Susam

Susam
Biyolojik sınıflandırma
lem:	Plantae;
Bölüm:	Magnoliophyta ; (Kapalı tohumlular);
Sınıf:	Magnoliopsida ; (İki çenekliler);
Takım:	Lamiales;
Familya:	Pedaliaceae;
Cins:	Sesamum;
Tür:	S. indicum;
İkili adlandırma
	Sesamum indicum; L.

Susam ya da Küncü Pedeliaceae familyasına ait, (Sesamum indicum)Sesamum cinsinden anavatanı Afrika olan çiçekli bir bitki türüdür. Afrika'da çok sayıda vahşi akrabası vardır ve Hindistan'da ise daha az sayıdadır. Dünya'da tropik bölgelerde yaygın olarak doğallaştırılmış ve tohum kapsüllerinde yetişen yenilebilir tohumları için yetiştirilir. 2018'deki dünya üretim miktarı, Sudan, Myanmar ve Hindistan'ın en büyük üreticiler olduğu 6 milyon ton idi.^[1] Susam tohumu bilinen en eski yağlı ürünlerden biridir ve 3000 yıldan uzun bir süre önce evcilleştirilmiştir. "Sesamum"un çoğu vahşi ve Sahra-altı Afrika'ya özgü birçok başka türü vardır. S. indicum, ekilen türü, Hindistan'da doğdu^[2] ve diğer mahsullerin başarısız olduğu yerlerde yetişen kuraklık benzeri koşullara toleranslıdır.^[3]^[4] Susam, en yüksek yağ içerikli tohumlardan biridir. Zengin, cevizimsi tada sahip, dünya çapında mutfaklarda yaygın kullanılan bir malzemedir.^[5]^[6] Diğer tohumlar ve gıdalar gibi, bazı insanlarda alerjik reaksiyonları tetikleyebilir.

Asya, Avrupa ve Türkiye'nin sıcak bölgelerinde tarımı yapılır. Kapsül meyvelerinin içinde çok sayıda tohum bulunur ve bunlar baharat olarak kullanılır. Simit, çörek üzerlerine konur. Susam, tahinin ana maddesidir.

Kökenleri ve tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

Susam tohumu, insanlık tarafından bilinen en eski yağlı tohum mahsulü olarak kabul edilir.^[3] Cinsin birçok türü vardır ve çoğu vahşidir. "Sesamum" cinsinin çoğu vahşi türü, Sahra altı Afrika'ya özgüdür. S. indicum, ekili tipi,^[2]^[7] Hindistan kökenlidir.^[8]^[9]

Arkeolojik kalıntılar, susamın ilk kez 5500 yıl önce Hint alt kıtasında evcilleştirildiğini gösterir.^[10]^[11] Arkeolojik kazılarda ele geçen kömürleşmiş susam kalıntıları MÖ 3500-3050 yıllarına tarihlendirilmiştir.^[12] Fuller, Mezopotamya ile Hindistan alt kıtası arasında susam ticaretinin MÖ 2000'de gerçekleştiğini iddia eder.^[13] İndus Vadisi Uygarlığı'nın susam yağını Mezopotamya'ya ihraç etmiş olması mümkündür, burada Sümerce'de ilu ve ' Akad dili'nde 'ellu denirdi.^[14]

Bazı raporlar susamın Mısır'da Ptolemaios dönemi sırasında ekildiğini iddia ederken,^[15] diğerleri Yeni Krallık'ı öne sürer.^[16]^[17]^[18]

Mısırlılar buna sesemt adını verdiler ve 3600 yıldan daha eski tarihli Ebers Papyrus' parşömenlerinde tıbbi ilaçlar listesine dahil edildi. Kral Tutankamon'un kazıları, diğer mezar eşyalarının yanı sıra susam sepetlerini ortaya çıkardı, bu da susamın MÖ 1350'ye kadar Mısır'da bulunduğunu düşündürür.^[19] Arkeolojik raporlar, susamın en az 2750 yıl önce Urartu imparatorluğunda yağ çıkarmak için yetiştirildiğini ve preslendiğini gösterir.^[6]^[10]^[20] Diğerleri bunun Etiyopya kaynaklı olabileceğine inanır.^[21]

Susamın tarihi kökeni, diğer mahsullerin büyümesini desteklemeyen alanlarda yetişme kabiliyeti ile desteklenmiştir. Aynı zamanda çok az çiftçilik desteğine ihtiyaç duyan sağlam bir mahsuldür - kuraklık koşullarında, yüksek sıcaklıkta, musonlar geçtikten sonra veya hatta yağmurlar azaldığında veya yağmurlar aşırı olduğunda toprakta kalan nem ile büyür. Başka hiçbir ürünün yetişmediği çöllerin kenarında, geçimlik çiftçiler tarafından yetiştirilebilecek bir üründü. Susam hayatta kalan bir ürün olarak adlandırılmıştır.^[4]

Botanik[değiştir | kaynağı değiştir]

Susam, 50 ila 100 cm (1,6 ila 3,3 ft) boyunda büyüyen yıllık bitkidir, zıt yaprakları 4 ila 14 santimetre (1,6 ila 5,5 in)^* tüm kenar boşluğuyla uzun; bunlar geniş hançer şekillidir ve 5 santimetre (2 in)^* genişliğinde, bitkinin tabanında, çiçekli gövdede genişliği 1 cm (0,4 in)'eye düşer.

