Ganj ve İndus nehir yunusu
Korunma durumu
Tehlikede (IUCN 2.3)
Biyolojik sınıflandırma
lem: Animalia Şube: Chordata Sınıf: Mammalia Takım: Cetacea Alt takım: Odontoceti Üst familya: Platanistoidea Familya: Platanistidae Gray, 1846 Cins: Platanista Tür: P. gangetica
İkili adlandırma
Platanista gangetica Roxburgh, 1801
Ganj nehir yunusu ve İndus nehir yunusunun doğal yaşam alanı
Alttürler
Platanista gangetica gangetica Platanista gangetica minor

Ganj nehir yunusu (Platanista gangetica gangetica) ve İndus nehir yunusu (Platanista gangetica minor) Bangladeş, Hindistan ve Pakistan'da bulunan tatlısu ya da nehir yunusları üstfamilyasının iki alttürüdür. 1970'lerden itibaren iki ayrı tür olarak nitelendirilmektedirler. Ganj nehri yunusu çoğunlukla Hindistan'da Ganj Nehri ve kollarında, İndus nehir yunusu da Pakistan'da İndus Nehri'nde bulunur. Ancak 1998 yılında balinalar üzerine yapılan bir taksonomi çalışması sonucunda bu iki yunus tekrar tek tür olarak listelenmiştir. Bu türün adı Ganj ve İndus nehir yunusu ya da daha genel adıyla Hint nehir yunusudur ancak bu iki isim de çok fazla yaygın değildir.

Diğer isimler[değiştir | kaynağı değiştir]

• Her iki alttür için: Kör nehir yunusu, Yan yüzen yunus, Susu, Bhulan
• Ganj alttürü: Ganj yunusu, Ganj Susu
• İndus alttürü: Bhulan, İndus yunusu, İndus Susu

Taksonomi[değiştir | kaynağı değiştir]

İlk olarak 1801'de Roxburgh tarafından isimlendirilen Ganj ve İndus nehir yunusları 1970'lere kadar tek tür olarak değerlendiriliyordu. Ancak bu tarihte, Hindistan'da Ganj Nehri'nde yaşayan popülasyon ile Pakistan'da İndus Nehri'nde yaşayan popülasyonun birbirleri ile çiftleşmediği açıkça ortaya çıkmıştır. Kafatası yapısındaki farklılık nedeniyle biliminsanları bu iki popülasyonun ayrı türler olduğunu açıkladı. Ancak Rice 1998 yılında yaptığı ve artık standart hâline gelen balina sınıflandırma çalışmasında iki ayrı türü gerektirecek kadar morfolojik farklılıklar olmadığını buldu.^[1] Dolayısıyla Platanista cinsinde yalnızca bir tür yer almıştır. Nehir yunusları da dört tür olarak her biri kendi familyası ve cinsinde sınıflandırılmıştır.

Fiziksel tanımlama[değiştir | kaynağı değiştir]

Ganj ve İndus nehir yunusları görünüş itibarıyla esasen hemen hemen aynıdır. Tüm nehir yunuslarının karakteristik özelliği olan uzun ve sivri bir ağza sahiptir. Ağız kapalıyken bile alt ve üst çenede bulunan diş dizileri görünür. Ağız uca doğru gittikçe kalınlaşır. Bu tür yunusların göz merceği yoktur. Işığın yoğunluğunu ve geldiği yönü hissetseler bile bu yunuslar kördür. Yankı ile yönbularak hareket eder ve avlanırlar. Kahverengimsi bir renge sahip olan gövde ortada kalınlaşır. Bu türde sırt yüzgeci yerinde küçük üçgen bir şişlik bulunur. Yan yüzgeçler ve kuyruk erkeklerde 2-2,2 metre ve dişilerde 2,4-2,6 metre olan gövde boyutlarına göre ince ve geniştir. Yaşam süreleri ve yaşamları ile ilgili diğer noktalar bilinmemektedir.

Bu tür yunuslar karides ve nehir yatağına yakın yerleri tercih eden küçük balıklarla beslenir. Genellikle tek olarak görülen yunusların, popülsayonları daha büyük olduğu geçmiş zamanlarda grup olarak dolaştıkları bilinmektedir.

Popülasyon ve dağılım[değiştir | kaynağı değiştir]

Ganj alttürü Ganj Nehri'nde olduğu kadar, Hindistan, Bangladeş, Nepal ve Bhutan'ın Brahmaputra, Meghna, Karnaphuli ve Sangu nehir sistemlerinde de bulunur. Görece yüksek popülasyon yoğunluğuna Hindistan'ın Vikramshila Ganj Yunusu Korunağı yakınında ve güney Bangladeş'te Sangu Nehri'nde rastlanmıştır. Çok az sayıda (20 kadar) yunus Nepal'in Karnali Nehri'nde bulunur. Toplam popülasyon bilinmese de birkaç bin kadar olduğu sanılmaktadır.

İndus alttürü asıl olarak Pakistan'da İndus Nehri'ndedir. 19. yüzyılda yaşama alanı İndus Nehri'nin kolları olan Sutlej, Ravi, Chenab ve Jhelum nehirlerini de kapsayacak şekilde bugünkünün yaklaşık beş katıydı. En büyük popülasyon yoğunluğu Sind Eyaleti'ndedir.

WWF-Pakistan tarafından 2001 yılında tamamlanan kapsamlı sayıma göre günümüzde yaşayan 1.100 birey bulunmaktadır.

İnsanların etkisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Her iki alttürde doğal yaşam alanlarını oluşturan nehir sistemlerinin insanlar tarafından kullanılmasından oldukça olumsuz şekilde etkilenmişlerdir. Balık ağlarına takılma yerli popülasyon sayısının azalmasında önemli derecede etkilidir. Her yıl yakalanan bazı bireylerin et ve yağları eklem ve romatizma ağrılarına karşı merhem, afrodizyak ve yayınbalığı için yem olarak kullanılır. Sulama nedeniyle her iki alttürün de yaşam alanlarında su düzeyleri azalmıştır. Sanayide ve ziraatte kullanılan kimyasallarla zehirlenen su da popülasyonun azalmasında etkili olmuştur. Belki de en önemli etki birçok nehir boyunca 50 kadar baraj yapıldıktan sonra popülasyonların birbirinden ayrılarak üreyebilecekleri çok küçük bir gen havuzu bırakılmasıdır. İndus yunuslarının korundukları takdirde uzun süre yaşayabilecekleri sanılan üç ayrı alt popülasyonu bulunmaktadır.

Her iki alttür de IUCN tarafından yayımlanan "Kırmızı Liste"de yer almıştır.^[2]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

• Randall R. Reeves, Brent S. Stewart, Phillip J. Clapham and James A. Powell (2002). National Audubon Society Guide to Marine Mammals of the World. Alfred A. Knopf, ISBN 0-375-41141-0.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• ARKive - Ganj nehir yunusunun (Platanista gangetica) resim ve videoları
• Ganj nehir yunusu için IUCN Kırmızı Liste girişi 5 Mart 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• İndus nehir yunusu için IUCN Kırmızı Liste girişi 5 Mart 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Göçmen Türler üzerine Konvansiyon'da Ganj nehir yunusu sayfası
• Walker's Mammals of the World Online - Ganj nehir yunusu 10 Ekim 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Cetacea.org sayfası: Ganj nehir yunusu