Sürdürülebilir tarım ya da permakültür (Latince: permanere sürmek, devam etmek, cultura tarım), doğadaki insan yerleşimlerini, doğal ekosistemlerden örneklenen ziraat uygulamaları ve sürdürülebilirlik görüşüne göre uygulayan bir ekolojik tasarım anlayışıdır.^[1][2]

Teori[değiştir | kaynağı değiştir]

Permakültür yaşamın, doğal ekosistemlerdeki çeşitliliğe, istikrara ve dirence sahip, tarımsal verimliliğe yönelik ekosistemlere uygun olarak tasarlanması ve sürdürülmesidir.

Permakültür’ün diğer bir tanımı "sürdürülebilir yerleşimler" tasarlamaktır. Bu bir felsefe ve toprak kullanımı yaklaşımının, tek yıllık ve çok yıllık bitkiler, hayvanlar, mikroklima, toprak ve su yönetimi ve insan ihtiyaçlarının birlikte ve bağlantılı olarak iç içe geçtiği üretken topluluklar bütünüdür.^[3]

Felsefeye göre; bitkiler, hayvanlar, onların besin döngüleri, iklim faktörleri ve hava döngüsü süreçleri ekolojik resmin bir parçasıdır. Habitat sakinlerinin ihtiyaçları gıda, enerji, barınma ve altyapı için kanıtlanmış teknolojiler kullanılarak sağlanır. Sistemde bir elemanın çıkışı başka bir elemanın girişi olarak görülmektedir.

Sürdürülebilir bir sistemde, iş yükü en aza indirilmiş, atıklar kaynak şekline dönüştürülmüş ve verim en üst düzeye çıkartılmıştır. Bu ilkeler çiftliklerde, evlerde, bir ölçüde kentsel yerleşimlerde veya herhangi bir ortamda uygulanabilir. Permakültür tasarımının temel amacı; bitki, hayvan ve insanları üretim amaçlı bir araya getirerek, bakımı kolay, sürdürülebilir ve kendi kendine yeten bir düzeni “mümkün olan en küçük alanda” oluşturmaktır.

Kaynak kullanımına bağlı olarak, çevre ile ilgili daha kapsamlı düşünmeyi ve buna yönelik uygulamaları da kapsayarak; doğadaki örneklerden ilham alır. Permakültürün ana teması "ürün yetiştirilen ekolojik alanlar" tasarlamaktır.

Bill Mollison'a göre tasarımın ilkeleri[değiştir | kaynağı değiştir]

• Yeryüzüne özen gösterme; bütün yaşam sistemlerinin, canlı cansız bütün varlıkların devamı ve çoğalması için gerekli koşulları sağlama.
• İnsanlara özen gösterme; insanların gıda, barınak, eğitim, tatmin edici iş ve keyifli insan ilişkilerine sahip olarak sağlıklı bir şekilde varolmaları için gerekli kaynaklara ulaşmalarını sağlama.
• Nüfus ve tüketime sınır getirme; ihtiyaçların kontrol altına alarak yukarıdaki ilkeleri desteklemek için kaynaklar temin edilebilir Zaman, para veya enerji cinsinden olabilecek bu kaynaklar birinci ve ikinci ilkelerin gerçekleştirilmesinde kullanılabilir.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

"Permanent Agriculture" kavramı ilk olarak Franklin Hiram King'in 1911 yılında yazdığı "Farmers of Forty Centuries: Or Permanent Agriculture in China, Korea and Japan" adlı kitapta kullanıldı.