Çiçekleri boru şeklinde, 3 ila 5 santimetre (1,2 ila 2,0 in)^* uzunluğundadır ve dört loblu ağzı vardır. Çiçeklerin rengi değişebilir, bazıları beyaz, mavi veya mor olabilir. Susam tohumları, çeşidine bağlı olarak birçok renkte bulunur. En çok ticareti yapılan susam çeşidi kirli beyaz renklidir. Diğer yaygın renkler devetüyü, ten rengi, altın, kahverengi, kırmızımsı, gri ve siyahtır. Gövde ve meyve rengi aynıdır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Susam meyvesi, normalde tüylü, dikdörtgen kesitli ve tipik olarak kısa, üçgen gagalı bir yivli bir kapsüldür. Meyve kapsülünün uzunluğu 2 ila 8 cm, genişliği 0.5 ila 2.0 cm arasındadır ve lokuli sayısı 4 ila 12 arasında değişir. Meyve çeşidine bağlı olarak doğal şekilde (dehisces))'i bölüp açar, tohumlar septa boyunca yukarıdan aşağıya ya da iki apikal gözenek vasıtasıyla ayrılarak serbest bırakılır. İlk kapsülün yerleştirme yüksekliği kadar açılma derecesi de mekanize hasat için yetiştirmede önemlidir.^{[kaynak belirtilmeli]}

Susam tohumları küçüktür. Boyutları bilinen binlerce çeşide göre değişir. Genellikle, tohumlar yaklaşık 3 ila 4 mm uzunluğunda, 2 mm genişliğinde ve 1 mm kalınlığındadır. Tohumlar ovaldir, hafifçe basıktır ve tohumun gözünde (hilum) karşı uca göre biraz daha incedir. 100 tohumun kütlesi 0.203 g'dır.^[22]

Tohum kabuğu (testa) düz veya nervürlü olabilir.^{[kaynak belirtilmeli]}

Susam yağı[değiştir | kaynağı değiştir]

Türün yağından yemeklik yağ olarak yararlanıldığı gibi, küspesi de hayvan yemi olarak kullanılır. Susam yağı, soluk sarı renkli, kokusuz, alkolde az, eter ve petrol eterinde kolayca çözünen bir sıvıdır. Yağ, tohumların %50'sini oluşturur. Tıpta bazı preparatların hazırlanmasında zeytinyağı gibi çok eskiden beri çözücü olarak kullanılır.

Dermatolojide susam yağı[değiştir | kaynağı değiştir]

Susam yağı, bakım için kaş, kirpik ve saçlara uygulanabilir. Saç kırılmalarını engeller ve selülit için oldukça faydalıdır.^[23]

Resim galerisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Susamlarla kaplı bir simit.
Tayland'da susam hasatı
Kurumuş susam tohumları

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; faostat isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
^ ^a ^b T. Ogasawara, k.Chiba, m.Tada in (Y. P. S. Bajaj ed ) (1988). Medicinal and Aromatic Plants, Volume 10. Springer, 1988. ISBN 978-3-540-62727-2.
^ ^a ^b Raghav Ram; David Catlin; Juan Romero; Craig Cowley (1990). "Sesame: New Approaches for Crop Improvement". Purdue University. 3 Şubat 1999 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ ^a ^b D. Ray Langham. "Phenology of Sesame" (PDF). American Sesame Growers Association. 28 Haziran 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; rhan isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
^ ^a ^b E.S. Oplinger; D.H. Putnam. "Sesame". Purdue University. 22 Ocak 2001 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ Proceedings of the Harlan Symposium 1997- The Origins of Agriculture and Crop Domestication 27 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Retrieved 2012-06-17
^ Dorothea Bedigian, (Ed.) (2010). Sesame: The genus Sesamum. CRC Press. ISBN 978-0-8493-3538-9.
^ D Zohary, M Hopf – Domestication of Plants in the Old World: The Origin and Spread of Cultivated Plants in West Asia, Europe, and the Nile Valley 29 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Oxford University Press, 2000 0-19-850356-3 Retrieved 2012-06-17
^ ^a ^b Sesame Coordinators. "Sesame". Sesaco. 15 Haziran 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ E.S. Oplinger; D.H. Putnam. "Sesame". Purdue University. 22 Ocak 2001 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ D Bedigian and J R Harlan – [1] Retrieved 2012-06-17
^ D Q Fuller (University College London) – [2] – Further Evidence on the Prehistory of Sesame 2003
^ Martha, T. Roth (1958). The Assyrian Dictionary of the Oriental Institute of the University of Chicago (CAD) Volume 4, E. Chicago. s. 106. ISBN 978-0-91-898610-8.
^ I Shaw – Oxford University Press, 2003 28 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 0-19-280458-8 Retrieved 2012-06-17
^ Charles Freeman – Egypt, Greece, and Rome: Civilizations of the Ancient Mediterranean Oxford University Press, 29 Apr 2004 0-19-926364-7 Retrieved 2012-06-17
^ M Serpico & R White – (editors; P T Nicholson, I Shaw-translator) (23 Mart 2000). Ancient Egyptian Materials and Technology. Cambridge University Press, 23 Mar 2000. ISBN 978-0-521-45257-1.
^ A R David – Handbook to Life in Ancient Egypt 19 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Oxford University Press, 28Oct 1999 0-19-513215-7 Retrieved 2012-06-17
^ Voeks, Robert; Rashford, John (2013). African Ethnobotany in the Americas. Springer, New York, NY. ss. 67-123.
^ Frederic Rosengarten (2004). The Book of Edible Nuts. Dover Publications. ISBN 978-0-486-43499-5.
^ Peter, K.V. (2012). Handbook of herbs and spices Volume 2. s. 449.
^ Tunde-Akintunde, T. Y.; Akintunde, B. O. (1 Mayıs 2004). "Some Physical Properties of Sesame Seed". Biosystems Engineering (İngilizce). 88 (1): 127-129. doi:10.1016/j.biosystemseng.2004.01.009. ISSN 1537-5110.
^ Fransızca Vikipedi Sésame maddesi

