Türk sultanına mektup yazan Zaporojya Kazakları

Sanatçı	İlya Repin
Yıl	1880-1891
Tür	Yağlı boya
Boyutlar	203 cm × 358 cm (80 in × 141 in)
Konum	Rus Devlet Müzesi, Sankt Petersburg

Osmanlı İmparatoru Sultan IV. Mehmed'e mektubu yazan Zaporojya Kazakları veya Türk sultanına mektup yazan Zaporojya Kazakları o (Rusça: Запорожцы пишут письмо турецкому султану; sanatçının verdiği ad: Запорожцы, Zaporojya Kazakları), Rus sanatçı İlya Repin'in bir tablosudur. Sanatçı, boyutları 2.03 m'ye 3.58 m olan tuvale 1880'de başladı ve 1891'de tamamladı. Bitirdiğinde, III. Aleksandr tabloyu 35.000 rubleye ressamdan satın aldı. Bu, o devre kadar bir Rus tablosuna ödenen en yüksek fiyattı. Tablo hâlen Sankt-Peterburg'daki Rus Devlet Müzesi'nde sergilenmektedir.

Tablonun konusu, 1676'da Osmanlı Padişahı IV. Mehmed'in Zaporojya Kazaklarına yazdığı söylenen mektuba cevaben Koşovi Ataman İvan Sirko'nun yazdığı düşünülen mektupla ilgilidir.

Tarihî bağlam[değiştir | kaynağı değiştir]

Zaporojya Kazaklarının Cevabı, 1676'da Kazakların Osmanlı İmparatorluğu'nun sultanı IV. Mehmed'e gönderdiği cevap mektubu hakkındaki söylentiyi işlemektedir. Repin'in tablosu, 1676 Zuravno (İzvança) Antlaşması'na göre Türk egemenliğine geçmesi gereken Zaporojyalıların kafa tutmasını yansıtır. 1675'te Siç'i ele geçirmek için yollanan 10.000 kişilik ordunun neredeyse tamamı Kazaklar tarafından katledilmişti. Leh kralı III Jan, Zuravno'da kuşatma altındayken İvan Sirko komutasındaki Kazak güçleri Kırım'da Simferopol ve Bahçesaray'ı yağma etmişlerdi, Selim Han Giray kaçarak yakalanmaktan kurtulmuştu.^[1] Tablonun konusu olan, IV. Mehmed'den gelen mektup hakkında bilgi yoktur ama eğer gerçekten böyle bir mektup vardıysa IV. Mehmed'in zaferin kaçınılmaz olduğuna inanarak daha fazla kan akmaması için Kazaklara teslim olmalarını emretmiş olabileceği düşünülür.

Tablodaki Kazaklar Ukrayna'daki Dinyeper Nehri'nin etrafındaki toprakları kaplayan Zaporojya host'undan (idari biriminden) gelmektedir. IV. Mehmed Türk egemenliğine boyun eğilmesini isteyince İvan Sirko yönetimindeki Kazaklar bu emri sıra dışı bir şekilde cevaplamış, hakaret ve küfür dolu bir mektup yazmışlardır. Tablo, Kazakların birbirinden adi küfürler bulmak için birbiriyle yarışmaktan duyduğu zevki sergilemektedir.

Mektuplar[değiştir | kaynağı değiştir]

Rapin, bu olayı Ukraynalı etnolog ve tarihçi Dmitri Yavorinitski (Дмитрий Иванович Яворницкий)'den öğrenmişti. Mektubun aslı veya böyle bir yazışma Osmanlı arşivlerinde mevcut değildir. Rus ve Ukrayna kaynaklarında bu mektupların 17 çeşitlemesi bulunmaktadır.^[2]

Bu mektubun sadece edebî bir eser olduğu ve gerçek bir belge olmadığı pek çok kere öne sürülmüştür. Kazakların yabancı ülkelere bu tarzda yazılar yolladığına dair bir kayıt yoktur. Bu mektup metninin farklı tarihli (1600, 1619, 1620, 1667, 1696, 1713 ve diğerleri) ve farklı imzalı (ataman Zaharçenko, Ivan Sirko, Niz Kazakları ve diğerleri) çeşitli versiyonları mevcuttur. Bu versiyonların her biri farklı kişilere yazılmıştır: Osman, II. Ahmet, III. Ahmet, IV. Ahmet, IV. Mehmed ve başkaları (Örneğin ^[3][4]).^[2] Bu çeşitlemelerin varlığı, mektubun edebî kaynaklı olduğunun, milliyetçi duyguları beslediği için zamanla efsanevi bir özellik kazanmış olabileceğinin belirtisi olabilir. Buna karşın, bu belgelerin varlığı, gerçekten bu şekilde yazılmış bir ilk mektup olabileceğini de yalanlamamaktadır. Bu ilk mektup gerçekten IV Mehmed'e yazılmış ama sonradan halk kültürüne geçip tekrar tekrar yazılmış da olabilir.^[2] Ancak, böyle bir mektubun Sultan'ın eline geçtiğine dair bir kayıt yoktur.

