Ruhbani kaynak (P) (veya Ruhbani metin, Priestly source), Belgesel hipotez'e göre Tora'yı oluşturan dört kaynaktan biri olup Wellhausen formülasyonuna göre kaynakların sonuncusudur. Harun rahiplerinin bir ürünü olup rahiplerin karakteristik özellikleri, nüfus ve soyağaçlarıyla ilgili bilgiler sunar.^[1] Babil Sürgünü süresince ve sonrasındaki (M.Ö. 550-400) durumları anlattığından Tora'nın M.Ö. 400 civarından derlendiği düşünülmektedir.^[1]

Ruhbani metnin doğası[değiştir | kaynağı değiştir]

Levililer kitabının büyük bir kısmını oluşturduğu, Yahvist (J) ve Elohist (E) metinlerdeki hikâyelere paralel hikâyeleri olduğundan proto-Tora olan JE-D'ye eklendiği düşünülmektedir.

P, Harun ruhban sınıfının pozisyonu üzerine vurgu yapıp Musa Tanrı adına bir şey yaptığı zaman yanında her zaman Harun'un olduğunu anlatır. Ruhbani kaynağa göre Tanrı mucizelerini Musa'dan ziyade Harun'un kadrosu üzerinden gerçekleştirir. P, Musa'nın Tanrı ile yakınlaşıp ondan emirleri alıp geri döndüğünde çok değiştiğini ve yüzüne bile bakılamadığını anlatıp Musa'nın liderlik vasfını küçümsemektedir. Birinci asırdan Rönesans'a kadar bir İbrani kelimesinin yanlış okunması sebebiyle Musa'nın değişiminde boynuzları çıktığı intibası yaratıldı.^[2]

Gayri-Harun ruhban sınıfını küçümsemek için, J (veya E)'de de adları geçen Nadav ve Avihu'nun Musa tarafından Tanrı ile görüşmeye gittiğinde yanına alındığını anlatır.^[3] P, ilginç bir şekilde, bu ikisinin Tanrı'ya garip ateş sundukları için Tanrı tarafından yok edildiklerini de yazar.

P, tekrarlayan listeleri, uzun, sıkıcı, hikâyeleri bölerek, soğuk ve duygusuz açıklamalarla ve edebi standarttan yoksun bir şekilde kullanmaktadır. P, Tanrı'nın ismi olarak Elohim ve El Şaday isimlerini kullanıp onu Elohist'in aksine soyut ve uzak gösterir. Tanrı'nın insanlarla iletişimi ruhban sınıfı aracılığıyla gerçekleşmektedir. P, Tanrı'nın adil oluşunun yanı sıra acımasız olduğunu, kurallar yıkıldığı zaman beklenmedik sert cezalar verdiğini, sırf şikayet ettikleri için 12,000 kişiyi salgınla aniden yok ettiğini anlatır. P, çoğu uzmanca zarafetsiz ve tanısal karakteristli olarak görülür.

P'ye klasik olarak atfedilen merkezi metinler şunları içerir:^[4]

JE ile karşılaştırma[değiştir | kaynağı değiştir]

Ruhbani kaynak, JE hikâyelerini takip etmektedir fakat gözle görülür bir şekilde kısadırlar. Fakat, JE kaynağındaki Yehuda Krallığı veya kahramanlarıyla direkt bağı olmayan hikâyelerin çoğu kesintiye uğramıştır. Sodom ve Gomora dışındaki düzlüklerde geçen ve Lut ile ilgili hikâyeler, Esav ve Edom hikâyeleri, İsrail Krallığı kahramanları ve Yusuf ile ilgili hikâyeler yer almamaktadır.

Tanrı'yla direkt temasa geçilen ve Harun ruhban sınıfının aracılığı eklenmeyen hikâyeler de, bu zaman diliminde Harun olmadığı için, konu dışı bırakılmıştır. Bu sebeple, Eden, Habil ve Kabil, Nefilim, Babil, Yakup'un Tanrı ile güreşi, İshak'ın neredeyse kurban edilişi, Balaam ve onun konuşan eşeği hikâyeleri bu kaynakta yer almamaktadır. Kudüs'le ilgili olmayan dini hikâyeler de kesintiye uğramıştır; örneğin, Nehuştan, Beerşeba ve Galead bu kaynakta mevcut değildir. Ruhbani kaynaktaki hikâyelerle çelişen Levililerin kanunlarına da yer verilmemiştir, bu sebeple Dina tecavüzü hikâyesinde bir Yahudi'nin Yahudi olmayanla evlenmesi için tek gerekli şartın sünnet edilmiş olması hikâyesi konu dışı bırakılmıştır.

