Prusya Kraliyet Ordusu Königlich Preußische Armee
Prusya savaş sancağı
Etkin	1701-1919
Ülke	Prusya
Bağlılık	Hohenzollern Hanedanı
Sınıfı	Ordu
Tipi	Kara kuvvetleri, donanma
Büyüklük	70,000 - 700,000
Karargâh	Potsdam
Savaşları	İspanya Veraset Savaşı Büyük Kuzey Savaşı Avusturya Veraset Savaşı Yedi Yıl Savaşı Bavyera Veraset Savaşı Fransız Devrim Savaşları Napolyon Savaşları Birinci Schleswig Savaşı İkinci Schleswig Savaşı Avusturya-Prusya Savaşı Fransa-Prusya Savaşı I. Dünya Savaşı
Komutanlar
Ünlü komutanları	I. Friedrich Wilhelm Büyük Friedrich Friedrich Wilhelm von Seydlitz Gerhard von Scharnhorst Gebhard Leberecht von Blücher Ludwig Yorck von Wartenburg Carl von Clausewitz Helmuth von Moltke Albrecht von Roon Friedrich Karl Paul von Hindenburg Erich Ludendorff Erich von Falkenhayn

Prusya Kraliyet Ordusu (Almanca: Königlich Preußische Armee), Prusya Krallığı'nın ordusu olarak hizmet etti. Brandenburg-Prusya'nın bir Avrupa gücü olarak gelişmesinde önemli bir rol oynadı.

Prusya ordusunun kökeni, 1618-1648'deki Otuz Yıl Savaşı sırasında Brandenburg'un kuvvetlerinin özünü oluşturan paralı askerlere dayanmaktaydı. Elektör Frederick Wilhelm bunu daimi bir ordu hâline getirdi ve Prusya Kralı I. Friedrich Wilhelm ise ordunun büyüklüğünü önemli ölçüde artırdı ve öğretilerini geliştirdi. Çetin bir komutan olan Kral Büyük Friedrich disiplinli Prusya birliklerini 18. yüzyılda Silezya Savaşları'nda zafere götürdü ve Prusya Krallığı'nın itibarını büyük ölçüde arttırdı.

Ordu, Napolyon Savaşları'nın başlangıcında diğer ülkelerden geri kalmıştı ve Dördüncü Koalisyon Savaşı'nda Fransa'ya yenildi. Bununla birlikte Gerhard von Scharnhorst'un önderliğindeki reformcular Altıncı Koalisyon Savaşı sırasında Napolyon Bonapart'ın yenilgisine büyük katkıda bulunan Prusya ordusunu modernleştirmeye başladılar. Ancak muhafazakârlar reformların bir bölümünü durdurdu ve Prusya ordusu daha sonra muhafazakâr Prusya hükûmetinin bir kalesi hâline geldi.

19. yüzyılda Prusya ordusu Danimarka, Avusturya ve Fransa'ya karşı başarılı bir şekilde savaştı ve Almanya'yı birleştirmeyi ve 1871'de Alman İmparatorluğu'nu kurmasını sağladı. Prusya ordusu Alman İmparatorluk Ordusu'nun çekirdeğini oluşturdu. I. Dünya Savaşı'ndan sonra lağvedilerek Reichswehr'e katıldı.

Büyük Elektör[değiştir | kaynağı değiştir]

Ordunun oluşturuluşu[değiştir | kaynağı değiştir]

Prusya ordusu, Brandenburglu Elektör Friedrich Wilhelm (1640-1688) saltanatı sırasında oluşturulmuş birleşik silahlı kuvvetlerin büyümesiyle ortaya çıktı. Hohenzollern hanedanının Brandenburg-Prusya'sı Brandenburg'un harap olduğu Otuz Yıl Savaşı sırasında esasen landsknecht denilen paralı askerlere dayanmaktaydı. Ülke, İsveç ve İmparatorluk kuvvetlerinin istilası altındaydı. 1644'ün baharında Friedrich Wilhelm, devletini daha iyi savunabilmek için zorunlu askerlik sistemiyle daimi bir ordu yaratmaya başladı.