Sultan'ın Kazaklara mektubu[değiştir | kaynağı değiştir]

Sultan'ın mektubu Kazaklara teslim olmayı emretmektedir:^[5]

Ben, Muhammed'in oğlu; Güneş ve Ay'ın kardeşi; Tanrı'nın torunu ve veziri; Makedonya, Babil, Kudüs, Yukarı ve Aşağı Mısır'ın hükümdarı; İmparatorların imparatoru; hükümdarların hükümdarı; hiç yenilmemiş harikulade savaşçı; Hz. İsa'nın kabrinin yılmaz bekçisi; Tanrı tarafından seçilmiş mütevellinin ta kendisi; Müslümanların ümidi ve huzuru; Hıristiyanların kahredicisi ve koruyucusu olan; ben, Sultan -- size emrediyorum Zaporojya Kazakları, kendi rızanızla ve direnmeden bana teslim olun ve saldırılarınızla beni rahatsız etmekten vazgeçin.

—Türk Sultanı IV. Mehmed

Kazakların cevabı[değiştir | kaynağı değiştir]

Efsaneye göre cevap, Sultan'ın unvanlarını alaya alan, ağır hakaret ve müstehcen ifadelerle dolu Ukraynaca bir yazıydı. Mektubun çeşitli çeşitlemeleri mevcuttur ve bazıları diğerlerinden daha ağır ifadeler içerir. Aşağıdaki metin Kostomarov tarafından 1872'de yayımlanmıştır,^[5] linguistik bakımdan bunların en eskisidir ve dil özellikleri "Orta Ukraynaca" (14-18. yüzyıl arası) olarak tanımlanabilir.^[5] Aşağıdaki çeviri metnin İngilizceye çevirisinden^[5] yapılmıştır:

Seni Türk şeytanı lanet olası iblisin kardeşi ve refakatçısı, Lucifer'in kâtibi. Sen ne biçim zebani beyisin, çıplak götünle bile bir kirpi öldüremezsin. Şeytanın sıçtığını ordun yer. Seni orospu çocuğu, asla Hıristiyan oğullarını tebaana alamazsın; ordundan korkumuz yoktur, ister karada ister denizde seninle cenk ederiz ananı da sikeriz.

Seni Babil'in bulaşıkçısı, Makedonya'nın tekerlekçisi, Kudüs'ün biracısı, İskenderiye'nin keçi sikicisi, Yukarı ve Aşağı Mısır'ın domuz çobanı, Ermenistan'ın dişi domuzu, Podolya'nın canisi, Orta Asya'nın ibnesi, Kamenets'in cellatı ve tüm dünyanın ve cehennemin soytarısı, Tanrımızın nezdinde soytarı, Yılan'ın torunu ve sikimizin ağrısı. Domuzun burnu, kısrağın götü, mezbaha iti, vaftiz edilmemiş kaş, şeytan kıçını buğulasın.

Kazaklar böyle der, seni aşağılık herif. Hıristiyan domuzları bile güdemeyeceksin. Şimdi sadede gelelim, tarihi bilmiyoruz takvimimiz de yok; gökyüzünde mehtap var ve yıl da Efendimizin yılıdır; orada hangi günse o gündür burada da; öp götümüzü emi!

-- Koşovi Ataman İvan Sirko, Zaporojya Hostu ile birlikte.

Kültürel bağlam[değiştir | kaynağı değiştir]

Zaporojyalı Kazakların özgür ve bağımsızlığına düşkün bir halk olduğu imajı, tablonun yapıldığı dönemde Rus insanının hayalinde önemli bir yer tutmaktaydı. Gogol, Taras Bulba eseriyle (1835-42) bunu daha da popülerleştirmiştir. Tez canlı Kazaklar, hem bir efsane konusu hem de bir idealdi. 17. yüzyıl Kazak topluluklarının demokratik ruhu 19. yüzyıl Rusya'sındaki siyasi ortamla bir tezat oluşturuyordu.^[6]

