Mars keşif aracı (Mars rover), Mars yüzeyinde seyahat etmek üzere tasarlanmış uzaktan kumandalı bir motorlu araçtır. Gezginlerin sabit iniş araçlarına göre çeşitli avantajları vardır: daha fazla alanı incelerler, ilginç özelliklere yönlendirilebilirler, kış aylarını atlatmak için kendilerini güneşli konumlara yerleştirebilirler ve çok uzaktan robotik araç kontrolünün nasıl gerçekleştirileceği bilgisini geliştirebilirler. Mars Reconnaissance Orbiter gibi yörüngesel uzay araçlarından farklı bir amaca hizmet ederler. Daha yeni bir gelişme ise Mars helikopteridir.

Mayıs 2021 itibarıyla, robotlar tarafından işletilen altı başarılı Mars gezgini olmuştur; Amerikan NASA Jet İtki Laboratuvarı tarafından yönetilen ilk beşi (Mars'a iniş tarihine göre): Sojourner (1997), Spirit (2004-2010), Opportunity (2004-2018), Curiosity (2012-günümüz) ve Perseverance (2021-günümüz). Çin Ulusal Uzay İdaresi tarafından yönetilen altıncısı ise Zhurong'dur (2021-2022).

24 Ocak 2016'da NASA, Opportunity ve Curiosity'nin Mars'taki mevcut çalışmalarının, ototrofik, kemotrofik veya kemolito-ototrofik mikroorganizmalara dayalı bir biyosferin yanı sıra yaşanabilir olabilecek fluvio-lacustrine ortamlar (eski nehirler veya göllerle ilgili ovalar) dahil olmak üzere eski su da dahil olmak üzere eski yaşamın kanıtlarını arayacağını bildirdi. Mars'ta yaşanabilirlik, tafonomi (fosillerle ilgili) ve organik karbon kanıtlarının araştırılması artık birincil NASA hedefidir.^[1][2] Sovyet sondaları Mars 2 ve Mars 3 fiziksel olarak bağlı sondalardı; Sojourner Dünya ile iletişim için Mars Pathfinder baz istasyonuna bağlıydı; Opportunity, Spirit ve Curiosity ise kendi başlarınaydı. Şubat 2023 itibarıyla, Curiosity hala aktifken, Spirit, Opportunity ve Sojourner teması kaybetmeden önce görevlerini tamamladılar. 18 Şubat 2021'de, en yeni Amerikan Mars gezgini Perseverance başarıyla iniş yaptı. 14 Mayıs 2021'de Çin'in Zhurong aracı Mars'ta başarılı bir şekilde çalışan ilk Amerikalı olmayan keşif aracı oldu.

Görevler[değiştir | kaynağı değiştir]

Mars'a çok sayıda keşif aracı gönderildi:

Aktif[değiştir | kaynağı değiştir]

• NASA'nın Mars Bilim Laboratuvarı (MSL) görevinde yer alan Curiosity, 26 Kasım 2011'de fırlatılmış ve 6 Ağustos 2012'de Gale Krateri'ndeki Aeolis Mons (gayri resmi adıyla "Sharp Dağı") yakınlarındaki Aeolis Palus düzlüğüne inmiştir. Curiosity keşif aracı Haziran 2023 itibarıyla halen çalışır durumdadır.^{[3][4][5][6][7][8][9][10][11]}
• Perseverance, başarılı Curiosity tasarımını temel alan NASA gezgini. Mars 2020 göreviyle birlikte 30 Temmuz 2020'de fırlatıldı, 18 Şubat 2021'de iniş yaptı.^[12] Karnına bağlı Mars Helikopteri Ingenuity'yi taşıyordu.

Geçmiş[değiştir | kaynağı değiştir]

