Çince adÇince十三行Sözlük anlamı13 Ticaret Evi

Kanton Fabrikaları olarak da bilinen On Üç Fabrika, 1684'ten 1856'ya kadar Çing Hanedanı'ndaki güneybatı Guangzhou'nun (Kanton) Liwan Bölgesi'nde günümüz Xiguan'ı civarında İnci Nehri kıyısındaki bir mahalleydi. Bu depolar ve mağazalar, 1757'den 1842'ye kadar Batı'nın Çin ile yaptığı ticaretin çoğunun başlıca ve tek yasal yeriydi. Fabrikalar, 1822'de kazara, 1841'de I. Afyon Savaşı sırasında ve 1856'da II. Afyon Savaşı'nın başlangıcında yangınla yok oldular. Antlaşma limanları'nın açılması ve 1842 İngiliz-Çin Nanking Antlaşması hükümleri uyarınca Kanton Sisteminin sona ermesinden sonra fabrikaların önemi azaldı.

İkinci Afyon Savaşı'ndan sonra, fabrikalar Guangzhou'nun eski surlarla çevrili şehrinin güneyindeki eski yerlerinde yeniden inşa edilmedi, bunun yerine önce İnci Nehri'nin karşısındaki Henan Adası'na ve ardından Guangzhou'nun batı banliyölerinin güneyindeki Shamian Adası'na taşındı. Eski yerleri artık Guangzhou Kültür Parkı 'nın bir parçasıdır.

Terminoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

"Fabrikalar" atölyeler veya üretim merkezleri değil, ^[1] müdürleri için konsinye mal alıp satan ticari mütevellilerin, yabancı faktörlerin ofisleri, ticaret karakolları ve antrepolarıydı. Mütevelli anlamına gelen "fiduciary" sözcüğü, Portekizcede (Çin ile ticaret yapan ilk batılılar) ticaret merkezi anlamına gelen “feitoria” kelimesinden türemiştir.

Yabancı ajanlara o zamanlar İngilizcede "süper kargo" ve Çincede daban (Çince: 大班) denirdi. Bu terimin Kantonca telaffuzu olan tai-pan, yalnızca 1834'ten itibaren özel ticaretin yükselişinden sonra yaygın olarak İngilizce kullanıma girdi.^[2]

Özel bir kaptanın kendi süper kargosu olabilir. Büyük bir Doğu Hintli, "baş süper kargo", "2. süper kargo" vb. olarak derecelendirilen beş veya daha fazlasına sahip olabilir. Süper kargolardan oluşan bir ekip, işlerini, bazıları nezaret satışları, diğerleri çay alımları, ipek alımları vb. yapardı.^[3] Kalıcı süper kargolar, işlerini gemilerin geliş sırasına göre bölebilir. Onlara bakan muhasebecilere "yazar" deniyordu; bu hesapları da kontrol eden gemide görev yapanlar ise "takipçi"lerdir.^[4]

"Hong", uygun şekilde lisanslanmış bir işletme için Çince terim olan Çince: 行'nin Kantonca telaffuzudur.^[2] Kıyas yoluyla, şefi Hong tüccarına ve mülkiyeti, fabrikaların kendilerine uygulandı. Aynı Çince karakterin alternatif bir anlamı olan "sıra" veya "dizi"' nin, nehir kıyısında sıralanmış fabrikalar için bu terimin ilk olarak söylendiği öne sürülmüştür.^[5]

Hoppo veya tam olarak "Kanton Deniz Gümrük Bakanı", imparatorluk gümrüklerinden sorumlu imparatorluk yetkilisiydi ve diğer yetkilileri denetliyordu. Sözcük Çince Pidgin İngilizcesidir ve bazıları bunun "Hu Bu"dan (Gelir Kurulu) türediği yönünde spekülasyon yapmıştır, ancak yetkilinin Kurul ile hiçbir bağlantısı yoktur. Hoppo, bir gemi limana girdiğinde alınan ücretleri sabitlemekten sorumluydu, bu onun oldukça zengin olmasını sağlayan bir sorumluluktu.Şablon:Sfnb

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Ming Hanedanı'ndan (1368'de kuruldu) beri, birçok bir dizi deniz yasağı (haijin), Çin'in dış ticaretini kısıtladı ve bazen de tamamen yasaklamaya çalıştı. 1684 yılında, Çing Hanedanlığı imparatoru Kangxi, yabancıların Çin ile Guangzhou, Xiamen, Songjiang ve Ningpo olmak üzere dört şehirde ticaret yapmasına izin verdi.^[6]