Bu korkusuz ve özgür Kazak temasının 19. yüzyıl Rus sanatına yansıması edebiyatta Gogol ve Tolstoy tarafından, resim sanatında da İlya Repin, Vasilyi Surikov ve Sergey İvanov tarafından gerçekleştirildi.^[6] (Gerçi, 19. yüzyıldaki Kazak toplumunda 17. yüzyılın bu efsanevi, yerinde durmaz özgürlük ruhu artık kalmamıştı; Ukrayna her ne kadar yerel özerkliğe sahipse de, Ukrayna Kazakları Rus ordusuna bağlı sıradan bir birlik oluşturuyorlardı.^[6])

Repin'in tabloyu yapmasından önceki yıllarda Zaporojyalı Kazaklar çeşitli sanatçılarca işlenmişti, bunların çoğu Gogol'un öyküsünden esinlenmişti. 1871'de Viktor Vasnetsov, Gogol'un Taras Bulba eserinden esinlenen bir dizi çizim yapmıştır. 1873'te Yevgeny Yevgenieviç Lanceray, Çarpışma sonrasında Zaporojyalı Kazak adlı bir küçük bronz heykel yapmıştır. 1888'de heykeltıraş Leonid Pozen Zaporojyalı Kazaklar bir Keşif Seferinde adlı bir eser sergiledi.^[6]

Kişisel bağlam[değiştir | kaynağı değiştir]

Repin, inceleme ve eğitim için gittiği Avrupa gezisinden 1878'de döndüğünde dönemin hümanist ve milliyetçi duygularına sempati duyuyordu. Çarlık Sanat Akademisinin resmî politikalarına baş kaldıran Peredvijniki (Gezginler) grubuna katıldı ve örgüt içinde önemli bir konuma geldi.^[7] Gezginler grubu, "sanat için sanat" görüşünü reddeden, sanatın halka yararlı olması gerektiğine inanan sanatçılardı. Gezginler, sanatın kısıtlanmasına karşı çıkıyor ve özellikle millî ve halkçı temaların işlenmesini savunuyordu.^[8]

Repin'in 1878'ten sonra yaptığı eserlerde zengin renkler, dikkatli portreler, gerçeklere sadakat ve güçlü bir sunum bulunuyordu. Ressam, çeşitli temalarda resimler yapmıştı, seçtiği konuların bazıları geçmiş yüzyıllara dayansa da hepsi milliyetçi bir cazibe ve amaca sahipti.^[7] Repin, Zaporojya Kazakları eserine o yıl başladı ama bitirmesi 13 yıl sürdü. 1878'de Repin'in ilgi duyduğu konulardan biri, 17. yüzyıl Ukrayna Kazaklarının gelenekleriydi. Tarihçi Yavornitskyi bu konuda pek çok belge vererek onu teşvik etti. Verdiği belgeler arasında Osmanlı sultanına Kazakların yazdığı rivayet edilen mektubun bir kopyası vardı. Repin Osmanlı İmparatoruna bu şekilde cevap yazma cesaretini gösteren bu bağımsızlık aşığı savaşçılara hayran oldu.^[9] Bu sırada 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşının sürmekte olması da onun konuya ilgi duymasına muhtemelen katkıda bulunmuştur.

Repin, 17. yüzyıl Zaporojya Kazaklarını, özgürlükleri için mücadele eden, cesaret, kahramanlık ve moral güçle dolu bir halk olarak görüyordu.^[6] Kazak kökenli bir Rus olan Repin,^[10] Kazaklara duyduğu hayranlığa rağmen bir Kazak özgürlükçüsü değildi, kendini bir Rus olarak görürdü.^[6] Kazakların Ruslarla olan Ortodoks inanç ortaklığı, doğu ve batı Slav kardeşler arasındaki farklılıklardan daha önemliydi. Repin onların toplumsal değerlerine odaklanmıştı: "Gogol'un onlar hakkında yazdığı her şey doğru! Kutsal bir millet! Bu dünyada özgürlük, eşitlik ve kardeşliğe daha sıkı sarılan kimse yoktur" diye yazmıştır.^[11] Sanatçı, bir mektubunda, Kazakların cumhuriyet düzenine (örneğin, bkz. Koşovi Ataman maddesi) duyduğu ilginin kendisini bu tabloyu yapmaya ittiğini belirtmiştir.^[6]

Resmin içeriği[değiştir | kaynağı değiştir]