1643-44'ten itibaren gelişmekte olan ordu, Friedrich Wilhelm'in muhafızı olan 500 silahşor de dahil olmak üzere 5500 birlik ihtiva ediyordu.^[1] Elektörün sırdaşı Johann von Norprath, Kleve Dükalığı'nda bir miktar kuvvet topladı ve 1646'da Renanya'da 3000 Flemenk ve Alman askerlerden oluşan bir ordu örgütledi. Brandenburg'da ve Prusya Dükalığı'nda garnizonlar da yavaşça arttırılmıştı.^[2] Friedrich Wilhelm, Habsburg Avrusturyası'nın geleneksel düşmanı Fransa'dan yardım istedi ve Fransızlardan sübvansiyon almaya başladı. Reformlarını Fransız Kralı 14. Louis'in Savaş Bakanı Louvois'kilerin üzerine temellendirdi.^[3] Ordusunun genişlemesi, Friedrich Wilhelm'in 1648'de Vestfalya Antlaşması'nda, Brandenburg'un savaştaki göreceli başarı yoksunluğuna rağmen, önemli toprak kazanımlarında bulunmasını sağladı.

İl zümre meclisleri barış zamanında ordunun büyüklüğünde bir azalma arzuluyorlardı ancak elektör, siyasi imtiyazlar vererek, gerektiğinde ekonomik yollara başvurarak bu taleplerden kaçındı.^[4] 1653'teki, Friedrich Wilhelm ve Brandenburg'un siyasi zümreleri arasındaki Brandenburg Molası'nda soylular ayrıcalıklarının tanınması karşılığında hükümdara 530.000 thaler sağladı. Junkerler böylelikle köylülük pahasına siyasi güçlerini pekiştirdiler.^[5] Elektör ve ordusu yeteri kadar güçlendiğinde Friedrich Wilhelm; Kleve, Mark ve Prusya'daki siyası zümreleri bastırmayı başardı.^[6]

Friedrich Wilhelm, paralı askerlerin yaygın olduğu bir dönemde askerlerini profesyonelleştirmeye çalıştı. Şahsen alaylar oluşturmaya ve albaylar atamaya ek olarak elektör, işlenen suçlara -yağmalama için asarak idam edilme, askerlikten firar için koşu dayağı (İng. running the gauntlet) gibi- ağır cezalar vermeye başladı. Sivillere şiddet uygulayan subaylar bir yıllığına görevden alınırdı.^[3] Soylular için bir harp kurumu geliştirdi, her ne kadar üst tabaka kısa vadede bu fikre karşı olsa da soyluların subay kadrosuyla birleşmesi onları uzun vadede Hohenzollern monarşisinin müttefiği haline getirdi.^[7] Brandenburg-Prusya'nın feldmareşalleri arasında Derfflinger, II. John George, Spaen ve Sparr vardı. Elektörün birlikleri geleneksel olarak bağlantısız taşra güçleri şeklinde örgütlenmişti. 1655 yılında, Friedrich Wilhelm çeşitli müfrezeleri Sparr'ın genel komutası altına alarak birleştirmeye başladı. Generalkriegskommissar Platen'in levazım subayı olarak atanmasıyla da birleşme arttı. Bu tedbirler, Otuz Yıl Savaşları sırasında göze çarpan paralı albayların otoritesini azalttı.^[8]

Büyük Elektör'ün Seferleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Brandenburg-Prusya'nın yeni ordusu, II. Kuzey Savaşı sırasında, 1656 Varşova Muharebesi'yle birlikte zorlu bir sınavdan geçti. Gözlemciler, Brandenburg birliklerinin disiplininden ve müttefiklerinden İsveç ordusundan daha insancıl olduğu düşünülen sivillere muamelelerinden etkilendiler.^[9] Hohenzollern'in başarısı, Brandenburg-Prusya'nın Polonya Litvanya Birliği ile ittifak kurduğu 1657 Wehlau Antlaşması'nda Friedrich Wilhelm'in Prusya Dükalığı üzerinde egemenlik kazanmasını sağladı. İsveç güçlerini bölgeden atmasına rağmen güç dengesi yeniden sağlanmış olduğu için seçmen, 1660 Oliva Antlaşması'nda Vorpommern'i elde edemedi.