• Sojourner Mars Pathfinder adlı keşif aracı 4 Temmuz 1997'de başarıyla iniş yaptı. İletişim 27 Eylül 1997'de kesildi. Sojourner Mars'ta 330 ft'in (100 metre) biraz üzerinde bir mesafe kat etmişti.^[13]
• Spirit Spirit (MER-A), Mars Keşif Aracı (MER), 10 Haziran 2003 tarihinde fırlatılmış ve 4 Ocak 2004 tarihinde iniş yapmıştır. Orijinal görev sınırından yaklaşık 6 yıl sonra Spirit toplam 773 km (480 mil) mesafe kat etmişti ancak tekerlekleri kuma saplandı. Gezginden son iletişim 22 Mart 2010'da alınmış ve NASA 25 Mayıs 2011'de yeniden iletişim kurma girişimlerini durdurmuştur.^[14][15][16]
• Opportunity Opportunity (MER-B), Mars Keşif Aracı, 7 Temmuz 2003 tarihinde fırlatılmış ve 25 Ocak 2004 tarihinde inmiştir. Opportunity, 5.352 sol (inişten görev sonuna kadar 5498 Dünya günü; 15 Dünya yılı veya 8 Mars yılı) ile önceki uzun ömür rekorlarını geride bıraktı ve 4.516 km (2.806 mil) yol kat etti. Gezgin son durumunu 10 Haziran 2018'de, 2018 küresel Mars toz fırtınası pillerini yeniden şarj etmek için gereken güneş ışığını engellediğinde gönderdi. Gezgini yeniden etkinleştirmek için yapılan yüzlerce denemenin ardından NASA 13 Şubat 2019'da görevin tamamlandığını ilan etti.^[14][17]
• Zhurong, 23 Temmuz 2020'de Tianwen-1 CNSA Mars göreviyle birlikte fırlatıldı, 14 Mayıs 2021'de Utopia Planitia'nın güney bölgesine indi ve 22 Mayıs 2021'de konuşlandırılırken 1 Haziran 2021'de bir uzaktan selfie kamerası bıraktı. Ömrü 90 sol (93 Dünya günü) olarak tasarlanan Zhurong, konuşlandırılmasından bu yana 347 sol (356,5 gün) boyunca aktif kaldı ve Mars'ın yüzeyinde 1.921 m (6.302 ft) yol kat etti. Gezgin, 20 Mayıs 2022'den bu yana yaklaşan kum fırtınaları ve Mars kışı nedeniyle devre dışı bırakılmıştı. Ancak güneş panellerini kaplayan beklenenden daha büyük toz birikimi, kendi kendini yeniden etkinleştirmesini engelledi. 25 Nisan 2023'te görev tasarımcısı Zhang Rongqiao, son inaktivasyondan kaynaklanan toz birikiminin planlanandan daha fazla olduğunu ve gezginin "sonsuza kadar" inaktif olabileceğini açıkladı.^{[18][19][20][21][22][23][24]}

Başarısız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Mars 2, PrOP-M gezgini, 1971, Mars 2 inişi başarısız oldu ve Prop-M'i de beraberinde götürdü. Sovyetler Birliği'nin Mars 2 ve 3 uzay araçlarında 4,5 kg'lık aynı Prop-M gezginleri vardı. İniş araçlarına kablolarla bağlıyken kayaklar üzerinde hareket edeceklerdi..^[25]
• Mars 3, PrOP-M keşif aracı, 2 Aralık 1971'de başarıyla iniş yaptı. 45 kilogram (99 lb) ağırlığındaki gezgin Mars 3 aracına bağlıydı. Mars 3 aracı inişten yaklaşık 110 saniye sonra iletişimi kesince kayboldu.^[25] İletişim kaybı, o sırada meydana gelen son derece güçlü Mars toz fırtınasından ya da Mars 3 yörünge aracının iletişim aktarma kabiliyetindeki bir sorundan kaynaklanmış olabilir.

Planlanan[değiştir | kaynağı değiştir]

• Avrupa-Rus ExoMars keşif aracı Rosalind Franklin'in teknik olarak Mart 2022'de fırlatılmaya hazır olduğu teyit edilmiş ve Eylül 2022'de fırlatılması planlanmıştı, ancak Roscosmos ile işbirliğinin askıya alınması nedeniyle bu en az 2028'e kadar ertelendi. Alternatif fırlatma seçeneklerini belirlemek üzere hızlı bir çalışma başlatıldı.^[26]
• Rus Moskova Havacılık Enstitüsü ve Hintli IIT ortaklaşa sabit kanatlı bir Mars İHA'sı geliştiriyor ve bu İHA'nın (Mart 2023 itibarıyla) 2025'in sonlarında fırlatılması planlanıyor.^[27]

Tasarlanan[değiştir | kaynağı değiştir]

• The JAXA Melos keşif aracının 2022 yılında fırlatılması gerekiyordu. JAXA 2015'ten bu yana bir güncelleme yapmadı.
• NASA Mars Geyser Hopper
• ISRO 2030'daki üçüncü Mars görevi olan Mangalyaan-3'ün bir parçası olarak bir Mars gezgini tasarlandı.^[28]

Geliştirilmemiş[değiştir | kaynağı değiştir]

• Marsokhod Marsokhod'un Rusya'nın Mars 96 görevinin bir parçası olması düşünülmüştü.
• Astrobiology Field Laboratory, 2000-2010 döneminde MSL'nin devamı olarak tasarlandı.^[29]
• Mars Astrobiology Explorer-Cacher (MAX-C), 2011'de iptal edildi^[30][31]
• Mars Surveyor 2001 keşif aracı^[32]
• Mars Tumbleweed Rover, küresel rüzgar tahrikli bir gezgin.^[33][34]
• 2018 yılında, geleneksel hovercraft'ın aksine haznedeki gazı basınçlandırmak için üfleyiciler kullanmayan, bunun yerine mekanik sıkıştırma gerektirmeyen bir dondurma işleminden elde edilen depolanmış basınçlı CO2 kullanan bir tür yastık-hava gezgini önerilmiştir.^[35][36]

