ABD'li Baptist din adamı ve insan hakları savunucusu Martin Luther King Jr. 4 Nisan 1968 günü saat 18:01'de (CST) Memphis, Tennessee'de kalmakta olduğu Lorraine Motel'de vurulmuştur. St. Joseph Hastanesi'ne kaldırıldıktan sona saat 19:05 itibarıyla ölmüştür. ABD'deki insan hakları mücadelesinin liderlerinden olan ve Nobel Barış Ödülü sahibi King, şiddet içermeyen mücadele yöntemlerini ve sivil itaatsizlik eylemlerini savunmaktaydı. Cinayet 1960'lı yıllarda ABD'de işlenen en önemli dört cinayetten birisidir.^[a]

Arka planı[değiştir | kaynağı değiştir]

1950'li yıllarla beraber King, hak savunuculuğu kapsamında öne çıktığı için ölüm tehditleri almaya başlamıştır. 1958 yılında bıçaklı bir saldırıdan ağır yaralı şekilde kurtulmuştur.^[b] King, 1963 yılındaki John F. Kennedy Suikastı'ndan sonra çevresindekilere kendisini de benzer bir sonun beklediğini söylemiştir. King, Memphis, Tennessee'de çalışan ve kötü çalışma koşulları, düşük ücret, ayrımcılık gibi gündemler nedeniyle greve çıkmış olan Afroamerikalı temizlik işçilerine destek vermek üzere bölgeye gider. Bu dönemde çöp kamyonunda çalışan Echol Cole ve Robert Walker sağanak yağmurdan korunmak için çöp kamyonunun içine sığınmışlar ancak çöp sıkıştıran hidrolik sistemin kaza sonucu çalışmasıyla korkunç bir şekilde ezilerek can vermiştir. Bu olayla beraber patlak veren greve destek veren 28 Mart 1968 tarihli yürüyüş, polis müdahalesi sonucu şiddet eylemleriyle sona ermiştir. King, Memphis'te yeni bir barışçıl yürüyüş planları yapmaktaydı, bu dönemde son konuşması olan I've been to the mountaintop konuşmasını yapmıştır. Bu konuşmasında 1958 yılında yapılan suikast teşebbüsünü hatırlatarak, güzel günlerin kesinlikle geleceğini ancak kendisinin onlarla beraber oraya gidemeyebileceğini belirtir. İkinci yürüyüşten bir gün önce King öldürülecektir.

Cinayet[değiştir | kaynağı değiştir]

4 Nisan 1968 tarihinde King, Memphis'teki Lorraine Motel'in 306 numaralı odasında kalıyordu. Motel Walter Bailey adlı işletmeciye aitti, Bailey motele eşinin adını vermişti. King ile beraber odada Rahip Ralph Abernathy (1926-1990) de kalmaktaydı. 4 Nisan günü akşam 18:01'de Abernathy odanın içinde ve King balkonda Rahip Jesse Jackson ile konuşmaktayken vurulmuştur. Remington Model 760 tüfekten çıkan bir adet 30-06 SpringField kalibre mermi King'in çenesinden girmiş şahdamarını parçalayarak omzuna saplanmıştır. King balkona sırt üstü düşmüştür. Silah sesini duyunca Abernathy balkona fırlamış ve düşmüş olan King'i kucaklamıştır. Olay yerinde olan Andrew Young King'in nabzına bakmış ve hayatta olduğunu teyit etmiştir. King suikastten sonra 15 dakika içinde St. Joseph Hastanesi'ne kaldırılmıştır. Acil müdahale edilen King, yeniden bilincini kazanamamış ve saat 19:05 itibarıyla 39 yaşında ölmüştür.

Saldırının hemen ardından görgü şahitleri daha sonradan adının James Earl Ray olduğu öğrenilen bir kişinin yolun karşısındaki bir pansiyondan kaçtığını bildirmiştir. Pansiyonda bir oda kiraladığı anlaşılan Ray'in parmak izinin olduğu tüfek ve dürbünü yakındaki bir yerde çanta içinde atılmış halde bulunur. Hakkında dünya çapında yakalama emri çıkartılan Ray, iki ay sonra Londra'daki Heathrow Havaalanı'nda yakalanır.^[1] 10 Mart 1969 günkü mahkemesinde suçunu itiraf eder.

Tepkiler[değiştir | kaynağı değiştir]

King'in eşi Coretta Scott King, çocuklarına babalarının öldüğünü büyük bir güçlükle anlatmıştır. Ayrıca çok sayıda başsağlığı mesajı ve telgrafı almıştır.

Martin Luther King Jr.'ın başkanlığını yaptığı Southern Christian Leadership Conference (SCLC) örgütünde yapılan değerlendirmelerin bazılarında King'in öldürülmesi barışçıl eylem tarzının çıkmazlığını gösteriyordu. Diğer bir görüşe göre King tarafından işaret edilen sivil itaatsizlik eylemlerine yılmadan devam etmek gerekiyordu.

1968 Amerika Birleşik Devletleri başkanlık seçimlerinde Demokrat Parti'nin Başkanlık adayı olarak seçim gezileri yapmakta olan Robert F. Kennedy, İndiana'da çoğunlukla Afroamerikalı bir topluluğa kısa bir süre doğaçlama olarak hitap etmiştir.