1670'lerin başlarında, Friedrich Wilhelm, İmparatorluk'un Alsas'ı geri alma ve Fransa Kralı XIV. Louis'in genişlemesine karşı koyma girişimlerini destekledi. İsveç birlikleri, Elektörün birliklerinin çoğunluğu Frankonya'da kış karargahındayken İsveç birklikleri 1674'te Brandenburg'u işgal etti. 1675'te Friedrich Wilhelm'in birlikleri kuzeye doğru yürüdü ve Wrangel'in birliklerini kuşattı. Elektör en büyük zaferini Fehrbellin Savaşı'nda elde etti; küçük bir savaş olmasına rağmen Brandenburg-Prusya ordusu'na şöhret getirdi ve Friedrich Wilhelm'e "Büyük Elektör" lakabını verdi. İsveç 1678'in sonlarında Prusya'yı işgal ettikten sonra Friedrich Wilhelm'ın kuvvetleri 1678-79'daki "Büyük Kızak Sürüşü" sırasında İsveçli işgalcileri sınır dışı etti, Thomas Carlyle kış mevsiminde İsveç'in geri çekilişini Moskova'dan Napolyon'un çekilişiyle karşılaştırdı.^[10]

Friedrich Wilhelm, Hohenzollern ordusunu barış zamanı 7.000'e ve savaş zamanı 15.000-30.000 kişiye çıkacak şekilde oluşturdu.^[11] İsveç ve Polonya'ya karşı savaşındaki başarısı Brandenburg-Prusya'nın prestijini artırırken, Büyük Elektör'ün siyasi zümrelere ve kasabalara karşı mutlakiyetçi politikalar izlemesini sağladı.^[12] Elektör, 1667 tarihli siyasi vasiyetinde şöyle yazdı: "İttifaklar elbette iyidir ancak ülkenin kendi gücüne dayanması daha da iyidir çünkü kendi gücüne diğerlerininkine nazaran daha fazla güvenebilir ve bir lordun kendine ait birlikleri ve vasıtaları yoksa onu kimse ciddiye almaz."

Hohenzollern'lerin Berlin'de artan gücü, Frederick William'ın oğlu ve halefi Elektör III. Friedrich'in (1688-1713) 1701'de Prusya Krallığı'nı, kendisini de Kral I.Friedrich olarak ilan etmesine neden oldu. Barok bolluğu ve Versay taklidi sanatı benimsese de yeni kral ordunun önemini kabul etti ve ordunun 40.000 kişiye genişletilişini sürdürdü.^[13]

Asker Kral[değiştir | kaynağı değiştir]

I. Friedrich'in yerine orduya ve ülkesinin öz yeterliliğine takıntılı oğlu "Asker Kral" I. Friedrich Wilhelm (1713-1740) geçti. Yeni kral, zanaatkârların çoğunu babasının sarayından kovdu ve askeri subaylara mahkeme görevlilerine göre üstünlük tanıdı. Hırslı ve zeki gençler, hukuk ve idare yerine orduya girmeye başladı. Köylüler arasında zorunlu askerlik İsveç modeline dayanarak daha sıkı bir şekilde uygulandı.^[14] I. Friedrich Wilhelm sarayında Prusya sarayının geri kalanı ve onun kraliyet halefleri tarafından taklit edilen bir tarz olan sade mavi askeri üniformasını giydi. Prusya'da, çoğu Alman mahkemesinde yaygın olan tam tabanlı perukların yerini domuzkuyruğu saç modeli aldı.

I. Friedrich Wilhelm askeri yeniliklerine Kronprinz alayında İspanya Veraset Savaşı sırasında başladı. Arkadaşı Anhalt-Dessau Prensi I. Leopold Prusya ordusu için kraliyet talim çavuşu olarak hizmet etti. Leopold, Prusya'nın ateş gücünü artıran demir harbiyi ve kaz adımını getirdi. Orduda müziğin rolünü de büyük ölçüde artırdı ve özellikle davulcular ve fifreciler olmak üzere savaşta morali artırmak için çok sayıda müzisyen birliğini müziği kullanmaya adadı. Müziğin savaşlardaki faydasını ilk olarak Otuz Yıl Savaşları'nda Brandenburg ve İsveç orduları tarafından fark edildi. Yeni Kral, çakmaklı tüfeklerinin atış hızına ve askerî dizilişlerin manevra kabiliyetine odaklanarak orduyu acımasızca talim etti. Değişiklikler orduya esneklik, daha yüksek atış hassasiyeti ve o dönem için dengi olmayan bir atış hızı verdi.^[15] Talim ve demir harbi sayesinde, her askerin dakikada altı kez, diğer çoğu ordudan üç kat daha hızlı ateş etmesi bekleniyordu.^[16]

