Mustafa Öztürk
2015 yılında Mustafa Öztürk
Doğum	8 Kasım 1965 (58 yaşında) Keşap, Giresun, Türkiye
Meslek	Akademisyen, yazar, araştırmacı, İlahiyatçı
Eğitim	Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi

Mustafa Öztürk (d. 8 Kasım 1965, Keşap, Giresun), tefsir ve Kur'an araştırmaları alanında çalışmalar yapmış,^[1] çeşitli ilmî eserler vermiş Türk ilahiyatçı ve akademisyen.^[2][3][4] Öztürk; özellikle tarihselci ve modernist İslamcı görüşleriyle tanınır.^{[5][6][7][8][9][10]}

Bu görüş şöyle özetlenebilir: Kur'an'daki kölelik, cariyelik, ganimet ve cezalar gibi konularla ilgili birçok ifade yazıldığı dönemin anlayışını yansıtır. Bu nedenle, o döneme özgü bu gibi hükümler dinin esası olarak kabul edilemez ve terk edilmelidirler.^[11]

Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

1965'te Giresun'un Keşap ilçesine bağlı Kaşaltı köyünde doğdu. 1983'te Giresun İmam Hatip Lisesi'nden, 1987'de Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi'nden mezun oldu. 1987-1999 yılları arasında İçel/Mersin ve Giresun'da öğretmen olarak görev yaptı.^[1]

1998'de Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü'nde temel İslâm bilimleri bölümü tefsir anabilim dalında Muvaffakuddîn el-Kevâşî: hayatı, eserleri ve tefsirdeki metodu başlıklı teziyle yüksek lisansını tamamladı. Ondokuz Mayıs Üniversitesi sosyal bilimler enstitüsüne araştırma görevlisi olarak 1999'da atandığı göreve 2001'de başladı. Aynı bölümde 2002'de Tefsirde Bâtınîlik ve Bâtınî Te'vil Geleneği başlıklı teziyle doktor ünvânı aldı ve bu çalışması Kitâbiyât Yayınları tarafından Kur'an ve Aşırı Yorum başlığıyla yayımlandı. 2003 yılında Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Tefsir anabilim dalına yardımcı doçent olarak atandı. 2005'te Kur'an'ın Mu'tezilî Yorumu: Ebû Müslim el-İsfahânî Örneği başlıklı teziyle doçent, 2011'de profesör oldu. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi'nde tefsir anabilim dalı ve temel İslâm bilimleri bölümü başkanı olarak görev yaptı.^[1]

Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi akademik kadrosunda da görev alan Öztürk, 2 Aralık 2020’de emekliye ayrıldı.^[12] Emekliye ayrılması bir çeşit istifa olarak nitelendiridi. Mart 2021'de Münster Wilhelm Üniversitesi'nin İslam teolojisi bölümünden davet alan Öztürk, akademik çalışmalarına devam etmek için Almanya'ya taşındı.^[13]

Star gazetesinde 2013 yılında başladığı köşe yazarlığını^[14] 2016-2021 yılları arasında Karar gazetesinde sürdürmüştür.^[15] Görüşlerini, Mustafa Öztürk Arşivi adlı YouTube kanalında aktarmaya devam etmektedir.

Görüşleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Kur'an ve bilim[değiştir | kaynağı değiştir]

Öztürk, Batı taklidi olarak değerlendirdiği Kur'an'da bilimsel mucize aramaya karşıdır.^[8][16][17] Bâzı ayetlerde bilimsel mucize olduğu iddialarını reddeder: Enbiya Suresi 30'uncu ayeti kuraklık,^[18][19] Neml Suresi 88'inci ayeti de kıyâmet hakkındadır.^[20] Kur'an'ın evrenin, insanın ve diğer canlıların oluşumu hakkında bilgi vermediğini iddia etmekte, hem "Kur'an'da evrim yok", hem de "Kur'an evrimi bildirmiştir" görüşlerine karşı çıkarak ilgili âyetlerin yeniden dirilmeye işaret ettiğini belirtmektedir.^[21]

Sünnet[değiştir | kaynağı değiştir]

Öztürk, Kur'an'dan başka dinî kaynak kabul etmemeyi eleştirerek,^[22] peygamberin (evden çıkmak gibi işler için) âyet gelmesini beklemeden karar verdiğini, Kur'an'ın sünnetin arkasından gelip onu onayladığını veya yanlış yere gittiğinde uyararak düzelttiğini iddia eder.^[23]