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Susam ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.

Wikispecies'te Susam ile ilgili detaylı taksonomi bilgileri bulunur.

İki çenekliler ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

[faostat-1] Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; faostat isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)

[Y._P._S._Bajaj-2] T. Ogasawara, k.Chiba, m.Tada in (Y. P. S. Bajaj ed ) (1988). Medicinal and Aromatic Plants, Volume 10. Springer, 1988. ISBN 978-3-540-62727-2.

[rram-3] Raghav Ram; David Catlin; Juan Romero; Craig Cowley (1990). "Sesame: New Approaches for Crop Improvement". Purdue University. 3 Şubat 1999 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[drl2-4] D. Ray Langham. "Phenology of Sesame" (PDF). American Sesame Growers Association. 28 Haziran 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.

[rhan-5] Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; rhan isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)

[esopl-6] E.S. Oplinger; D.H. Putnam. "Sesame". Purdue University. 22 Ocak 2001 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[7] Proceedings of the Harlan Symposium 1997- The Origins of Agriculture and Crop Domestication 27 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Retrieved 2012-06-17

[8] Dorothea Bedigian, (Ed.) (2010). Sesame: The genus Sesamum. CRC Press. ISBN 978-0-8493-3538-9.

[9] D Zohary, M Hopf – Domestication of Plants in the Old World: The Origin and Spread of Cultivated Plants in West Asia, Europe, and the Nile Valley 29 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Oxford University Press, 2000 0-19-850356-3 Retrieved 2012-06-17

[Sesame_Coordinators-10] Sesame Coordinators. "Sesame". Sesaco. 15 Haziran 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[11] E.S. Oplinger; D.H. Putnam. "Sesame". Purdue University. 22 Ocak 2001 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[12] D Bedigian and J R Harlan – [1] Retrieved 2012-06-17

[13] D Q Fuller (University College London) – [2] – Further Evidence on the Prehistory of Sesame 2003

[14] Martha, T. Roth (1958). The Assyrian Dictionary of the Oriental Institute of the University of Chicago (CAD) Volume 4, E. Chicago. s. 106. ISBN 978-0-91-898610-8.

[15] I Shaw – Oxford University Press, 2003 28 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 0-19-280458-8 Retrieved 2012-06-17

[16] Charles Freeman – Egypt, Greece, and Rome: Civilizations of the Ancient Mediterranean Oxford University Press, 29 Apr 2004 0-19-926364-7 Retrieved 2012-06-17

[Serpico,_White-17] M Serpico & R White – (editors; P T Nicholson, I Shaw-translator) (23 Mart 2000). Ancient Egyptian Materials and Technology. Cambridge University Press, 23 Mar 2000. ISBN 978-0-521-45257-1.

[18] A R David – Handbook to Life in Ancient Egypt 19 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Oxford University Press, 28Oct 1999 0-19-513215-7 Retrieved 2012-06-17

[:0-19] Voeks, Robert; Rashford, John (2013). African Ethnobotany in the Americas. Springer, New York, NY. ss. 67-123.

[20] Frederic Rosengarten (2004). The Book of Edible Nuts. Dover Publications. ISBN 978-0-486-43499-5.

[21] Peter, K.V. (2012). Handbook of herbs and spices Volume 2. s. 449.

[22] Tunde-Akintunde, T. Y.; Akintunde, B. O. (1 Mayıs 2004). "Some Physical Properties of Sesame Seed". Biosystems Engineering (İngilizce). 88 (1): 127-129. doi:10.1016/j.biosystemseng.2004.01.009. ISSN 1537-5110.

[23] Fransızca Vikipedi Sésame maddesi

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

Susam anlamı nedir