Keşif aracı yüzey operasyonlarının zaman dilimi[değiştir | kaynağı değiştir]

Alet örnekleri[değiştir | kaynağı değiştir]

İniş yapan gezginlerin üzerindeki aletlere örnek olarak şunlar verilebilir:

• Alpha particle X-ray spectrometer (MPF + MER + MSL)
• CheMin (MSL)
• Chemistry and Camera complex (MSL)
• Dynamic Albedo of Neutrons (MSL)
• Hazcam (MER + MSL + M20)
• MarsDial (MER + MSL + M20)
• Materials Adherence Experiment (MPF)
• MIMOS II (MER)
• Mini-TES (MER)
• Mars Hand Lens Imager (MSL)
• Navcam (MER + MSL + M20+TW1)
• Pancam (MER)
• Rock Abrasion Tool (MER)
• Radiation assessment detector (MSL)
• Rover Environmental Monitoring Station (MSL)
• Sample Analysis at Mars (MSL)
• EDL cameras on Rover (MSL + M20+TW1)
• Cachecam (M20)
• Mastcam-Z (M20)
• MEDA (M20)
• Microphones (M20+TW1)
• MOXIE (M20)
• PIXL (M20)
• RIMFAX (M20)
• SHERLOC (M20)
• SuperCam (M20)
• Remote Camera (TW1)

Mars'taki iniş konumları[değiştir | kaynağı değiştir]

NASA Mars keşif aracı hedefleri[değiştir | kaynağı değiştir]

2010'lu yılların başlarında NASA, gezgin programı için belirli hedefler belirlemişti.

NASA "görev" hedefleri ile "bilim" hedefleri arasında ayrım yapmaktadır. Görev hedefleri uzay teknolojisindeki ilerleme ve geliştirme süreçleriyle ilgilidir. Bilim hedefleri, uzaydaki görevleri sırasında aletler tarafından karşılanır.

Bilim araçları, bilim hedefleri ve amaçlarına göre seçilir ve tasarlanır. Spirit ve Opportunity keşif araçlarının birincil amacı "Mars'taki suyun tarihini" araştırmaktı.^[37]

NASA'nın uzun vadeli Mars Keşif Programı'nın dört bilim hedefi şunlardır:

• Mars'ta yaşamın ortaya çıkıp çıkmadığını belirlemek
• Mars'ın iklimini karakterize etmek
• Mars'ın jeolojisini karakterize etmek
• Mars'ın insanlı keşfi için hazırlanmak^[38]

Husband Hill'in Spirit rover tarafından çekilen panaroması (Kasım 2005)

Galeri[değiştir | kaynağı değiştir]

Opportunity rover later visited its heat shield impact site; it was ejected during the rover's descent and impacted the surface separately.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