Akaidin değişmesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Öztürk, Ahmed bin Hanbel'in "Allah her yerde diyen zındıktır, kâfirdir. Tövbeye davet edilmeli, etmezse öldürülmelidir" sözlerini kanıt göstererek erken dönem İslamında Allah'ın gökte olduğuna inanıldığını belirtir. Öztürk' göre sonraki asırlarda ise Ehl-i Sünnet âlimi, kelamcı-müfessir Fahreddin er-Râzî'nin "Allah'a mekân izafe edilemez, O her yerde hâzır ve nâzırdır" ifadesinde de görülebilen, inancın zaman içerisinde değişebildiği gerçeği önümüze çıkmaktaydı.^[24]

Ahlaki görecelilik[değiştir | kaynağı değiştir]

İslâm peygamberi Muhammed'in evlatlığıyla evli olan Zeynep bint Cahş ile evlenmesi konusundaki tartışmalar ona göre ahlâkın göreceliliği hakkında bir örnektir.

Rivayet şöyledir: "Peygamber, Zeyneb bint Cahş’ı Zeyd bin Harise ile evli iken görür, hoşuna gider ve ona karşı içinde bir sevgi beslemeye başlar. Zeyneb’i gördüğü bir anda da “Kalpleri döndüren Allah, noksan sıfatlardan münezzehtir” der. Zeyneb bint Cahş bu sözü işitir ve Zeyd’e söyler. Bunun üzerine Zeyd de Zeyneb’i boşamak ister fakat Peygamber Zeyd’e, “Eşini yanında tut, Allah’tan kork,” der. Neticede Zeyd hanımını boşar ve sonrasında “sen öyle diyordun ama içindekini saklıyordun” (Ahzâb Sûresi:37) ayeti gelir ve böylece Muhammed Zeynep'le evlenir. Rivayet Taberi gibi ilk dönem İslâm tarihi kaynaklarında yer alır."^[25]

Evliliğin Taberî tefsirinde Muhammed'in Zeynep'ten etkilenmesine bağlanmasını İmam Mâturîdî kınamaktaydı. Öztürk alimlerden birinin "bal gibi de olmuş", diğerinin ise "olamaz, ahlâksızlık" demesini Arap ve Türk kültürlerindeki farklılığa bağlamaktadır.^[26]

Çocuk yaşta evlenme[değiştir | kaynağı değiştir]

Öztürk, çocuk yaşta evlenmeye karşı Aişe'nin ve sahabîlerden yaklaşık 60 kişinin erken yaşta evlenmesi gibi örneklerle bunun gelenekte olduğunu söyler. Talâk Sûresi'nin 4'üncü âyetindeki "henüz âdet görmemiş olanların bekleme süresi üç aydır" ifadesinin modern çağa kadar "bir hastalıktan dolayı âdet göremeyenler" değil, "henüz ergenliğe girmeden dul kalanlar" olarak anlaşıldığını söyler. Ona göre çocuk yaşta evlenmeyi onu evrensel yasa olarak değil, dönemin Arap örfü olarak görmek önleyecektir.^[27][28]

Cemaatler[değiştir | kaynağı değiştir]

Köşe yazarlığı da yapan Öztürk, masum imam olarak görüldüğü eleştirisini getirdiği^[29] Fethullah Gülen'in lideri olduğu cemaat için haşhaşi benzetmesini yapan ilk kişi olmuş ve ilahiyat fakültelerinde başta Gülen Cemaati olmak üzere dinî referanslı cemaatlerin etkinliğini eleştirmiştir.^[30][31][32] IŞİD gibi İslâm referanslı terörün arkasındaki ideolojiyi^[33] de eleştirmiştir. FETÖ araştırması yapan TBMM Darbe Komisyonu'na bilgi verirken diğer cemaatlerin oluşturabileceği tehlikeye dikkat çekmiştir.^[34]

Diğer görüşleri ve eleştiriler[değiştir | kaynağı değiştir]