Resimde açık havada, üzerine iskambil kartları saçılmış bir masa etrafında toplanmış bir grup Ukrayna Kazağı görünmektedir. Kazaklar, kendilerinden teslim olmalarını istemiş olan IV. Mehmed'e cevaben bir hakaret mektubu yazmaktadır. Herkes mektuba eklenmesi için favori küfürlerini saymakta ve son derece eğlenmektedir. Piposunu tüttürmekte olan grubun lideri İvan Sirko söylenenleri dikkatlice dinlemektedir. Sirko'nun önünde oturan, onun söylediklerini kağıda aktaran kâtibin yüzünde müstehzi bir gülümseme vardır. Neşe, kendine güven duygusu ve meydan okuma ruhu bütün gruba yayılmıştır ve yüz ifadeleri arasında alaycı gülümseme, tebessüm, sırıtma, eğlenmiş gülümseme, kahkaha, katılarak gülme, gözünden yaşlar gelerek gülme gibi ifadeler görmek mümkündür. Rivayete göre Repin bu tablosuna gülme üzerine bir çalışma olarak başlamıştır.^[12] Bu tablodan evvel Avrupa sanatında gülmeyi gösteren tabloya hemen hemen hiç rastlanmaz.^[13]

Gruptakiler karışık bir topluluk oluşturmaktadır, aralarında asık suratlı eski askerler, iri yapılı neşeli tipler, kaba görünümlü kel adamlar vardır. Kâtip ve yanındaki genç adam hariç diğer karakterler kel kafalıdır, bazıları kafalarının tepesinde bir tutam saç bırakmıştır. Çoğu uzun bıyıklıdır. Bazılarının altın küpeleri vardır, bazıları kürk kaban veya yün palto giymektedir. Önünde iskambil kartları olan adam gömleksiz olarak oturmaktadır (kumarbazlar üzerlerinde kart saklamadıklarını göstermek için gömleksiz oynarlardı). Kumarbazın kucağındaki müzik enstrümanı Kazakların müzik sevgisini temsil etmektedir. Kukuletalı beyaz cüppe Kazakların geleneksel bir giysisidir.^[6] Yüzlerin dikkatli şekilde modellenmiş olmasına karşılık, giysi ve süsler sadece ana hatlarıyla sunulmuştur.^[10]

Ivan Serko'nun etrafındaki askerler Gogol'un öyküsündeki subayları betimlemektedir.^[6] Gogol'un kahramanı Taras Bulba'nın da resmedildiği sanat eleştirmenlerince genel kabul görmüştür. Taras Bulba resmin sağındaki, kırmızı palto ve beyaz kalpaklı iri kişidir.^[6]

Tuvalin alt kenarında Repin çalıştığı yılları kaydetmiştir.

Yapılışı[değiştir | kaynağı değiştir]

Empresyonist ressamların aksine Repin bir realistti ve eserleri uzun çalışmalar ve ince ayarlamaların sonucu tamamlanırdı. Zaporojya Kazakları eserinin yüzlerce ön çalışması ve on yıl boyunca yapılmış üç versiyonu vardır. Repin çalışmalarının sonuçlarından memnun kalmamış, resmi daha etkili kılacak kompozisyonlar ve renklendirmeler aramıştır. Ayrıntıların doğrudan gözlemlere dayanmasına karşılık resmin genel görünümü ressamın içinden gelen bir arayışın tatminine yönelik olmuştur.^[7]

1878'de Repin Ukraynalı arkeolog ve tarihçi Dmitri Yavorinitski ile tanıştı. Yavorinitski özellikle Zaporojya Kazaklarının tarihi ile ilgiliydi. Repin, Sultana yazılan mektup hakkında belgeler topladı ve Yavorinitski'nin araştırmasından esinlenerek bu konuda bir tablo yapmak için hazırlıklara başladı.

Repin, 1880, 1888 ve 1890'da üç kere Zaporojya bölgesinde inceleme gezilerine gidip malzeme topladı ve tablosunda kullanabileceği tipik kişiler aradı. Tarihçi Kostomarov ona gezeceği yerlerin bir güzergâhını çıkardı, Repin Kazakların eski kiliselerini, eski mezarlıklarını, etnografya müzelerini, Siçin bulunduğu yeri gezdi.^[9] 1880'de Kazakların kostüm ve silahlarının eskizlerini yapmak üzere Dinyeper bölgesinde Krasnodar Krayı'nda bulunan ve Kuban Kazak köyü olan Paşkovski, Dnipro ve Çernigov Guberniyası'na gitti. Döneme ait otantik eşyaların tablosunda görünmesinin son derecede önemli olduğuna inanıyordu, ancak bu konuda büyük zorluklarla karşılaştı. 1887'de eski Kazak eşyalarına sahip bir bilim adamıyla tanışınca ara vermiş olduğu tablosunu yapmaya devam etti.^[13]

