Mary Somerville
Mary Somerville
Doğum	Mary Fairfax 26 Aralık 1780(1780-12-26) Jedburgh, İskoçya, Büyük Britanya Krallığı
Ölüm	29 Kasım 1872 (91 yaşında) Napoli, İtalya
Milliyet	İngiliz
Ödüller	Kraliyet Coğrafya Derneği Altın Madalyası (1869)</small
Kariyeri
Dalı	Bilim yazarı Polimat

Mary Fairfax Somerville (d. 26 Aralık 1780 – ö. 29 Kasım 1872) İskoç bilim insanı ve polimat (bilge) olup aynı zamanda bilime kadınların katılımı konusunda öncü olmuştur.^[1] Matematik ve astronomi öğrenimi gören Somerville aynı zamanda Caroline Herschel ile birlikte "Royal Astronomical Society" çin aday olarak gösterilen ilk kadın olmuştur. Neptün gezegeninin keşfi konusunda öncülük yapmıştır.

İngiliz filozof ve ekonomist John Stuart Mill, kadınlara oy kullanma hakkının verilmesi için meclise sunulmak üzere bir dilekçe hazırladığında, Mary dilekçeye ilk imza atanlar arasında yer almıştır. Kaleydoskop'un (çiçek dürbünü) mucidi David Brewster, Mary Somerville için 1829 yılında "Kesinlikle Avrupa'daki en olağanüstü kadın. Bir kadının tüm nezaketi ile birinci sınıf bir matematikçi." yazmıştır.^[2]

Yaşamı ve Eğitimi[değiştir | kaynağı değiştir]

Somerville, seçkin bir Fairfaxes ailesinin çocuğu olan Koramiral Sir William George Fairfax'ın kızıydı^[3] ve amiralin ikinci karısı olan annesi, avukat Samuel Charters'ın kızı Margaret Charters aracılığıyla birkaç önde gelen İskoç eviyle akraba oldu.^[4][5]

Sınırda Jedburgh'un malikanesinde doğdu, teyzesi rahip Dr. Thomas Somerville'in(1741–1830) karısı. Çocukluk evi Fife Burntisland'daydı. Hayatta kalan dört çocuğun ikincisiydi, kardeşlerinden üçü bebeklik döneminde ölmüştü. Özellikle en büyük kardeşi Sam'e yakındı. Aile, kibar bir yoksulluk içinde yaşadı çünkü babasının deniz maaşı, saflarında yükseldikçe yetersiz kaldı. Annesi sebze yetiştirerek, bir meyve bahçesi kurarak ve süt için inekleri tutarak hane halkının gelirini tamamladı. Annesi ona İncil ve Kalvinist ilmihalleri okumayı öğretti ve Mary ev işleriyle meşgul olmadığında bahçedeki kuşlar ve çiçekler arasında dolaştı.^[6] Somerville, otobiyografisinde, denizden döndükten sonra babasının annesine "Böyle bir hayat asla yürümeyecek, Mary en azından nasıl hesap yazıp tutacağını bilmeli" dediğini hatırlıyor.^[7] Böylece, 10 yaşındaki çocuk Musselburgh'daki pahalı bir yatılı okula bir yıllık eğitim için gönderildi.^[4] Somerville, yazmanın ilk ilkelerini, temel Fransızca ve İngilizce dilbilgisini öğrendi.^[8] Eve döndükten sonra, o artık bahçelerde eğlenmiyordu, ülke içinde dolaşıyordu. Gelgit çıktığında kumlarda saatler geçirdim, yıldız balıklarına ve deniz kestanelerine baktım ya da kum yılanbalığı, midye ve fışkıran ustura-balık için kazı yapan çocukları izledim. Kıyıya atılanlar gibi, bazıları o kadar küçük olan deniz kabukları koleksiyonları yaptım, bunlar kara kum parçaları arasında beyaz lekeler gibi görünüyordu. İç kısımdaki kömür madenlerinden getirilen kireç taşını taşımak için kumların üzerinde küçük bir iskele vardı. Yaprak gibi görünen güzel izlenimlerle kaplı bu taş blokların yüzeyini görünce şaşırdım; oraya nasıl gittiklerini hayal edemiyordum ama kırık parçaları ve hatta büyük parçaları toplayıp depoma getirdim.^[9]

Kabuk koleksiyonu, torunları tarafından Oxford'daki Somerville Koleji'ne verildi.^[10]

Kötü havalarda Shakespeare de dahil olmak üzere babasının kütüphanesindeki kitapları okumakla ve "ev işlerini" yerine getirmekle uğraştı. Daha sonraki yaşamında, "Bunlar benim zamanımın büyük bir bölümünü işgal etti; ayrıca, örnekleyicimi tuval üzerinde A'dan Z'ye alfabeyi ve on sayıyı kullanarak göstermem gerekiyordu''.^[11] Janet teyzesi aileyle birlikte yaşamaya geldi ve söylendiğine göre annesine "Mary'nin okumakla zamanını boşa harcamasına izin vermeni merak ediyorum, asla erkek olduğundan daha fazla göstermiyor". Sonuç olarak Mary, dikiş nakış iğne işi öğrenmesi için köy okuluna gönderildi. Genç, "okuma sıramın bu kadar onaylanmamasından rahatsız oldu ve bilgi edinmenin yanlış olması halinde kadınlara bilgi arzusu verilmesi haksız olduğunu düşündü". Köy okulu müdürü, Mary'ye ders vermek için hafta içi birkaç akşam eve geldi. Evdeki iki küçük küreyi nasıl kullanacağını öğretti. Mary, Kişisel Anılarında, köy okulunda erkeklerin Latince öğrendiklerini, ''ancak kızların İncil'i okuyabilmesinin yeterli olduğu düşünülüyordu; çok azı yazmayı bile öğrendi ''.^[12]