P, Harun yanlısı bir kaynak olduğundan onları kötü gösteren altın buzağı ve Karbeyaz Meryem hikâyeleri bu kaynağa eklenmemiştir. Hatta, Harun'a bağlı olmayan ruhban sınıfları, liderleri olarak Musa'yı gördükleri için, Musa'nın tek başına bir ilahi gücü olduğuna dair öyküler yer almamaktadır. Bu tavırdan yola çıkarak, sazlıklarda rol alması, sürgüne gitmesi, bir otorite işareti olan kensidine ilahi kudret bahşedilmesi, yanan çalı'da Tanrı'yla konuşması gibi hikâyeler basitleştirilip sıradan biri olan Musa'nın Tanrı tarafından seçildiği ve onu işlerini Harun'un yaptığı anlatılır. P'de çölde kayadan su çıkaran, Kızıldeniz'i ikiye bölen, Mısır'a On Bela'yı getiren Harun olarak gösterilmesine rağmen bu kişi JE'de Musa'dır.

Ruhbani kaynakta hikâyeler kısa kesilmiş, yüklüce kanunlar sıralanmış, dini nesneler tanımlanmış, sayılar ve soyağaçları basite indirgenmiştir. Görkemin kaybolması ve kolay okunabilmesinin sebebi, ruhban sınıfının edebi yetenekten yoksun olmasıdır; fakat, konu Harun olunca onunla ilgili hikâyelerde sürpriz bir şekilde edebi şıklık söz konusudur.

Bu kaynak, Leviler ile ilgili birkaç bilgi sunup onların haklarını tanımlamıştır. Levilerin görev atamaları Harun ruhban sınıfının çıkarlarına uygun olarak belirlenip, Kenan topraklarındaki dağılımda, Yahvist ve Elohist kaynaklarda yer almamasına rağmen, bazı şehirler sonsuza dek onlara verilmiştir. Ruhbani kaynakta Makpela Mağarası ile ilgili hikâyenin politik sebebi tam olarak bilinmemektedir; kimine göre bu topraklarda kimin hak sahibi olduğunu anlatırken kimine göre ölü gömmenin en doğru şekli mağarada olmasını göstermesidir.

Ruhbani metnin tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

P'nin, Belgesel hipoteze göre İkinci İsrail Krallığı'nin yıkılmasından sonra yazıldığı düşünülmektedir.

İlk teorilere göre, ne P'nin peygamberlerden bahsediyor olmaları ne de peygamberlerin P'deki pasajları kullanmaları gözükmediği için Babil Sürgünü'nden sonra yazıldığı farz edilmekteydi. Yine ilk teorilere göre tapınaklarla ilgili ayetler ruhban sınıfını desteklemekteydi. Bu sırada dinin merkezileşmiş olduğu düşünülür.

Fakat DH'nin son versiyonlarına göre bu teori gözden düşmüştür; P'nin peygamberlerden bahsetmiyor olmalarının sebebi ruhban sınıfının Tanrı ile kul arasında aracı olduğunu göstermek istemesidir; ayrıca Babil Sürgünü sonrası peygamberlerden (örneğin, Hezekiel) bahsettiğini belirtir.^[5]

P, JE'ye kıyasla daha yeni bir İbranice'yle yazılmıştır, bu sebeple P'nin JE'yi daha önceden gördüğü ve hikâyelerini buna paralel olarak sunduğu teorinin bir parçasıdır. JE antik İsrail'in düşüşüyle bağdaştırıldığından P, M.Ö. 722'den sonra yazılmış olmalıdır. Antik İsrail'in yıkılışından sürgüne kadar geçen 200 yıllık gibi bir sürede P hazırlanmaya başlanmış olabilir. Israel Finkelstein'a göre,^[6] J Hezekiya zamanından yazıldı sonradan JE oluşturuldu, dolayısıyla P'nin hazırlanması için az zaman kalmıştı. Yeremya'nın "yanlış Tora"yı küçük düşürmesinin sebebi Harunsal kaynakların, Şilosal kaynakların kahramanı Musa'yı küçük düşürmeye çalışmasından kaynaklandığı, bu sebeple P'nin Yoşiya zamanında bağımsız bir metin olarak var olduğu düşünülür.

Ruhbani metnin kökeni[değiştir | kaynağı değiştir]

Kral Hezekiya dini reformlar gerçekleştirdi, dini Kudüs Tapınağını baz alarak merkezileştirdi. Hezekiya, yüksek yerleri (Kudüs dışındaki dini merkezleri) ve Nehuştan gibi Tapınağa bağlı olmayan dini nesneleri elimine etti.