Koşu dayağı gibi ağır cezalar veriliyordu^[17][18] ve asılma tehlikesine rağmen askere alınan birçok köylü ellerine fırsat geçtikçe ordudan firar etti. Üniformalar ve silahlar standartlaştırıldı.^[15] Domuzkuyruğu ile -buna sahip alaylarda- sakal ve bıyıklar tek tip uzunlukta olacaktı,^[19] yeterince sakal veya bıyık bırakamayan askerlerin yüzlerine ana hatlarıyla çizmeleri bekleniyordu.^[16]

I. Friedrich Wilhelm, I. Friedrich'in şatafatlı kraliyet muhafızlarını Potsdam Devleri ya da yaygın adlarıyla Lange Kerls (uzun herifler) olarak bilinen, ortalama askerlerden daha uzun boylu bir birlik olan, kendisi tarafından finanse edilen tek bir alaya düşürdü.^[20] Atlı birlikler, 150 atlıdan oluşan 55 skadron halinde yeniden düzenlendi; piyade 50 tabura (25 alay) dönüştürüldü; ve topçu birliği iki taburdan oluşuyordu. Bu değişiklikler, orduyu 39.000'den 45.000 askere çıkarmasını sağladı,^[20] I. Friedrich Wilhelm'in saltanatının sonunda ordunun boyutu iki katına çıktı.^[21] Ordudan ve gelirden sorumlu olan Genel Savaş Komisyonu, siyasi sınıfların müdahalesinden çıkarıldı ve kral tarafından atanan yetkililerin sıkı kontrolü altına alındı.^[22]

I. Friedrich Wilhelm, subay kadrosuna katılmayı asil soydan Almanlarla sınırlandırdı ve Prusyalı toprak sahibi aristokrasisi Junkerler'i orduda hizmet etmeye zorladı.^[21] İlk başta ordu konusunda çekinseler de soylular en sonunda subay kadrosunu doğal meslekleri olarak gördüler.^[23] 1730'a kadar sıradan askerler büyük ölçüde Brandenburg, Pomerania ve Doğu Prusya'dan toplanan ya da alıkoyulan serflerden oluşuyordu, bu da askerlerin çoğunun komşu ülkelere kaçmasına neden oluyordu.^[24] Bu eğilimi durdurmak için I. Friedrich Wilhelm, Prusya'yı alay kantonlarına böldü. Bu askere alma bölgelerinde her gencin her yıl üç ay askerlik yapması gerekiyordu, bu tarımsal ihtiyaçları da karşıladı ve düzenli safları desteklemek için birlikler eklenmesini sağladı.^[25]

I. Frederick William'ın hükümdarlığı döneminde gelişen Genel Müdürlük, büyükbabasının mutlakiyetçi eğilimlerini sürdürdü ve genişletilmiş ordu için gerekli olan arttırılmış vergileri topladı.^[26] Kasabaların orta sınıfının askerlere kalacak yer sağlanması ve bürokrasiye katılması gerekiyordu. İstihsal vergisi yalnızca kasabalarda uygulandığı için pahalı ordusunun yabancı topraklarda konuşlandırılması onu kasaba merkezli ordunun vergilerden mahrum bırakacağından kral savaşa girme konusunda isteksizdi.^[27]

I. Frederick William'ın saltanatının sonunda, Prusya Avrupa'nın en büyük dördüncü ordusuna (80.000 asker) sahipti, ancak nüfus büyüklüğü bakımından on ikinci (2,5 milyon) idi. Bu, beş milyon thalerlik bir bütçeyle sağlandı (toplam devlet bütçesi yedi milyon thalerdi).^[28]

Büyük Friedrich[değiştir | kaynağı değiştir]

Silezya Savaşları[değiştir | kaynağı değiştir]

I. Friedrich Wilhelm'in yerine oğlu II. Friedrich (1740-86) tahta geçti. Friedrich masraflı Potsdam Devleri'ni derhal lağvetti ve fonlarını yedi alay ve on bin birlik oluşturmak için harcadı. Yeni kral ayrıca on altı tabur, beş hüsar bölüğü ve bir can muhafızı bölüğü ekledi.^[29]