"Permakültür" (permaculture) kelimesi ise 1970'lerde Avustralyalı Bill Mollison ve David Holmgren tarafından, endüstriyel ve tarımsal sistemler tarafından yaratılan toprak, hava ve su kirlenmesine, kaybolan bitki ve hayvan türlerine, doğal olarak yenilenemeyen kaynakları yok edici ekonomik sisteme tepki olarak geliştirildi ve eski deneyimlerden oluşan bitki, hayvan ve sosyal sistemlerin bilgisine yeni fikirlerin eklenmesiyle, "kalıcı tarım" ve "kalıcı kültür" inşa etmek manasında kullanıldı. Kavram zamanla değişik manalarda kullanılmış olmakla birlikte, günümüzde artık; gıda üretimi, arazi kullanımı ve topluluk inşa etmede sürdürülebilir ve etik bir tasarım usulü kullanmak olarak tanımlanabilir.

Pratik uygulamalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Su hasadı[değiştir | kaynağı değiştir]

Yağmur mevsiminde yağan yağmurun en iyi şekilde değerlendirilmesi ve depolanması için yatay kanallar açılır. Göletler yapılır. Çürüyen odunsu artıklar porozite oluşturarak süngerimsi bir etkiyle yağmurun depolanmasını ve bitkinin ihtiyacı olan suyun akıp gitmemesini sağlar. Bitkisel artıklar ve nem aynı zamanda tuzlu ve alkalen toprak yapısı üzerinde dengeleyici etkiye sahiptirler.

Malç uygulama[değiştir | kaynağı değiştir]

Doğal malç, ormanlık bölgelerde kendiliğinden bulunsa da permakültür bahçelerinde benzeri toprak üzeri saman, ağaç kıymıkları, talaş gibi bitki artıklarıyla ayrı bir takman veya katmanlarla (örtü malçlama) taklit edilebilir. Malç, dikim yapılan alanda nem kaybını önler ve yabani ot gelişiminin önüne geçilmesini sağlar. Böylece yabancı ot mücadelesinde işçilikten kazanç sağlanır, herbisit kullanımına gerek kalmaz. Ayrıca malç tabakasının altında yer solucanları, mantar, bakteri oluşumu gibi biyolojik aktivitenin artması bitkisel gelişim için uygun ısı ve nem oranının devamını garanti eder. Isı ve nem mikorhizal mantarlar gibi bitki gelişimini destekleyen diğer biyolojik aktivitelere uygun ortam sağlar.

Kompost[değiştir | kaynağı değiştir]

Kompost;Bitkisel ve hayvansal atıkların nemli-oksijenli ortamda bozunarak organik gübre şekline dönüştürülmesidir.

Toprak iyileştirme[değiştir | kaynağı değiştir]

Baklagiller ile yapılan yeşil gübreleme, organik madde miktarını artırarak bakteriyel aktivitenin artmasını sağlar. Bakteriyel aktivite artışı alkalen toprak pH'ını düşürür, ayrıca toprağa azot sağlar. Alkalen topraklarda taban taşının kırılması, toprakta yatay kanallar açılması doğal yıkama yoluyla toprak pH'ını düşürebilir. Organik maddelerle yapılan malç uygulaması da uygun ısı ve nem koşulları sağlayarak, ayrıca topraktaki organik malzemeye katkı yaparak toprak pH dengesine olumlu katkılar yapar.

Toprağın idrar, dışkı, kemik unu, kan, tüy gibi hayvansal atıklarla iyileştirilmesi, bitkisel atıkların veya yanma artıklarının toprağa verilmesi verimliliğin sürdürülmesine yardımcı olur. Ayrıca bu konuda biyolojik kömür (ing. biochar) üzerinde durulabilecek diğer başlıklardandır.

Biyolojik çeşitlilik[değiştir | kaynağı değiştir]

Entansif tarımdaki monokültüre karşılık permakültürde karışık ekim ve çeşitliliğin artması zararlılarla birlikte, bunları dengeleyen diğer türlerin çoğalmasını ve sağlıklı ürün yetiştirilmesini sağlar. Bu sistemde böcek öldürücü tarım ilaçlarına gerek kalmaz. Ayrıca verimli bir üretim için gerekli olan dölleyici arı ve diğer böceklerin bölgede hazır bulunması garanti edilmiş olur.