Repin konuyla ilgili olarak tarihçi Yavorinitski ile ayrıntılı araştırmalar yapmıştır. Tablosundaki Kazakların lideri olarak ataman İvan Sirko'yu kullanmaya karar verdi. Yavorinitski de yüz ifadelerinin eskizlerini yapması için Ukraynalı entelektüellerle onu temasa geçirdi. Repin halktan insanların eskizlerini de yapmak istiyordu ama başlangıçta buna razı olan modeller bulmakta epey zorlandı. Sonunda kırk kadar kara kalem ve bir yağlı boya eskiz yaptıktan sonra 1880'de asıl tablosu üzerinde çalışmaya başladı. Bu ön çalışmalarının çoğu hâlen Moskova'da Tretyakov Galerisi'nde bulunmaktadır. Tablosu 1891'de bitene kadar yüzden fazla karakalem ve yağlı boya eskiz yapmıştı.^[9]

Ön çalışmalardan örnekler[değiştir | kaynağı değiştir]

• 
  Karakalem eskiz (1878). Tretyakov Galerisi
• 
  Karakalem eskiz (1878). Tretyakov Galerisi
• 
  Karakalem eskiz (1878). Tretyakov Galerisi
• 
  Karakalem eskiz (1878). Kel kafalı savaşçı asıl tablodaki gibi oturmaktadır ama üzerinde gömleği vardır. Sırtı dönük olan öbür karakter asıl resimde yüzü izleyiciye dönük olan kâtiptir. Özel koleksiyon.

• 
  Zaporajyalı albay (1880). Zaporajya Kazaklarının Türk Sultanına Cevabı için çalışma. 56 × 31 cm. Sanat Müzesi, Sumi, Ukrayna.
• 
  Zaporajyalı (1884). Zaporajya Kazaklarının Türk Sultanına Cevabı için çalışma. Yağlı boya. 49 × 41.5 cm. Güzel Sanatlar Müzesi, Nijnyi Tagil, Rusya.
• 
  Ataman Ivan Dmitrievich Sirko (1889). Zaporajya Kazkalarının Türk Sultanına Cevabı için çalışma. Yağlı boya. 68.5 × 82 cm. Özel koleksiyon.

Tablonun versiyonları[değiştir | kaynağı değiştir]

Zaporojya Kazakları üzerindeki araştırmaları ve eskizlerinin ardından Repin önce resmin küçük boyutlu (67 x 87 cm) tuval üzerine bir yağlı boyasını yaptı. Bununla eş zamanlı olarak 1891'e kadar sürecek olan büyük boyutlu versiyon üzerinde çalıştı. Ancak, 1880'lerde Repin tablosunu sık sık kenara koyarak başka tablolar üzerinde de çalıştı, Kursk Vilayetinde Haç Yürüyüşü (1881—83), Korkunç İvan Oğlunu Öldürüyor (1885) ve Aziz Nikola (1888) gibi.

Resmin en meşhur versiyonu 1891'de bitmiştir ama Repin daha onu bitirmeden, 1988'de ikinci bir versiyona başlamıştır. Bunu yapmasının nedeni, asıl resimdeki bazı ayrıntıların gerçekçi olmadığına dair eleştirilmesiydi. Daha bitmeden tabloyu gören bir eleştirmen, resimdeki iki savaşçının üzerindeki beyaz cüppeleri banyo bornozuna benzetmişti. Repin araştırmalarına dayanarak bu giysilerin Zaporoyja Kazaklarında yaygın olduğunu savunmuş, buna rağmen, bu beyaz cüppelerin olmadığı yeni bir versiyon yapmaya girişmiştir.^[14] Kayıtlarda 1893 tarihli görünen bu tablo aslında bitmemiş, sadece o tarihte üzerinde çalışmayı bırakmıştır. Sanatçı tablonun bu versiyonundan memnun kalmamış olmalıydı. Bu tablo önce Tretyakov Galerisi'nde sergilenmiş, 1932'de oradan Harkiv Tarih Müzesi'ne aktarılmış, 1936'dan beri de Harkiv Sanat Müzesi'nde bulunmaktadır.^[14]

• 
  Ön çalışma (1878). Tuval üzerine yağlı boya. 67 x 87 cm. Moskova. Tretyakov Devlet Galerisi.
• 
  Ön çalışma (1880'ler). Tuval üzerine yağlı boya. 32,4 cm x 49,8 cm. Minsk, Beyaz Rusya Güzel Sanatlar Millî Müzesi.
• 
  Asıl tablo (1891). Tuval üzerine yağlı boya. 203 x 358 cm. Sankt-Peterburg, Rus Devlet Müzesi.
• 
  1893 versiyonu. Tuval üzerine yağlı boya. 174 × 265 cm. Harkiv, Devlet Güzel Sanatlar Müzesi.