Guangzhou örneğinde, ilk tüccarlar muson rüzgarlarını takip etmek zorunda kaldılar. Haziran ve Eylül ayları arasında geldiler, işlerini yürüttüler ve ardından Kasım ve Şubat ayları arasında ayrıldılar.^[7] Yabancı gemiler Pazhou'da (o zamanlar "Whampoa" denirdi),^[4] şehrin batı banliyölerinde yürütülen işlerle nehrin aşağısına demirledi.^[8] Batılı tüccarların ayrıca, iyi hallerini ve vergi yükümlülüklerini garanti edecek Çinli tüccarlar aracılığıyla çalışmaları gerekiyordu. Aynı zamanda tüccarların kullanmak zorunda oldukları depo ve apartmanların da sahibi ve ev sahibiydiler.^[2] Uygulamada, özel tüccarlar genellikle bu kısıtlamalardan kaçınabilirdi, ancak gümrük müfettişi "hoppo" East India Company gibi büyük hacimli alıcılara bunları uygularken her zaman dikkatliydi.^[9] Tipik olarak kargo, gemilerden kendi mürettebatı tarafından ve masrafları Çinli tüccarların ("ingilizce: chop boats") mavnaları ile karşılanmak üzere gemilere taşınıyordu. Hırsızlığı veya korsanlığı önlemek için, yabancı tüccarlar kendi denizcilerinden birkaçını bu gemilere muhafız olarak atamaya başladılar.^[7] 1686'da, Batılıların her gece Pazhou'ya geri dönme zorunluluğundan kaçınmak için fabrika mahallesinde kalacak yer kiralamalarına izin verildi. Çoğunlukla, süper kargolar, yardımcıları ve muhasebeciler fabrikalarda kaldılar, mürettebat -birkaç muhafız veya kıyı iznindekiler hariç^[7]- gemilerde kaldı ve kaptanlar ikisi arasında feribotla seyahat etmeye devam etti.^[4] Çinli bir komprador, her fabrikanın Çinli hizmetkarlardan oluşan personelini işe aldı ve erzaklarını yerel satıcılardan satın aldı; Kıdemli süper kargolar bazen kendi personelini veya kölelerini de getirirdi. Başka bir komprador, denizciler için çamaşır yıkamak ve ufak tefek işler yapmak üzere gemilerin etrafında toplanan sampan hanımlarının bulunduğu Pazhou'da geminin erzakları ile ilgilendi.^[4] Ayrılmadan birkaç hafta önce, mürettebat, geminin bazı subaylarının refakatinde, her biri birkaç günlük vardiyalar halinde kıyı izni için fabrikalara geldi. Hog Lane, önü açık stantlar ve onlara yiyecek, içecek, giysi ve "chowchows" (yenilikler) satan dükkanlarla sıralanmıştı ve sokağın her iki ucunda konuşlanmış Çinli muhafızlar tarafından denetleniyordu.^[10] İlk başta süper kargolar gemilerle gelip gitti, ancak 18. yüzyıl boyunca şirketler dönüşlerinde yerlerinden edilmemek için fabrika alanlarını yıl boyunca kiralamaya başladılar. Daha sonra süper kargoların, gelecek sezon işlerini yürütmek için şirketlerinin gemilerini birkaç hafta geride bırakmalarına izin verildi; bundan sonra, bir sonraki gemi ortaya çıkana kadar ilkbahar ve yaz boyunca kendilerini Makao'ya götürmek zorunda kaldılar.^[7] 1760'lara gelindiğinde, her Doğu Hindistan şirketinin kalıcı süper kargoları^[11] vardı ve Macao'da da odalar yıl boyunca kiralanıyordu.^[7]

1750'lerin ortalarında Doğu Hindistan Şirketi, Ningbo'da hem ücretlerin hem de fiyatların daha iyi olduğunu fark etti; aynı zamanda Çin çay üretimi ve ipek üretiminin ana merkezlerine daha yakındı. Vardiyalarının Guangzhou'nun vergi gelirleri üzerindeki etkisi ve ikinci bir Makao'nun yaratılacağı korkusu, Ningbo'yu kendisini daha az çekici hale getirmeye zorlama girişimlerine yol açtı. Bu başarısız olunca, Qianlong İmparatoru, çoğu Batılı için Guangzhou dışındaki tüm limanları kapatan bir 1757 fermanı yayınladı.^{[12][n 1]}

Tüccarları fabrika alanında ve batı banliyölerinin geri kalanından uzak tutmak için, limanın 17 Çinli tüccar, her biri yaklaşık 10.000 İspanyol Doları (74,000 [tael) tutarında giriş ücreti ve gelecekteki işleri için yaklaşık %3'lük bir vergi ödeyerek 1760 yılında^[11] yabancılar tarafından "Cohong" olarak bilinen loncayı kurmak zorunda kaldılar.