Pragmatik İzin'i hiçe sayan Friedrich, tahta geçtikten kısa bir süre sonra Silezya Savaşları'na başladı. Her ne kadar deneyimsiz kral, muharebeyi terk etse de Prusya ordusu Mareşal Schwerin'in önderliğinde Mollwitz Muharebesi'nde (1741) Avusturya'ya karşı zafer kazandı. Schulenburg komutasındaki Prusya süvarisi Mollwitz'de kötü performans gösterdi, başlangıçta ağır atlar üzerinde eğitilen cuirassierler, daha sonra daha çok manevra kabiliyetine sahip, daha hafif atlar üzerinde yeniden eğitildi. General Zieten'in hüsarları ve ejderhaları da genişletildi. Bu değişiklikler Bohemya'da Chotusitz'de (1742) Prusya zaferine yol açtı ve Avusturya, Silezya'yı Breslau Antlaşması'yla Friedrich'e teslim etti.^[30]

Eylül 1743'te Friedrich ilk askeri tatbikatı (Herbstübung) gerçekleştirdi. Ordunun farklı kolları yeni dizilimleri ve taktikleri denedi ve son bahar tatbikatları Prusya ordusunun yıllık bir geleneği haline geldi. Avusturya, İkinci Silezya Savaşı'nda Silezya'yı geri almaya çalıştı. Her ne kadar 1744'te Friedrich'e karşı üstünlük sağlasalar da Avusturyalılar Hohenfriedberg ve Soor Muharabeleri'nde bizzat Kral tarafından mağlup edildi. Prusya süvarisi -özellikle de Zieten Hüsarları- muharabede üstün başarı gösterdi. Kral Friedrich'in iyi bir arkadaşı olan Hans Karl von Winterfeldt, Hohenfriedberg'deki önemli hizmetlerinden ötürü öne çıktı.

Üçüncü Silezya Savaşı[değiştir | kaynağı değiştir]

Avusturya, 1756 Diplomatik Devrimi'nde geleneksel hasmı Fransa ile müttefik oldu. Avusturya, Fransa ve Rusya; Prusya'ya karşı birlik olmuşlardı. Friedrich, Yedi Yıl Savaşı'nın başında düşmanlarına önce 150.000 kişilik bir orduyla saldırdı. Avusturya ordusu Kaunitz tarafından ıslah edilmişti ve bu, Kolin'deki Prusya'ya karşı zaferlerinde meyvesini vermişti. Ancak Friedrich, en büyük zaferlerinden birini ikiye bir oranında sayıca az olmasına rağmen Friedrich Wilhelm von Seydlitz'in komutasındaki Prusya süvarisinin asgari zaiyatla Fransız-İmparatorluk ordusunu mahvettiği Rossbach'ta elde etti. Friedrich daha sonra hızla doğuya doğru, Silezya'ya ilerledi ve orada Avusturya, Bevern Dükü komutası altındaki Prusya ordusu'nu mağlup etti. Avusturyalılardan gizli yapılan bir dizi karmaşık dizilim ve mevzilenmeden sonra Prusyalılar Leuthen'de düşmanlarının cenahına başarılı bir darbe indirdiler ve yine savaşı Friedrich yönetmesiyle bölgedeki Avusturya mevkisi çökerek muharebe, Rossbach'takinden bile daha etkileyici bir Prusya zaferiyle sonuçlandı.

Friedrich'in manevraları Ruslara karşı Zorndorf Muharabesi'nde başarısız oldu ve de Prusya birlikleri Kunersdorf'da (1759) mahvedildi. Yine de, Prusyalıların geri çekilmek zorunda kaldığı Hochkirch Savaşı'nın sonundaki gibi, Avusturya ve Rus ittifakı zaferlerinden faydalanamadılar. Bir hafta içinde Rus birlikleri doğuya doğru çekilmeye başladı, Avusturyalılarsa güneye doğru çekildi.

Prusya uzun savaşlara uygun değildi, zayiatlar ve kaynak kıtlığı göz önünde bulundurulunca Prusya'nın yıkılışı işten bile görünmüyordu ancak iki yıl daha süren seferden sonra Friedrich, "Brandenburg Hanedanlığı'nın Mucizesi" tarafından kurtulmuştu: Çariçe Elisabeth'in ani ölümü üzerine Rusya'nın savaştan çekilmesi. Prusya'nın Silezya üzerindeki hakimiyeti Huertusburg Antlaşması (1763) üzerine kesinleşmişti. Ağır zayiatlar kralı savaş sırasında orta sınıf subayları yanına almaya yöneltti, ancak bu eğilim daha sonra tersine döndü.