Mary 13 yaşındayken, kış aylarında onu Edinburgh'daki yazı okuluna göndererek yazma becerilerini geliştirdi ve aritmetiğin ortak kurallarını çalıştı.^[13] Burntisland'a döndüğünde, kendi kütüphanesindeki kitapları okumak için kendi kendine yeterli Latince öğretti.^[14] Jedburgh'da teyzesini ziyaret ederken amcası Dr. Thomas Somerville ile tanıştı ve ona Latince öğrenmeye çalıştığını söyleme cesaretini topladı. Dr. Somerville, eski zamanlarda pek çok kadının çok zarif akademisyenler olduğuna ve onunla birlikte Virgil okuyarak Latince öğretmeye devam ettiğine dair ona güvence verdi.^[3][15] Edinburgh'da başka bir amcası olan William Charters'ı ziyaret ederken Mary, Strange'in dans okuluna yollandı ve burada görgü kuralları ve reverans yapmayı öğrendi.^[16] Ayrıca amcasına ve teyzesine Kinnordy'deki Lyell ailesini ziyaretlerinde eşlik etti; Charles Lyell, ünlü bir jeolog ve Mary'nin arkadaşı olmaya devam edecekti.^[17]

Zamanın siyasi karışıklığı ve Fransız Devrimi ile ilgili olarak, daha sonra babasının bir Tory olduğunu ve "Liberal partinin haksız ve abartılı suistimalinin beni bir Liberal yaptığını yazdı. İlk yıllarımdan beri zihnim baskıya ve zorbalığa karşı dönmüştü ve erkeklere cömertçe bahşedilmiş olan cinsiyetime eğitimin tüm bu ayrıcalıklarını inkar etmekte dünyanın adaletsizliğine içerlemiştim.^[18] Mary ve en büyük kardeşi Sam, kölelik kurumunu protesto etmek için çaylarına şeker almayı reddedeceklerdi.^[19] Somerville, liberal dini ve siyasi görüşlerinin yaşamı boyunca değişmediğini, ancak hiçbir zaman cumhuriyetçi olmadığını iddia etti.^[18]

Yaz aylarında amcası ve teyzesine Burntisland'a eşlik ederken cebir ve geometri üzerine temel kitaplara erişebildi. Yazı, Xenophon ve Herodot'u okuyabilmek için piyano çalmayı ve Yunanca öğrenmeyi öğrenerek geçirdi.^[20] Edinburgh'a geri döndüğünde, bayanlar için açılan Alexander Nasmyth akademisine katılmasına izin verildi. Nasmyth, başka bir öğrenciye perspektif, astronomi ve mekanik bilimlerinde bir temel elde etmek için Öklid'in Elementlerini incelemesini tavsiye etti. Somerville, kitabın John Robertson'un Navigations'ı anlamasına yardımcı olacağını düşündüğü için bu fırsatı gördü.^[3][21]

İyi bağlantıları olan bir ailenin kızının geleneksel rolünü sürdürdü, sosyal etkinliklere katıldı ve tatlı ve kibar bir tavırla devam etti - Edinburgh sosyalitleri arasında "Jedburgh Gülü" lakaplıydı.^[22] Burntisland'a geri döndüğünde, küçük erkek kardeşi Henry'yi eğitmek için ailenin yanında kalan genç bir öğretmen geldi. Bay Craw bir Yunan ve Latin bilginiydi ve Somerville ondan cebir ve geometri üzerine temel kitaplar satın almasını istedi. Somerville'e John Bonnycastle'ın Euclid's Elements and Algebra'yı sundu.^[23] Somerville piyano çalmak için erken kalkar, gün boyunca resim yapar ve Öklid ve cebir okumak için geç saatlere kadar kalırdı.^[24] Aile dostu Lord Balmuto onu ailesini ziyarete davet ettiğinde Somerville önce bir laboratuvar gördü.^[25] Ayrıca Dunnikeir'de Oswalds ailesiyle biraz zaman geçirdi. Somerville, Yunan ve Latin alimi olan ve Elgin'in 7. Kontu Thomas Bruce ile evlenen cesur bir binici olan kızları Elizabeth Oswald'dan etkilendi.^[26]

Kışlar genellikle Edinburgh'da geçirilirdi ve Leydi Burchan'ın gözetiminde ilk dans partneri Minto Kontu olan bir baloda ilk kez sahneye çıktı.^[27] Ertesi 1797 sonbaharında babası Amiral Duncan komutasında HMS Venerable'da bayrak kaptanı olarak görev yaparken bir isyana yakalandı, ancak Hollanda filosuna karşı Camperdown Savaşı kazanıldı.^[28] Babası şövalye ve Deniz Kuvvetleri Albayıydı.^[29] En büyük erkek kardeşi Doğu Hindistan Şirketi'nin askerlik hizmetinde çalışırken Kalküta'da 21 yaşında öldü. Aile, birkaç yıl içinde onun tekrar eve dönmesini sağlayacak kadar servet kazanacağını ummuştu.^[30]

Bibliyografisi[değiştir | kaynağı değiştir]

• 1825 "The Magnetic Properties of the Violet Rays of the Solar Spectrum"
• 1830 "The Mechanisms of the Heavens"
• 1832 "A Preliminary Dissertation on the Mechanisms of the Heavens"
• 1834 "On the Connection of the Physical Sciences"
• 1848 "iarchive:physicalgeograp00somegoog|Physical Geography"
• 1869 "iarchive:b21496766 0001|Molecular and Microscopic Science"
• 1874 "Personal recollections, from early life to old age, of Mary Somerville"

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel;

Genel;

• Wikipedia'daki Mary Somerville makalesinin 6 Mart 2016 tarihli sürümü.