İndianapolis kentindeki kalabalık, King'in öldürüldüğünü ilk kez orada öğrenmiş ve derin bir üzüntüye kapılmıştır. Kennedy kendi kardeşinin de bir beyaz tarafından öldürüldüğünü belirterek bu ülkenin siyahlarla beyazların birlikteliğine ihtiyacı olduğunu belirtip King anısına dua edilmesini istemiştir. Çok önemli bir konuşma olarak değerlendirilen bu söylev, kentte suikastın ardından protesto gösterilerinin olmasının önüne geçmiştir. Kennedy seçim kampanyasının devamındaki etkinlikleri iptal etmiştir. O da yaklaşık iki ay sonra öldürülecektir.

Bu dönemde Vietnam Savaşı'ndaki başarısızlıklarla ilgilenmekte olan ABD Başkanı Lyndon B. Johnson suikast haberini 20.20'de aldıktan sonra programını iptal ederek King'in eşi Coretta Scott King'i aramış ve 7 Nisan 1968 günü ulusal yas ilan etmiştir.

King'in meslektaşlarından bazıları cinayete rağmen barışçıl eylemlere devam edilmesini savunurken Stokely Carmichael gibi Kara Panter hareketindeki önemli isimler beyaz ırkçılığına karşı silahlı direniş mücadelesi verilmesi gerektiğini savunur.

Aksine çabalara rağmen ülke çapında yüzün üzerinde yerleşim yerine kontrolsüz protesto gösterilerinde eylemciler emniyet güçleriyle karşı karşıya gelir, toplamda 43 kişi ölür, 3 binden çok kişi yaralanır ve 20 binin üzerinde kişi gözaltına alınır.

Soruşturma[değiştir | kaynağı değiştir]

Suikast soruşturması için FBI görevlendirilmiştir, daha önce King karşıtı açıklamalarda bulunan FBI Başkanı J. Edgar Hoover, katil veya katillerin bulunacağını belirtmiştir. Soruşturmaya dair pek çok belge ve kanıt gizlidir ve 2027 yılına kadar kamuoyuyla paylaşılmayacağı açıklanmıştır. 2010 yılında gizli evrakın kamuoyuyla paylaşılması için verilen yasa tasarısı önerisi reddedilmiştir.

Cenaze[değiştir | kaynağı değiştir]

King için 9 Nisan günü iki cenaze töreni düzenlenmiştir. Aile ve yakınları için önce Ebenezer Baptist Kilisesi'ndeki törenin ardından kamuya açık tören, Morehouse Koleji'nde düzenlenmiştir. Yaklaşık 5 km uzunluğundaki cenaze alayına 300 bin kişi katılmıştır.

Katilin durumu[değiştir | kaynağı değiştir]

Olay yeri yakınlarında bulunan kanıtlardaki parmak izleri kaçak durumda olan bir mahkum olan James Earl Ray ile örtüşür. İki aylık bir sürenin ardından Ray, Ramon Sneyd adına düzenlenmiş sahte bir Kanada pasaportuyla İngiltere'den Angola veya ırkçı Güney Afrika Cumhuriyeti'ne gitmek üzereyken yakalanır, derhal Tennessee'ye iade edilir.

10 Mart 1969 günkü duruşmasında avukatı Percy Foreman'ın tavsiyesi üzerine ölüm cezasından kurtulmak için suçunu kabul etmiştir. Earl 99 yıl hapis cezasına mahkum edildikten 3 gün sonra itiraf ettiklerinden caydığını açıklamıştır. Daha sonraki dönemdeki şüpheli açıklamaları nedeniyle bir komplonun parçası olduğu iddia edilmiştir. Ray ve yedi mahkum Tennessee'deki Brushy Mountain Hapishanesi'nden 10 Haziran 1977 tarihinde kaçmış, 3 gün sonra yakalanıp yeniden hapsedilmiş, cezasına bir yıl eklenmiştir. 1998 yılında 70 yaşındayken böbrek ve karaciğer yetmezliğinden ölmüştür.

Komplo teorileri[değiştir | kaynağı değiştir]

King ailesi başta olmak üzere pek çok kişi cinayetin ABD Hükûmeti, mafya, Memphis Polis Teşkilatı gibi unsurları içeren bir komplo sonrasında işlendiğini düşünmektedir. 1993 yılında ortaya çıkan ve cinayetin işlendiği sırada motelin yakınlarındaki bir lokantanın sahibi ve işletmecisi olan Loyd Jowers buna benzer iddiaları dile getirmiştir.^[2] King ailesi 1999 yılında Jowers'a ihmal sonucu ölüme sebebiyet verme suçlamasıyla dava açmıştır. Mahkeme sürecinde her iki taraf da bir komplonun varlığına dair kanıtlar sunmuş, mahkeme de Jowers suçlu bulunmuş ve ailenin talebiyle sembolik bir para cezasına çarptırılmıştır. Ancak hükûmet ve komploda yer alan diğer unsurlar davada taraf olmadıkları için hüküm bunları kapsamamıştır. 2000 yılında ABD Adalet Bakanlığı komplo iddialarını reddetmiştir.

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]