Modeller[değiştir | kaynağı değiştir]

Repin tablosundaki tipleri çizerken çeşitli modellerden yararlanmıştır. Ancak, bu kişileri aynen tuvaline aktarmamış, onları ön çalışmalarında belirlemiş olduğu Kazak tiplerine benzetmiştir. Repin ve Yavorinitski yıllar sonra yazdıkları anılarında tablodaki karakterler için kullanılan modellerin çoğunu hatırlamışlardır:^[6]

Karakter	Model[14]	Karakter	Model[14]
	Sanatçı tarafından çizilen en renkli kişilerden biri, sanatçı Ivan Franzevich Tsionglinskogo'in bir tablosundan esinlenilmiştir. Tsionglinskogo, Sankt-Peterburg'daki Sanatın Teşviki için İmparatorluk Derneği'nin çizim okulunda öğretmendi. Bu modelin adı Ian Brilling'di, kendisi Polonyalı olmasına rağmen resimde bir Kazak olarak çizilmiştir.		Kamp lideri İvan Sirko, tablonun merkezî karakterlerinden biridir. Bu tipi canlandıracak bir model arayan ressam sonunda general Mihail Ivanoviç Dragomirova üzerine karar kılmıştır. Dragomira, Kiev askerî bölgesinin komutanıydı.
	Bu model Rus bestecisi Mihail Glinka'nın büyük torunudur. Zeki ve asil bir gülümsemesi olan bu delikanlıyı Repin, Sankt Petersburg'da bulmuştur.		Bu karakter bir Tatarı canlandırmaktadır. Model, Tatar bir öğrenciydi ama ressam, resimde görünen dişleri için kamp yakınlarındaki kazılarda bulunan bir Zaporojya Kazağının kafatasını kullandı.
	Başı bağlı adam, Odessalı sanatçı Nikolay Kuznetsov'du. Şakacı ve sporcu olarak bilinen ve Yunan asıllı olan model, Odessa Güzel Sanatlar Akademisi'nin üyesi ve profesördü. Ayrıca Odessa Edebiyat ve Sanat Derneği'nin Odessa Güney Rus Sanatçılar Derneğinin kurucusuydu.		Bu şişman adam bir diğer klasik karakter olan Taras Bulba'yı temsil etmektedir. Model, Petersburg konservatuvarı profesörü Alexander I. Rumen'di. Kendisi St. Petersburg'da yaşıyordu ama aslen Polonyalıydı.
	Dişleri dökülmüş ve yüzü buruşuk bu tip, Aleksandr (günümüzde Harkiv) limanından rastgele biriydi. Hakkında bir bilgi kaydedilmemiştir.		Yarası yüzünden bu tip ince ve zayıf görünmektedir. Model, Mariinski Tiyatrosunda solist olan Fyodor Stravinski Ignateviç'ti, meşhur besteci Igor Stravinsky'nin dedesidir.
	Sanatçı Porfiri Demyanoviç Martinoviç, Akademide filigre (telkârî) çalışıyordu, 25 yaşında hastalandıktan sonra bir daha gözü görmemiş ve sanatı bırakmak zorunda kalmıştı. Repin bu genç adamı tipik bir Zaporojyalı olarak görmüş ve yüzünün alçı maskesini çıkarmıştır.		Bu kel kafanın sahibi Georgi Petroviç Alekseev'di. Yekaterinoslav'in şeref vatandaşı, hemen tüm Rus nişanlarının sahibi, asillerin başı ve İmparatorun saray nazırı olan bu kişi, nümismatik meraklısıydı. Repin bu kel kafayı görünce onu resminde kullanmayı istemiş ama Alekseev bir ressam için modellik yapmayı hiddetle reddetmiştir. Repin'in arkadaşı Yavorinitski yardıma gelmiş, kendi sikke koleksiyonunu görmesi için Alekseev'i evine çağırmıştır. Alekseev hayranlıkla onun paralarını incelerken arkasında duran Repin onun kafasının eskizini çizebilmiştir. Tablo bitip Tretyakov Galleri'sinde sergilenince kendi kafasını tanıyan Alekseev, ressam ve arkadaşına son derece içerlemişti.
	Karanlık bakışlı bu tipin modeli olan Vassili Tarnowski, Ukraynalı bir koleksiyoncu ve hayırseverdi.		Yarı çıplak savaşçı (ve ayrıca kumarbaz), Repin ve Yavornitski'nin arkadaşı Konstantin Dmitrieviç Belonovski'ydi. Resimde bu savaşçının yarı çıplak olmasının nedeni, kumar oynayan kazakların kart gizlemediklerini kanıtlamak için gömleklerini çıkarmasıydı.
	Bu adam Tarnowski'nin şoförü Nikişka'ydı. Tabloda Golota adlı bir Kazak askerini canlandırmaktadır. Repin, tek gözlü ve kırık dişli gülüşü ile Nikişka'nın eskizini gemide giderken çizdi.		Resmin bir diğer merkezî karakteri olan ordu kâtibi, Repin'in arkadaşı Dmitri Yavorinitski'ydi. Yavorinitski genelde asık suratlı bir kişi olduğu için ondan bir tebessüm elde etmek kolay olmamıştı. Repin onun eline bir karikatür dergisi vermiş, o sayede Yavorinitski'den bir küçük gülümseme elde edebilmişti.