Mustafa Öztürk, Kur'an'ın evrenselliği / tarihselliği konusunu tartışmaya açarak^[7][35] tarihselci bakış açısını gündeme getirmiştir.^[6] Tarihselci görüşü savunan Fazlur Rahman Malik ve onun öğrencisi Ömer Özsoy'a benzer bir yaklaşımı vardır.^[36] Kur'an'da yer alan hükümlerin yer, zaman ve muhataplarından bağımsız olarak değerlendirilmesine karşı çıkmaktadır.^[5] Kur'an'da yaratılışı anlatan âyetlerin 'bilgilendirici' değil, Allah'ın kudretini vurgulayıcı nitelikte olduğunu söyler.^[37] Görüşleri Türkiye dışında da ilgi çekmiş, bilimsel tezler, çeşitli yayınlar ve ilahiyat dergilerinde tartışılmıştır.^[38][39][40]

Kur'an'dan başka dinî kaynak kabul etmemeye karşıdır.^[22]

Kurtuluş inancı gelenekselin dışında ve kapsayıcı, yani doğru inanç olarak görülen inanca bağlı olmayanların da kurtuluşa erebileceği çerçevesindedir.^[2][41][42]

Sahip olduğu bazı görüşleri tenkitler aldı: Öztürk^[43][44] iman sarsıcı olmak,^[45] ikinci bir Yaşar Nuri Öztürk^[46] olmak, Kur'an'ı tahrif etmek^[9] ve Kur'an'a saldırmakla^[47] suçlandı. Piyasadaki meallerde hatalı kısımlar olduğunu savunan Öztürk^[48][49][50] kendi bağımsız Kur'an meâli çalışmasını da yapmış,^[51] bu çalışması da eleştirilmiştir.^[52] Görüşlerini Kanal 24'te Mustafa Öztürk'le Sözden Öte programında açıklamıştır.^[53]

Kitapları[değiştir | kaynağı değiştir]

• Kur’an Dili ve Retoriği, Kitâbiyât Yay., Ankara 2002.
• Kur’an ve Aşırı Yorum, (Doktora Tezi), Kitâbiyât Yayınları, Ankara 2003.
• Kur’an’ı Kendi Tarihinde Okumak, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2004.
• Kur’an’ın Mutezilî Yorumu, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2004.
• Tefsir Tarihi Araştırmaları, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2005.
• Kıssaların Dili, Kitâbiyât Yayınları, Ankara 2006.
• Kur’an ve Tefsir Kültürümüz, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2008.
• Meal Kültürümüz, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2008.
• Tefsirde Ehl-i Sünnet & Şia Polemikleri, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2009.
• Kur'an, Tefsir ve Usul üzerine -Problemler, Tespitler, Teklifler-, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2011.
• Kur’an-ı Kerim Meali,^[3][52] Düşün Yayınları, İstanbul 2011.
• Cumhuriyet Türkiye’sinde Meal ve Tefsirin Serencamı, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2012.
• Cahiliyeden İslâmiyet’e Kadın, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2012.
• Osmanlı Tefsir Mirası, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2012.
• Çağdaş İslâm Düşüncesi ve Kur'ancılık, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2013.
• Tefsirin Hâlleri, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2013.
• Söyleşiler, Polemikler,^[3] Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2014.
• Kur'an ve Yaratılış, Kuramer / Kur'an Araştırmaları Merkezi Yayınları, İstanbul 2015.
• Kur'an, Vahiy, Nüzûl, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2016.
• Kur'an Kıssalarının Mahiyeti, Kuramer / Kur'an Araştırmaları Merkezi Yayınları, İstanbul 2016.
• Kur'an Tarihi (Hadiye Ünsal ile birlikte), Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2016.
• Din Sermayesinden İktidar Devşirmek: FETÖ, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2017.
• Kur'an ve Tarihsellik Üzerine, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2018.
• İlahi Hitabın Tefsiri 1, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2018.
• Siyaset, İtikad, Din, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2019.
• Kur'an'a Çağdaş Yaklaşımlar, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2019.
• İlahi Hitabın Tefsiri 2, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2020.
• Ribâ ve Faiz Nedir, Ne Değildir?, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2021.
• Karar Yazıları 1, 2, 3; Ankara Okulu Yayınları
• Geleneksel İslam'ın Kritiği Kırmızı Kitap Yayınevi, İstanbul 2023.
• İlahi Hitabın Tefsiri 3, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2023.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Vikisöz'de Mustafa Öztürk (ilahiyatçı) ile ilgili sözleri bulabilirsiniz.