İşçiliğin ve masrafların azaltılması[değiştir | kaynağı değiştir]

Permakültürde malç uygulaması, toprak işleme, budama, ilaçlama gibi uygulamalardan kaçınılması ile işçilikler azalır. Toprak canlılığının sürdürülmesi için sağlanan tasarım, toprağın sertleştirilmesinden kaçınılması, malçlama, hayvansal ve bitkisel artıkların toprağa verilmesi vb. ile verimlilik sürdürülür. Ağaçlarda budama yapılmaması daha sonraki dönemlerde hızlı sürgünleşmeyi önler ve budama ihtiyacını azaltır. Permakültürde toprak işlemeden kaçınılması yer solucanları gibi faydalı organizmaların yaşamı için faydalı olduğu gibi, toprak işleme ile yaygınlaşma olanağı bulan kök ur nematotları gibi zararlıların diğer topraklara yaygınlaşmasını önleyici etkiye sahiptir. Ayrıca makinaların toprak üzerine bindirdiği ilave ağırlıkların oluşturduğu taban taşı oluşumu, makina ve ekipmanın yıpranması ve akaryakıt ile oluşan ilave masraflardan kaçınılmış olur.

Kendi kendini sulayan sistemler[değiştir | kaynağı değiştir]

İşçiliğin azaltılmasında bitkilerin ihtiyaçları olan suya, fazla bir efor gerektirmeden ulaşabilir durumda tutulması birtakım yöntemler kullanılarak sağlanabilir. Bunlardan birisi de bitkilerin kapalı bir su yatağı üzerinde yükseltilmiş yatak kullanılarak yetiştirilmesidir. Böylelikle suyun akıp gitmesi ve buharlaşma ile kaybı önlenir, bitki kökleri ile suyu alabilir. Ayrıca sık sık sulama ihtiyacının kaldırılması ile işçilikten tasarruf edilir ve bitkilerin susuzluktan kuruması veya verimsiz kalması önlenir.

Sistemde geçirimsiz bir yatakta su biriktirilir. Ayrıca suyun belirli bir seviyenin üstüne çıkmaması için bir seviye belirlenir ve fazla suyun burada oluşturulan kanal ile dışarıya akmasına izin verilir. Sistemde gri su veya yağmur sularının kullanımı ve depolanması da mümkündür. (Fitil yataklı, yükseltilmiş sebze bahçesi inşası [1]4 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.) Su deposu bitki köklerinden uzakta ise, su araya konan absorban fitiller üzerinden kapillarite etkisi ile bitki köklerine ulaşır.

Hayvansal üretim[değiştir | kaynağı değiştir]

Permakültürde pratik ve sürdürülebilirliğe uygun, minimum emek ve sermaye ile yapılabilecek hayvancılık uygulamaları da mevcuttur. Küçük döngüler veya korunaklı alanlar oluşturarak ek bir çalışmaya gerek olmadan balık ve tavuk yetiştirilebilir. Örneğin ikili bir merdiven sistemi ile tavuklar korunaklı alanlarına kendileri girer çıkarlar ve en korunmasız oldukları gece saatlerinde avcılardan korunabilirler. Sisteme yapılacak teneke ile direklerin kaplanması gibi ek bir düzenleme ile gelincik türü avcıların da tavuklara ulaşması engellenebilir. (Tilki ve köpekten korunaklı serbest gezen tavuk evi1 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Ekoloji
• Organik tarım
• Toprak verimliliği
• Sürdürülebilirlik
• Karbon ayak izi
• Arzgemisi

Wikimedia Commons'ta permaculture ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Permakültür Araştırma Enstitüsü - Türkiye9 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Avustralya Permakültür Araştırma Enstitüsü
• Permakültür ile toprağı iyileştirmek
• Dünya çapındaki kalıcı kültür tasarım ve uygulamaları20 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• / Kurak ve Tuzlu topraklarda permakültür24 Eylül 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Permakültürle ilgili yazı ve haberler25 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• YouTube'da Tuzluluğun azaltılması'na etkisi

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]