Saldırı zihniyetli Friedrich, hatırı sayılır disiplin ve hareketlilik gerektiren eğik savaş düzenini savundu. Bu taktik, Kunersdorf'ta araziden faydalanılamaması sebebiyle başarısız oldu. Ruslar bölgeye önceden varıp yüksek bir zeminde konumlarını tahkim etmişlerdi. Friedrich, Hohenfriedberg ve daha sonra Leuthen'de büyük bir başarı elde etmek için eğik düzeni kullanmıştı.^[31] İlk birkaç yaylım ateşinden sonra, piyade süngü hücumu için hızla ilerleyecekti, Prusya süvarileriyse, düşman süvarileri saldırmadan önce kılıçlarla büyük bir dizilim olarak saldıracaktı.^[32]

Devleti olan bir ordu[değiştir | kaynağı değiştir]

Napolyon Savaşları[değiştir | kaynağı değiştir]

Yenilgi[değiştir | kaynağı değiştir]

Islahat[değiştir | kaynağı değiştir]

Sekizinci ve Yedinci Koalisyon Savaşları[değiştir | kaynağı değiştir]

19. Yüzyıl[değiştir | kaynağı değiştir]

Muhafazakarlığın kalesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Büyük Moltke[değiştir | kaynağı değiştir]

İttihat Savaşları[değiştir | kaynağı değiştir]

Alman İmparatorluğu[değiştir | kaynağı değiştir]

Karakteristikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Grosser-Generalstab.de(Almanca)
• 6 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Almanca)

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

• Citino, Robert M. (2005). The German Way of War: From the Thirty Years' War to the Third Reich. University Press of Kansas. p. 428. ISBN 0-7006-1410-9.
• Craig, Gordon A. (1964). The Politics of the Prussian Army: 1640–1945. London: Oxford University Press. ISBN 0-19-500257-1.
• Koch, H. W. (1978). A History of Prussia. New York: Barnes & Noble Books. ISBN 0-88029-158-3.
• MacDonogh, Giles (2001). Frederick the Great: A Life in Deed and Letters. New York: St. Martin's Griffin. p. 436. ISBN 0-312-27266-9.
• Reiners, Ludwig (1960). Frederick the Great: A Biography. Translated by Lawrence P. R. Wilson. New York: G. P. Putnam & Sons.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

1. ^ Citino, p. 6
2. ^ Koch, p. 49
3. ^ ^{a b} Koch, p. 59
4. ^ Craig, p. 3.
5. ^ Citino, p. 7
6. ^ Craig, p. 5
7. ^ Koch, p. 60
8. ^ Craig, p. 6.
9. ^ Citino, p. 8.
10. ^ Citino, p. 28.
11. ^ Koch, p. 60.
12. ^ Citino, p. 6.
13. ^ Craig, p. 7.
14. ^ MacDonogh, p. 18.
15. ^ ^{a b} Craig, p. 12.
16. ^ ^{a b} Reiners, p. 17.
17. ^ MacDonogh, p. 23.
18. ^ Reiners, p. 265.
19. ^ Sandro Wiggerich (2011), Der Körper als Uniform. Die Normierung der soldatischen Haartracht in Preußen und in der Bundesrepublik, in: Sandro Wiggerich, Steven Kensy (eds.), Staat Macht Uniform. Uniformen als Zeichen staatlicher Macht im Wandel? (= Studien zur Geschichte des Alltags 29). Stuttgart: Franz Steiner Verlag, pp. 161–183. ISBN 978-3-515-09933-2.
20. ^ ^{a b} Koch, p. 79.
21. ^ ^{a b} Koch, p. 86.
22. ^ Koch, p. 83.
23. ^ Craig, p. 11.
24. ^ Clark, p. 97.
25. ^ Koch, p. 88.
26. ^ Craig, pp. 14–15.
27. ^ Koch, p. 89.
28. ^ Koch, p. 100.
29. ^ MacDonogh, p. 141.
30. ^ Koch, p. 111.
31. ^ Koch, p. 108.
32. ^ Koch, p. 121.