökten gelen enerjiyi doğrudan doğruya başının tepe noktasından bedenine alması sonucu beyin ve ruh yapısında çok olumlu etkiler oluşturmuştur. Zihnin berraklaşıp hafızanın gelişmesi gibi.

Dik duruşun bir başka özelliği de yer çekimine daha az yüzey sunmasıdır. Bu sayede insanoğlu hareket edebilmek için yer çekimine karşı, dört ayağı üzerinde hareket eden hayvanlara oranla daha az enerji harcamaktadır. Ancak duruşlarımızdaki hatalar, yer çekiminin üzerimizdeki etkisi nedeniyle bedenimize zarar vermekte ve normalde harcayacağımızdan daha fazla enerji harcamamıza neden olmaktadır. Tai-Chi Chuan, duruşlarımız ve hareket biçimimiz üzerindeki etkileri sayesinde yer çekimini üzerimizdeki bir yük olarak değil, hareketlerimize yardımcı bir enerji olarak kullanmamızı sağlamaktadır. Bu sayede de hareketlerimiz daha kendiliğinden, zahmetsiz ve akıcı olmakta, tasarruf edilen enerji başka işlevlerde kullanılmak ya da daha sonraki kullanımlar için depolanmak üzere toplam enerjimize katılmaktadır.

Tai-Chi Chuan, evrensel enerji kaynaklarıyla bağlantıya geçmemizi sağlayan kozmik bir enerji dansıdır. Tai-Chi uygulaması, insana kazandırdığı gevşeme, dirençlilik, duyarlılık, ılımlılık gibi nitelikler sayesinde evrensel enerji ile aramızdaki engellerin ortadan kalkmasını sağlar. Gerilimler ve duyarlılığımızdaki azalma, evrensel enerjiler ile bağlantımızı ortadan kaldırıp sağlığımızın bozulmasına ve zamanından önce yaşlanmamıza neden olur. Oysa Tai-Chi uygulaması sırasında derin bir gevşeme düzeyine ulaşan bedenimiz zihnimizi de gevşetir. Zihinsel gevşeme, zihnin ve bedenin üzerindeki örtüleri yavaş yavaş kaldırıp duyarlılığımızı arttırır. Duyarlılıktaki bu artma Tai-Chi uygulayıcısının kendini evrensel bir enerji okyanusunun içinde bulmasını sağlar. Tai-Chi uygulaması aracılığıyla kazanılan bu gevşeme ve duyarlılık sayesinde sürekli olarak evrensel enerjileri hisseder ve her hareketimizde bedenimizi bu enerjilerle doldururuz.

Stiller[değiştir | kaynağı değiştir]

Çin Kökeni[değiştir | kaynağı değiştir]

Tai chi'nin beş ana stili, onları oluşturan Çinli aileler için adlandırılmıştır:

• Çen stil (陳氏) (Chen Wangting) (1580–1660)
• Yang stil (楊氏) (Yang Luchan) (1799–1872)
• Wu veya Wu/Hao stil Tai Chi Chuan (武氏) (Wu Yuxiang) (1812–1880)
• Wu stil Tai Chi Chuan (吳氏) (Wu Quanyou) (1834–1902) ve oğlu (Wu Jianquan) (1870–1942)
• Sun stil (孫氏) (Sun Lutang) (1861–1932)

Dünyadaki popülerliğine göre sırasıyla şu stiller yaygın olarak çalışılmaktadır: Yang, Wu, Çen, Sun ve Wu/Hao. Stiller temel teoriyi paylaşır, ancak eğitimleri farklıdır.

Aile okulları uluslararası toplum tarafından standart olarak kabul edilse de, bu stilleri düzinelerce yeni stil, karma stil ve dal takip etti. Diğer önemli stiller, Batılı uygulayıcılar tarafından tanınan Çen stilinin yakın kuzeni Zhaobao tàijíquán; Çen, Sun ve Yang stillerinden evrimleşen ve Baguazhang'ın hareketlerini içeren Fu Chen Sung tarafından yaratılan Fu stili; ve Yang stilini basitleştiren Cheng Man-ch'ing stili olarak sıralanabilir.