DH'ye göre, JE, Hezekiya hükümdarlığındaki reformlardan sonra Harun rahiplerinin dikkatine sunuldu. JE'de Harun'u küçük gösteren altın buzağı hikayesi yer almaktaydı. Ayrıca, Tanrı'nın bağışlayan ve rahipler dışında diğer kişilerin aracılığıyla hareket ettiğini gösteren hikayeler barındırmaktaydı. Bundan öte, birçok dini yeri destekleyip Nehuştan hikayesini anlatıyordu. JE, M.Ö. 722'den beri tedavüldeydi.

DH'ye göre rahipler JE'yi, reformlara ve Harunsal ideallere uygun olarak tekrar yazmayı tercih ettiler. Bunun sonucu olarak P, JE'nin ardından gelip hikayeleri tekrarladı ve "yeni din"e uymayan "altın buzağı" gibi hikâyeleri çıkardı. P yazarı ayrıca Harun ruhban sınıfının ve Kral Hezekiya'nın menfaatine uygun kurallar ekledi. P'de eklenen orijinal kodlara Kutsal kod, JE'de bulunan kodlara ise Ahit kodu denilmektedir.

Değişken hikayeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Tanrı'nın kişisel olarak hareket ettiği veya mistik bitki ve nesnelerin bulunduğu hikâyeler Tanrı'yı uzaklaştırarak tekrar yazıldı veya hepten çıkarıldı. Tanrı'nın kullandığı, konuşan hayvan veya (Musa dahil) Harun dışı aracılar değiştirilerek bu hikâyelere Harun eklendi.

Harun ruhban sınıfına yargı yetkisi vermek için bazı hikâyeler değiştirildi. Örneğin Sayılar 16'da Musa'ya yapılan ayaklanma, Leviler tarafından Harun rahiplerin karşı yapılan ayaklanma olarak gösterildi.

Bazı hikâyelerin düzenlenebilmesi için değişiklikler yapıldı. Örneğin, Yeşu'nun geçerli bir lider olduğunu gösterebilmek için 12 Casus olayında Yeşu'nun Kaleb ile aynı fikirde olduğu gösterildi; çünkü altın buzağı hikâyesinde bu külte yenik düşmeyen tek kişini Yeşu olması ve sadece rahiplerin koruduğunu gösteren P kaynağında Yeşu'nun tapınağın koruyucusu olduğu hikâyeleri bu kaynaktan çıkarılmıştı.

Bazı hikâyeler ise hiç yoktan P tarafından yaratıldı; örneğin, bir Harun şehri olan Hebron'a ehemmiyet verebilmek için bu şehirde bulunan Makpela Mağarası ile ilgili hikâye eklendi.

Eklenen maddeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Harun ruhban sınıfında P kaynağı elden ele dolaştığı sırada bazı yazarlar^[7] başta kanunlar olmak üzere yeni maddeler ekledi. P'nin orijinal versiyonuna Grundschrift (Pg) denmesine rağmen değişikliğe uğradıktan sonraki versiyonlarına verilmiş bir isim yoktur.

P tarafından yapılan belli başlı değişiklikler şunlardır:

• Ruhbani kod, Kutsal kod'a eklenen yeni yasalar
• Levi ailelerinin görev yetkileri (Sayılar 3:5-10 ?)
• İsrailoğulları ile ilgili üç seri nüfus bilgisi (Sayılar 1,2,26), bu üçü de farklı yazarlar tarafından eklendi
• Buhur altarının yaratılışıyla ilgili bilgiler (Çıkış 30-31) ve dini nesnelerin yapılmasıyla ilgili bilgiler (Çıkış 35-40)
• Kullanılmayan buhurluklardan tunç tepsi yaratılışı (Sayılar 16:16-17 ve 16:36-40)
• Altar sunuları (7:89 hariç Sayılar 7)
• Midyan ganimetlerinin listesi (Sayılar 31 ve 25:16-17)
• Kenan topraklarının sınırlarıyla ilgili bilgiler (Sayılar 34:1-15)

P ürününe yanıt[değiştir | kaynağı değiştir]

Yeremya, Kral Yoşiya zamanında yaşamış Şilo ruhban sınıfı kökenli bir peygamberdir. Yeremya, P'ye muhalif olmuş JE'yi desteklemiştir. Bir keresinde Yeremya (Yeremya 8:8'e göre) şöyle demiştir:

Nasıl, biz bilge kişileriz, RAB'bin Yasası bizdedir, diyebiliyorsunuz? İşte, bilginlerin yalancı kalemi Yasayı yalana çevirmiş.

Birçok DH destekçisi Yeremya'nın Haruncuların ürünü olan Ruhbani kaynaktan bahsettiğini düşünmektedir.

Tarihler kitaplarının yazarları büyük ölçüde Ruhbani kaynaktan etkilenmiştir.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Kutsal kod
• Yahvist

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]