Karşılanışı ve etkileri[değiştir | kaynağı değiştir]

Kasım 1891'de Repin, 298 eserini İvan Şişkin'le ortak bir sergide halka sundu. Repin'in tabloları arasında nihayet bitmiş olan Zaporojya Kazakları Türk Sultanına Alaycı bir Mektup Yazıyor da vardı.^[15] Bunun ardından tablo hem Rusya hem yabancı ülkelerde (Chicago, Budapeşte, Münih, Stokholm) sergilendi ve büyük beğeni kazandı.^[6] 1892'de Rus Çarı tabloyu 35.000 rubleye satın aldı. Bu, o zamana kadar hiçbir tablo için ödenmemiş bir miktardı. Tablo 1917'ye kadar Çarın özel koleksiyonunda kaldı, bunu izleyen devrimlerden sonra Sankt Petersburg'daki Rus Devlet Müzesi'ne aktarıldı. Günümüzde hâlâ orada sergilenmektedir.^[14]

Tablonun bu kadar beğenilmesi hem Repin'in hem de ait olduğu Geziciler grubunun itibarını artırdı. Çar, Repin'den Çarlık Sanat Akademisi'nde reformlar yapmasını istedi. Repin bu talebi kabul etti ve çalışmalarının sonunda sanat dersleri dershane yerine stüdyoda verilmeye başlandı ve öğrenciler resim konularını seçmekte özgür oldular. Repin 1907'ye kadar Akademi'de eğitim vermeye devam etti.^[16]

Rus Devriminden sonra Bolşevikler de tabloyu ve aktardığı duyguları kutlamışlar ve onu "Rus sanatının bir şaheseri" ilan etmişlerdir.^[17]

Yorumlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Dönemin eleştirmenleri tabloyu genelde siyasi bir açıdan değerlendirdiler. Örneğin Vladimir Stasov, bu tablonun Taras Bulba'nın en güzel bölümleriyle kıyaslanabileceğini söylemiştir.^[6] Çistiakov ise "resim iyice planlanmamış olsa ve biraz kabaca boyanmış olsa da özgün bir Rus eseridir" demiştir.^[6] Herkes Repin'in cesur tekniğini beğendi ama bazı genç sanatçılar, resmi halkın beğenisini elde etmek amacıyla yapmış olması nedeniyle onu eleştirdiler.^[16] Bazıları millî bir temayı işlemesinden dolayı memnuniyetlerini ifade etmişler, bazıları ise "özgür" halkların değerlerini övmesinden dolayı mutluluklarını dile getirmişlerdir.^[16]

Sonuçta, tabloda sunulan ilkel canlılık ve milliyetçi içerik tablonun resmî beğenisini sağladı ve Çar tabloyu satın alarak Repin'i ödüllendirdi.^[6]

Sanata yansıması[değiştir | kaynağı değiştir]

• Repin 82 yaşındayken Zaporojya Kazakları temasına geri dönmek istedi. Meşhur tablosunun eskizlerinde olan ama son versiyonundan çıkardığı bir karakteri içeren Hopak (veya Gopak) adlı bir tablo yaptı. Kazaklar hep beraber Hopak adlı neşeli ve hareketli bir halk dansı yapmaktadır. Bu tamamlanmamış tablo Repin'in ölümünden önceki son büyük eseri olmuştur.^[6]
• Apollinaire Repin'in tablosundan esinlenerek 1913'te La Chanson du Mal-aimé şiirinin içinde yer alan Reponse des Cosaques Zaporogues Au Sultan de Constantinople ("Zaporojya Kazaklarının İstanbul'daki Sultana Cevabı") adlı bölümü yazmıştır.^[18] Apollinaire'in şiiri de ardından Şostakoviç'in 1969'da bestelediği 14. Senfonisi'nin 8. bölümüne ilham kaynağı olmuştur.^[19][20]