Mevcut stillerin çoğu, nesiller boyu bir aile sırrı olarak aktarılan Çen tarzından geldi. Çen ailesi günlükleri, bugün tai chi olarak bilinen şeyin mucidi olarak ailenin 9. neslinden Chen Wangting'i kaydeder. Yang Luchan, aile dışında tai chi öğrenen ilk kişi oldu. Savaştaki başarısı ona "Anormal Derecede Büyük" anlamına gelen Yang Wudi takma adını kazandırdı ve şöhreti ve öğretme çabaları, daha sonra tai chi bilgisinin yayılmasına büyük katkıda bulundu. İç veya neijia dövüş sanatları tanımı, Shaolinquan stillerine dayalı dış veya waijia stilleri olarak bilinenleri geniş çapta ayırt etmek için de kullanılır, ancak bu ayrım modern okullar tarafından tartışılabilir. Bu geniş anlamda, tüm tai chi stilleriyle beraber Baguazhang ve Xingyiquan gibi ilgili sanatlar da bu nedenle "yumuşak" veya "içsel" dövüş sanatları olarak kabul edilir.

Amerika Birleşik Devletleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Yang Chengfu'nun bir öğrencisi olan Choy Hok Pang, 1939'dan itibaren Amerika Birleşik Devletleri'nde açıkça öğretmenlik yapan tai chi'nin bilinen ilk savunucusuydu. Oğlu ve öğrencisi Choy Kam Man, Çin Mahallesi'nde t'ai-chi ch'üan'ı öğretmek için 1949'da Hong Kong'dan San Francisco'ya göç etti. Choy Kam Man, 1994 yılında ölene kadar öğretmenlik yaptı.

Profesyonel bir dansçı ve Ma Yueliang'ın öğrencisi olan Sophia Delza, 1954'te New York City Modern Sanat Müzesi'nde Amerika Birleşik Devletleri'nde bilinen ilk halka açık tai chi gösterisini gerçekleştirdi. 1961'de T'ai-chi üzerine ilk ingilizce kitabı olan "T'ai-chi ch'üan: Uyum İçinde Beden ve Zihin" i yazdı. Carnegie Hall, Aktörler Stüdyosu ve Birleşmiş Milletler'de düzenli dersler verdi.

Zheng Manqing / Cheng Man-ch'ing, 1964'te Tayvan'dan New York'a taşındıktan sonra Shr Jung t'ai-chi okulunu açtı. Eski nesil uygulayıcıların aksine, Zheng Amerikan usulleriyle kültürlendi ve eğitildi ve böylece Yang'ın dikte etmesini, Yang stili için fiili el kitabı haline gelen yazılı bir el yazmasına dönüştürebildi. Zheng, Yang'ın geleneksel 108 hareket biçiminin gereksiz yere uzun ve tekrarlayıcı olduğunu hissetti ve bunun da öğrenmeyi zorlaştırdığına karar verdi. Bu nedenle okullarında öğrettiği kısaltılmış 37 hareketli bir versiyonunu yarattı. Zheng'in formu, 1990'larda diğer öğretmenler göç edene kadar doğu Amerika Birleşik Devletleri'nde baskın form haline geldi. 1975'teki ölümüne kadar öğretmenlik yaptı.

Birleşik Krallık[değiştir | kaynağı değiştir]

Norveçli Pytt Geddes, İngiltere'de tai chi öğreten ilk Avrupalıydı ve 1960'ların başında Londra'daki The Place'de dersler veriyordu. Geddes ilk olarak 1948'de Şanghay'da tai chi ile tanıştı ve 1950'lerin sonlarında Hong Kong'da yaşarken Choy Hok Pang ve oğlu Choy Kam Man (her ikisi de Amerika Birleşik Devletleri'nde öğretmenlik yaptı) ile çalıştı.

Sağlığa Faydaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Tai-Chi'nin sağlığa faydaları geleneksel Çin tıbbının beden ve salkım mekanizmalarına dayalı olarak açıklanmakta ancak söz konusu faydalar modern bilim tarafından ele alınmamakta veya desteklenmemekteydi. Günümüzde bazı Tai-Chi öğretmenleri Tai-Chi'nin Batı'da kabulü açısından bilimsel araştırmaların yapılmasını desteklemektedirler. Araştırmalar uzun dönemli Tai-Chi çalışmalarının istatistiksel bakımdan önemli olmamakla birlikte denge kontrolü, esneklik ve kardiyovasküler fitness alanlarında bazı etkileri olduğunu göstermektedir.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Çigong