Consoo Fonu ve Salonu, yürüyüş yolları ve yabancı tüccarlara satış yapmaya devam etmek için küçük ölçekli tüccarların taşınmak zorunda kaldığı yeni bir cadde kuran harçlarla tüccarlardan on tanesi bunu yaptı.^{[n 2]} Yeni cadde özellikle porselen satıcılarıyla dolu olduğu için Porselen (Çin) Sokağı olarak anılmaya başlandı.^[8] Hong tüccarları arasında Howqua (Wu Bingjian), Puankhequa, Mowqua, Goqua, Fatqua, Kingqua, Sunshing, Mingqua, Saoqua ve Punboqua vardı.^[14] Sinofonların^[14] ve genellikle her gemiye eşlik eden dilbilimcilerin^[4] varlığına rağmen, yabancıların Çin dilini öğrenmeleri emperyal kararnameyle^[1] kavramsal olarak yasaklandı, bu amaçla resmi olarak atanmış tercümanlar vardı.^[14] Yabancı tüccarlar - çoğu hükümet tekelleri için çalışmasına rağmen - Cohong'un fiyatlar, avanslar ve döviz kurları üzerindeki kontrolünü şiddetle protesto ettiler ve Çin ile ticaretin öleceğini tahmin ettiler.^[11] Aslında Cohong, Çin üretiminin tüccarların ihtiyaçlarını karşılamasını sağlamaya yardımcı oldu- bazı gemiler daha önce tamamen doldurulmak için bir yıl kadar beklemek zorunda kalmıştı^[11] ve 1769'da alan, aşırı derecede apartman eksikliğini gidermek için genişletiliyordu.^[15] 1748'de yalnızca sekiz fabrika vardı,^[16] ancak 1770'te on yedi fabrika vardı ve bu sayı 1822'deki büyük yangına kadar devam etti.^[2]

Gemilerin muson rüzgarlarına bağlı olmak yerine Filipinler'i dolaşarak yılın herhangi bir zamanında gelip gidebildiği keşfedildi.^[7] Bu, büyük şirket gemilerinin en az 4 ila 5 aya ihtiyaç duyduğu bir ziyareti tamamlamak için yalnızca birkaç haftaya ihtiyaç duyan daha küçük tekneler için ticareti açtı.^[4] Daha sonra, İngilizlerin ve Amerikalıların gemileri her zaman Pazhou açıklarında demirledi, bu ise onların süper kargolarını ve personelini tüm yıl boyunca Guangzhou fabrikalarında tutmalarına imkan verdi.^[7] 1780'lerde İspanyollar, daha önce kullandıkları tek gemi yerine her yıl Manila'dan birkaç gemi göndermeye başladılar;^[7] 1788'de kalıcı bir fabrika kiralamaya başladılar.^[9] (Uygulamada, kıdemli süper kargolar ne olursa olsun yaz aylarında Makao'yu tercih etme ve sezon dışı ticaretle ilgilenmeleri için kıdemsiz subaylarını gönderme eğilimindeydiler.)^[7]

1793'te III. George, George Macartney'i kuzey Çin'deki limanların ticarete açılmasını talep etmesi için gönderdi, ancak Macartney'nin genel olarak inanıldığı gibi imparator Qianlong'un huzurunda secde etmeyi reddetmesi nedeniyle değil, Qianlong İmparatoru tarafından reddedildi.^[17][1] Lord Amherst yönetimindeki ikinci bir elçilik, 1816-1817'de daha iyi sonuç vermedi. Avrupa (özellikle İngiliz) çay tüketimindeki artış, limanın ipek ve porselendeki ağır ticaretini destekledi. Avrupa'dan gelen mallarda dengeleyici ticaret zayıftı, bu nedenle afyon ticareti yerini alana kadar ödemelerin büyük hacimli külçelerle yapılması gerekiyordu.

1835'te tıbbi misyoner Peter Parker bölgede bir göz hastalıkları hastanesi açtı.^[18] Parker, Batı eğitimi almış Çinli bir ressam olan Lam Qua'yı büyük tümörleri veya diğer önemli şekil bozuklukları olan hastaların ameliyat öncesi portrelerini yapması için görevlendirdi.

Vali Lin Zexu'nun İngiliz afyon ticaretini şiddetle bastırması, fabrikaların yerle bir edildiği I. Afyon Savaşı'nı (1839-1842) hızlandırdı. Bu savaşı sona erdiren 1842 Nanking Antlaşması, Hong Kong Adası'nın İngilizlere bırakılmasını zorladı ve Şanghay, Ningbo ("Ningpo"), Xiamen ("Amoy") ve Fuzhou ("Fuchow") antlaşma limanları'nı açtı. Sözde duvarlarla çevrili Guangzhou şehrini yabancılara açtı, ancak daha sonra buna şehrin genel valileri tarafından birçok bahaneyle direndi. Fabrikalar eski yerlerinde yeniden inşa edildi, ancak önemi azalan II. Afyon Savaşı'nın başlangıcındaki yıkımlarından sonra üçüncü kez yeniden inşa edilmedi. Bunun yerine, yabancı tüccarlar önce İnci Nehri'nin diğer tarafındaki Henan Adası'nda faaliyet gösterdiler ve ardından savaşın sona ermesinden sonra, Guangzhou operasyonlarını şehrin batı banliyölerinin güneyindeki Shamian kumsalındaki yeni bir yerleşim bölgesinde yeniden inşa ettiler.^[19]

Bu madde bir taslaktır. Bu maddeyi geliştirerek veya özelleştirilmiş taslak şablonlarından birini koyarak Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynak hatası: <ref> "n" adında grup ana etiketi bulunuyor, ancak <references group="n"/> etiketinin karşılığı bulunamadı (Bkz: Kaynak gösterme)