1. ^ Grotzinger, John P. (24 Ocak 2014). "Introduction to Special Issue - Habitability, Taphonomy, and the Search for Organic Carbon on Mars". Science. 343 (6169): 386-387. Bibcode:2014Sci...343..386G. doi:10.1126/science.1249944. PMID 24458635. 
2. ^ Changela, Hitesh G.; Chatzitheodoridis, Elias; Antunes, Andre; Beaty, David; Bouw, Kristian; Bridges, John C.; Capova, Klara Anna; Cockell, Charles S.; Conley, Catharine A.; Dadachova, Ekaterina; Dallas, Tiffany D. (December 2021). "Mars: new insights and unresolved questions". International Journal of Astrobiology (İngilizce). 20 (6): 394-426. arXiv:2112.00596 $2. Bibcode:2021IJAsB..20..394C. doi:10.1017/S1473550421000276. ISSN 1473-5504. 14 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2023. 
3. ^ "Mars Science Laboratory Launch". 26 Kasım 2011. 20 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2011. 
4. ^ "NASA Launches Super-Size Rover to Mars: 'Go, Go!'". New York Times. Associated Press. 26 Kasım 2011. 9 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Kasım 2011. 
5. ^ USGS (16 Mayıs 2012). "Three New Names Approved for Features on Mars". USGS. 28 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2012. 
6. ^ NASA Staff (27 Mart 2012). "'Mount Sharp' on Mars Compared to Three Big Mountains on Earth". NASA. 7 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2012. 
7. ^ Agle, D. C. (28 Mart 2012). "'Mount Sharp' On Mars Links Geology's Past and Future". NASA. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2012. 
8. ^ Staff (29 Mart 2012). "NASA's New Mars Rover Will Explore Towering 'Mount Sharp'". Space.com. 23 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mart 2012. 
9. ^ Webster, Guy; Brown, Dwayne (22 Temmuz 2011). "NASA's Next Mars Rover To Land At Gale Crater". NASA JPL. 7 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2011. 
10. ^ Chow, Dennis (22 Temmuz 2011). "NASA's Next Mars Rover to Land at Huge Gale Crater". Space.com. 25 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2011. 
11. ^ Amos, Jonathan (22 Temmuz 2011). "Mars rover aims for deep crater". BBC News. 22 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2011. 
12. ^ "Nasa's Perseverance rover lands on Mars". BBC News. 18 Şubat 2021. 18 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2021. 
13. ^ "Sojourner". 20 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
14. ^ ^{a b} "Mars Exploration". 10 Ağustos 2012. 17 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2012. 
15. ^ Boyle, Alan. "Good moves on Mars". MSNBC. 23 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ocak 2010. 
16. ^ "NASA Concludes Attempts To Contact Mars Rover Spirit". NASA. 24 Mayıs 2011. 28 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
17. ^ "Mars Exploration Rover Mission: All Opportunity Updates". mars.nasa.gov. 25 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2018. 
18. ^ Gebhardt, Chris (10 Şubat 2021). "China, with Tianwen-1, begins tenure at Mars with successful orbital arrival". 10 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2023. 
19. ^ "First Chinese Mars probe successfully landed with a rover". www.golem.de. 15 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2023. 
20. ^ Jones, Andrew (30 Temmuz 2021). "China's Zhurong Mars rover scopes out dunes on journey south". Space.com. 5 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2023. 
21. ^ "China's Mars rover Zhurong is hunkering down for its 1st Red Planet winter". Space.com. 11 Mayıs 2022. 14 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2023. 
22. ^ Mallapaty, Smriti (20 Ocak 2023). "What's happened to China's first Mars rover?". Nature (İngilizce). doi:10.1038/d41586-023-00111-3. PMID 36670252. 10 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2023. 
23. ^ Cheung, Rachel (13 Mart 2023). "China's Mars Rover Has Not Moved Since September, NASA Images Revealed". Vice News. 1 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2023. 
24. ^ Hart, Robert (25 Nisan 2023). "China's Mars rover is stuck sleeping after harsh martian winter". Forbes. 14 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2023. 
25. ^ ^{a b} "Mars 2 Lander". NASA NSSDC. 15 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2008. 
26. ^ "Rover ready – next steps for ExoMars". www.esa.int (İngilizce). 22 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2022. 
27. ^ "Russia and India jointly developing Mars UAV". March 2023. 19 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2023. 
28. ^ Neeraj Srivastava; S. Vijayan; Amit Basu Sarbadhikari (27 Eylül 2022), "Future Exploration of the Inner Solar System: Scope and the Focus Areas", Planetary Sciences Division (PSDN), Physical Research Laboratory – ISRO Facebook Panel Discussion, Mars Orbiter Mission National Meet vasıtasıyla 
29. ^ "NASA - Missions to Mars". nasa.gov. 15 Ekim 2006. 15 Ekim 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
30. ^ de Selding, Peter B. (20 Nisan 2011). "ESA Halts Work on ExoMars Orbiter and Rover". Space News. 24 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2011. 
31. ^ Svitak, Amy (18 Nisan 2011). "U.S., Europe Plan Single-rover Mars Mission for 2018". Space News. 24 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2011. 
32. ^ "NASA - NSSDCA - Spacecraft - Details". 15 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2023. 
33. ^ Kimberly W. Land (13 Mayıs 2003). "A new way to explore the surface of Mars". NASA. 18 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2011. 
34. ^ The Tumbleweed Rover is on a Roll. 2 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Anna Heiney, KSC NASA. 11 March 2004.
35. ^ Arias, Francisco. J (2018). "CO2-Cushion Vehicle for Mars. An Alternative Locomotion for Exploration Rovers". 2018 Joint Propulsion Conference. American Institute of Aeronautics and Astronautics. doi:10.2514/6.2018-4492. ISBN 978-1-62410-570-8. 
36. ^ Arias, Francisco. J (2018). "A Method of Attaining High Pressurized Vessels in Space, the Moon and With Particular Reference to Mars". 2018 International Energy Conversion Engineering Conference. American Institute of Aeronautics and Astronautics. doi:10.2514/6.2018-4488. ISBN 978-1-62410-571-5. 
37. ^ "Mars Exploration Rover Mission: Overview". marsrovers.nasa.gov. 28 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2008. 
38. ^ "Mars Exploration Rover Mission: Science – Looking for signs of past water on Mars". marsrovers.nasa.gov. 22 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2008. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• NASA official Mars Rover website
• Mars Pathfinder Gallery (NASA)
• All Rovers on Mars

Bir uzay aracı veya yapay uydu ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.