• Sovyet besteci Reinhold Glière'in Zaporojtsi adlı 1921 senfonik şiir ve balesi Repin'in tablosuna dayandırılmıştır.^[21]
• 1923'te Krasny perets gazetesindeki karikatürlerden birinde tabloya atıf yapılmaktadır. "Bolşevikler İngiliz Curzon'a mektup yazıyor" adlı karikatürdeki gülen tipler Bolşevik karakterleridir (Kamenev, Zinoviyev, Stalin ve Troçki gibi), mektup ise modern bir zalim sayılan Lord Curzon'a yazılmaktadır.^[22]
• Gavril Gorelov'un Tretyakov Galerisi'nde Kızıl Ordu Askerleri Repin'in Tablosu 'Zaporojya Kazakları'na bakıyor (1935) tablosunda müze rehberi Repin'in tablosunu anlatırken ziyaretçi askerler gülmektedir ve Kazakların ruh halini paylaşmaktadır.^[23][24]

• Krasnodar şehir meydanınındaki kabartma, Repin ve Gorki'nin eserlerine dayandırılmıştır. Anıt 2008'de, Repin'in tablosuna malzeme toplamak için şehre gelmesinin 120. yıldönümünde ithaf edilmiştir. Anıt üzerindeki yazıda "Bu anıt, Rus Sanatçısı İlya Repin'in tablosuna modellik yapan Kubanlı Zaporojya ordusunun varislerinin şerefine dikilmiştir" yazmaktadır.^[25]
• 2009 yapımı Rus-Ukrayna ortak yapımı filmi "Taras Bulba"nın bir sahnesinde Taras Bulba'nın Kazakları Repin'in tablosundaki gibi toplanarak sultana mektup yazmaktadır. Film tarihsel bir çarpıtmadır, çünkü Taras Bulba mektup hikâyesinin geçtiği zamandan yaklaşık yüz yıl önce yaşamasına rağmen İvan Sirak yerine mektubu imzalamaktadır. Filmde mektubun metni sansürlenmiştir.

Toplumsal etkisi[değiştir | kaynağı değiştir]

İlhamını efsanevi bir mektuplaşmadan alan bu tablonun başarısı, efsanenin daha da yayılmasını sağlamıştır. Cesur ve çılgın Kazakların tablosu ve yazdıkları efsanevi mektup Ukrayna'nın kültürel mirasının parçası sayılmaktadır.^[26] Tablonun uyandırdığı milliyetçi duygular Rusya'da hem devrim öncesi hem devrim sonrasında, devlet yöneticilerinden sade halka, askerlerden sanatçılara pek çok kişiyi etkilemiştir.

Zaporojya Kazakları'nın Stalin üzerinde de büyük etkisi olmuştur. Tablonun konusu olan mektupları ezbere bildiği rivayet olunan^[13] Stalin'in Zapojya Kazaklarının Mektubu'nun en beğendiği tablo olduğunu söylemiştir. Stalin'in daçasının yatak odasında tablonun bir kopyası bulunmaktaydı.^[27] II. Dünya Savaşı sırasında Büyük Britanyalılarla müzakereler sırasında Stalin, Kazakların mektubunun bir kopyasını cebinde taşır ve arada yardımcılarına gösterip "İngiltereyi düzdük!" derdi.^[17]

Ukrayna Kazakları ile Osmanlı Sultanı arasındaki bu yazışmanın muhtemelen uydurma olması değerini eksiltmemiştir. Hurafeler toplumların inançlarını ve tutumlarını yansıtmaları bakımından bilgilendiricidir. Örneğin Stalin'in, Repin'in bu tablosunun bir kopyasını çalışma odasında bulundurması ve ziyaretçilerine söz konusu mektupları ezbere okuması, mektubun Rus kültürüne olan etkisinin bir belirtisi sayılabilir. Stalin'in gerçekten bu mektupları ezberlemiş olmasının veya sadece ezberlemiş olduğuna inanılmasının, bu etkiyi göstermek açısından aynı derecede anlamlı olduğu öne sürülmüştür.^[5] Repin'in bu tablo üzerinde 13 yıl çalışmış olması da mektupların etkisinin bir diğer belirtisi sayılabilir.^[5]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

• Dmytro I. Yavornytsky (1895) History of the Zaporogian Cossacks, Vol. 2, pp. 517–518. St. Petersburg.
• Myron B. Kuropas (1961) The Saga of Ukraine: An Outline History. MUN Enterprises

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Kazak mektubu21 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
• Mektup ve çeşitlemelerinin analizi (arşivlenmiş sayfa) (İngilizce)
• Tablonun tarihçesi28 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Rusça)
• Zaporojyalı Kazakların cevabı. Outstanding Paintings. St. Peterburg, 1966. p. 271 (Rusça)